صادق فقير جي پھرين ورسيءَ تي کيس لکيل هڪ تصوراتي خط !
سلامِ امر شال قبول پوي.
اُميد تہ تُون پنھنجي نئين دنيا ۾ پُرسُڪون ۽ آسودو هوندين. يار صادق! ڪو زمانو ٿيو آهي جو تو کي ڪو خط، ڪا چٺي، ڪا چپاٽي ناهي لکي، اُن جو مطلب اِهو هرگز ناهي تہ پاڻ جي تعلق جي تند ڇِڄي پئي آهي يا ان رشتي ۾ هاڻ اها تَڙپ ۽ تازگي ناهي رهي، جيڪا پاڻ کي ڪنھن نہ ڪنھن ريت ڳنڍي رکڻ جو سبب هئي. ڳالھہ هيءَ آهي تہ اڄڪلھہ خطن جي جاءِ سوشل ميڊيا ۽ فونن والاري آهي، سو گهڻي عرصي کان وٺي پنھنجو رابطو بہ فون ذريعي جاري هو. پر يار! پُورو هڪ سال گذري ويو آهي، نہ تُنھنجي طرفان ڪا ڪال آئي آهي ۽ نہ ئي وري مون ڪو ميسيج ڪيو آهي. انھيءَ هڪ سال جي دوريءَ جو ڪارڻ ڪھڙو ٿي سگهي ٿو؟ منھنجي روايتي سُسُتي، يا تنھنجي ڪا ناراضگي! پر يار! رُسڻ واري ريِت تو وٽ هئي تہ ڪانه. پوءِ ڀلا هيءَ هيڏي وڇوٽي...!!
ماڻھو چون ٿا تہ اڄ مٺيءَ ۾ تنھنجي ورسي آهي. تنھنجيءَ ورسيءَ جو ٻُڌي مون کي اعتبار ئي ڪونہ ٿو اچي يار! ورسي تہ وڇڙي ويلن جي ٿيندي آهي. تون تہ پنھنجي مَلوڪ مھانڊي سان موجود آهين. تنھنجا ٽھڪ اڃا تائين سرلن ڪنن ۾ پڙاڏا بڻجي گُونجن پيا. تُنھنجا ڳايل گيت ان ڳالھہ جي گواهي آهن تہ تون آهين، ها بلڪل تون آهين. ڪير چوي ٿو تہ تون ناهين؟!!
تنھنجي هجڻ جو ثبوت اجهو رات مون کي مليو آهي. رات سِج لٿي جو منھنجي موبائل فون جي اسڪرين تي اچانڪ تنھنجو نمبر ظاهر ٿيو هو ۽ اوچتو هڪ سال جي وٿيءَ کان پوءِ تنھنجو نمبر ڏسي آئون ايئن ڇِرڪي پيو هُئس جيئن ڪو ماڻھو سالن کان وڇڙيل ڪنھن يار کي ڀريءَ بازار ۾ اوچتو ڏسي حيران بہ ٿيندو آهي تہ بي حد سَرهو به. مُنھنجي خوشيءَ جي ڪا حد نہ رهي، ڇاڪاڻ جو هڪ سال کانپوءِ ئي سھي، پر تو ڪال ڪري مون کي ياد تہ ڪيو ۽ مون کي اهو بہ اطمينان ٿيو تہ تو پنھنجي ڪانٽيڪٽ لسٽ مان اڃا مُنھنجو نمبر ڊليٽ ناهي ڪيو. اها ٻي ڳالھہ آهي تہ تو منھنجو نمبر ملائڻ کانپوءِ فون نِزاڪت کي ڏئي ڇڏيو. نزاڪت مون کي تنھنجي ڪاڄ جو سڏ ڏنو. پر آئون ڪن ذاتي مجبورين جي ڪري نزاڪت جي سڏ کي ورنائي نہ سگهيس ۽ يقين اٿم تہ نزاڪت بہ تو وانگر درياھہ دل هئڻ ڪري اسان جي ڍلاين کي ڍڪي ڇڏيندو ۽ ڪڏهن ڪوسو ٿي ڏوراپو ڪو نہ ڏيندو.
تو کي الائي ياد هجي يا وسري ويو هجي پر '' مجهي ياد هي ذرا ذرا'' مارچ مھيني جي اها تاريخ جڏهن سموري سنڌ تنھنجي تڏي تي اچي گڏ ٿي هئي، هوليءَ جا رنگ اداس هئا، ڦڳڻ جي مند ڦڪيءَ هَئيڊ وانگي پِيلي ٿي پئي هئي. ڄڻ ٿر سڄي کي سائي ٿي پئي هئي. تنھنجي آمد جي انتظار ۾ مٺيءَ جي نيڻن مان ننڊ اُڏامي چڪي هئي. عاشورن کان اڳم مون اُن ڏينھن مٺيءَ ۾ اهڙي ماتم جي موسم زندگيءَ ۾ ڪڏهن بہ ڪا نہ ڏٺي. ماڻھوءَ، ماڻھوءَ جي ذات هئي. ايترا ماڻھو اهي بہ پاڻمرادو ڪنھن جي سياسي جلسي ۾ بہ شامل ناهن ٿيا. جيترا تنھنجا ڪلھي ڪانڌي ٿيا هئا. تو اِهو نظارو ڪونہ ڏٺو '' اڇا هوا جو تم ني ديکا نھين نظارا'' تون تہ پُرسُڪون ۽ گهريءَ ننڊ ۾ ابدي آرامي هُئين. پر اسان جي آلين اکين اهو منظر ڏٺو هو. تنھنجي گهران ڪنھن گهوٽ جيئن سينگارجي جڏهن تنھنجي ڄڃ پُراڻي ناڪي وٽ پھتي هئي تہ اڪبر درس جي آلاپن ''او دور کے مسافر! ہم کو بھی ساتھ لے لے، ہم رہ گئے اکیلے'' اسان جي هانوَ ۾ هٿ وجهي ايئن نِپوڙيو هو جيئن ڪوري ڪپڙي کي کَٽي رڱڻ کانپوءِ نپوڙيندو آهي. وڄکيا هئاسين، ونجهليا هئاسين، ڏريا هئاسين، ٽُٽا هئاسين. اندر اڌ ٿيا هئا پر زندھہ لاشا بڻجي تُنھنجي آخري سفر ۾ تو سان گڏجي هليا هئاسين. تنھنجي شھر جي هڪ ڇيڙي کان ٻي ڇيڙي تائين ماڻھن جو سنڌي وڏو سمنڊ هو، جيڪوايئن ڇوليون هڻي رهيو هو جيئن ڪنھن پونم رات ۾ جُوئار ڀاٽائون چنڊ سان ملڻ لاءِ مانديون ٿي لُڇڻ لڳنديون آهن. مٺيءَ جا روڊ، رستا، چوڪ، عمارتن جو ڇتون، جتي ڪٿي ماڻھن، ماين، ٻارن تنھنجي آخري ديدار لاءِ اُڀ کُڙين بيھي سڄو ڏينھن انتظار ڪيو هو. تنھنجي آخري سفر ۾ سموري سنڌ شامل هئي. بنا ڪنھن مذهبي، سياسي ۽ نسلي فرق جي شيعا، سني، وهابي، صوفي، هندو، مسلم، عيسائي، ترقي پسند، قومپرست، وفاق پرست، اديب، شاعر، فنڪار، گلوڪار، سنڌي، اردو، پنجابي، مطلب تہ هر ٻولي، هر مسلڪ ۽ مزاج جو ماڻھو تنھنجو ڪلھي ڪانڌي هو. مڃڻ مراد آهي صادق سائين! تہ تون هڙئي هڪ ئي صف ۾ يعني محمود ۽ اياز گڏ ڪري ڏيکاريا. واقعي تو کي مُحبتون ڏيڻ ۽ وٺڻ جو هنر هو. تنھنجي ذاتي دوستن کانسواءِ اهي ماڻھو جن تو کي ڪڏهن روبرو ڪو نہ ڏٺو نہ ڪي ٻُڌو، پر تنھنجي آواز جي جادوئي اثر ماڻھن کي الائي ڪٿان، ڪٿان ڇڪي آڻي مِٺيءَ ۾ مڙي مٺ ٿيڻ تي مجبور ڪيو هو. هزارين ماڻھو بنا ڪنھن دعوت، بنا ڪنھن ڏيٺ ويٺ جي بہ هڙان وڙان ڏئي بہ تو کي لحد ۾ لاهڻ تائين تو سان گڏجي هلندا رهيا تو جيڪي مُحبتون ونڊيون ۽ ورهايون هيون انھن جو پڪل بمپر فصل مون مٺي شھر ۾ اُن ڏينھن سارين جي فصل جيئن لهرائيندي ڏٺو هو ۽ اهو چوڻ ۾ ڪو بہ وڌاءُ ڪونھي تہ تون ڀلي گلوڪار کڻي ڪيڏو بہ هجين، ڇو تہ دنيا ۾ ڀلا ڀليءَ جو ڪو ڇيھہ ڪونھي، ۽ سنڌ ۾ بہ تو کان وڏا رِپ گويا پيا آهن، پر ايڏو وڏو ماڻھو مون اڄ تائين ناهي ڏٺو. جنھن جي آخري سفر ۾ ايترا ماڻھو رضا خوشيءَ سان شريڪ ٿيا هجن. مٺيءَ ۾ ماڪوڙين جي نگرن وانگر ڪُرڪلندڙ ماڻھو اها مھر ثبت ڪري ويا تہ تون واقعي ماڻھو بنھہ وڏو هئين.
صادق سائين ! تو سان منھنجو تعلق هڪڙي عام ۽ ادني ٿري دوست وانگي هو، جيڪو ڪنھن بہ سوشل اسٽيٽس جو قطعي محتاج ڪو نہ هو. ان ڪري آئون تو سان ڪنھن بہ خاص دوستيءَ جي نہ دعوي ٿو ڪريان ۽ نہ ئي ڪا اهڙي هام هڻي ٿو سگهان. ۽ هوئن بہ تون دوستيءَ ۾ عام يا خاص واري فرق جي خلاف هئين. تون تہ انھن جو بہ دوست هوندو هئين جن جو ڪو بہ دوست سڏرائڻ لاءِ تيار نہ هوندو هو. مون کي ياد آهي ڀُڳڙي مل ناچيز جي اها شادي، جنھن ۾ تون تہ ويو هئين پر آئون پھچي نہ سگهيو هُئس. ڀُڳڙي مل جڏهن تو سان منھنجي نہ اچڻ جي شڪايت ڪئي هئي تڏهن تو مون کي مٺيءَ جي ڀريءَ بازار ۾ اها ميار ڏني هئي تہ '' امر! تو جھڙو دوست بہ پنھنجي مسڪين فنڪار دوست جي دل رکڻ لاءِ ان جي ڪاڄ ۾ نہ وڃي تہ پوءِ اسان ٻين ماڻھن تي ڪھڙي مَيار ڪنداسين ''، صادق! تنھنجي انھي ميار مون کي الائي ڪيترا دفعا اندر ئي اندر ۾ شرمسار ڪيو هو. مون کي اهو بہ ياد آهي تہ جڏهن بہ ڪو سنڌ جو اديب، دوست، شاعر ٿر ياترا تي ايندو هو، تہ اهو گهڻو ڪري تنھنجو ئي مھمان ٿيندو هو، پر مون کي جيڪا ڳالھہ متاثر ڪندي هئي اها هئي تنھنجي فراخ دلي. تون ٻين کان بنھہ مختلف هئين. ان ڪري پنھنجي دوستن سان اسان پارن اڀرن کي بہ ملائڻ ۽ انھن سان واسطا وڌائڻ ۾ سدائين فخر محسوس ڪندو هئين اهو ئي سبب آهي تہ جڏهن بہ ڪو اهڙو دوست تو وٽ ايندو هو جنھن سان منھنجي بہ ڪا نہ ڪا ڏيٺ ويٺ هوندي هئي تہ تون فون ڪري چوندو هئين '' امر! سميع بلوچ آيو آهي، اياز گل آيو آهي، ادل آيو آهي، نياز پنھور آيو آهي ۽ فلاڻو آيو آهي ۽ تو کي ياد پيا ڪن''
سنڌ جي ڪنھن بہ شھر يا ڳوٺ مان پروگرام ڪري موٽندو هئين تہ چوندو هئين تہ '' امر! تو کي فلاڻي سنگتيءَ سلام ٿي ڏنا، فلاڻي ياد پي ڪيو. ۽ اڄ پورو هڪ سال گذري ويو آهي، ڪيئي دوست مٺي آيا هوندا، پر ڪنھن بہ ڪڏهن ڪا ڪال ڪري، ميسيج ڪري يا ڪٿي واٽ ويندي ايئن ناهي چيو تہ '' امر! ڪنھن تو کي ياد ڪيو پئي ''.
ڪجهہ ڏهاڙا اڳ مٺيءَ ۾ رجب فقير جي شاديءَ جو ڪاڄ بہ ان ئي هنڌ منعقد ٿيو هو، جتي گذريل سال مارچ مھيني ۾ تو کي آخري سفر تي اُماڻڻ لاءِ سموري سنڌ اُڪرندڙ پاڻيءَ جيان ٽھڪي ۽ ٻڙهڪي رهي هئي. اوڇنگارون هيون، سُڏڪا هيا، ڳوڙها هيا، ڪا خبر ڪانہ ٿي پئي تہ ڪنھن سان تعزيت ڪجي، ڪنھن کي آٿت ڏجي، ڪنھن جي ڪلھي تي ڪنڌ لاڙي اندر جو بار هلڪو ڪجي، ايئن ٿي لڳو ڄڻ سڀني دلين ۾ تنھنجو تَڏو وڇايل هو. سڀني جي اکين مان سارڌڙي ندي جا وهڪرا روان هئا، اهو ئي شفيع فقير، جيڪو تنھنجي تڏي تي جَڏي جيءَ سان جُهري ۽ جڄهي رهيو هو، اهو ساڳيو شفيع فقير مون رجب فقير جي شاديءَ ۾ ماڻھن جي آجيان لئه مَلُول مُک سان، ڪنھن يتيم ٻار جيئن اُداس ۽ اڪيلو بيٺل ڏٺو هو. رجب جي اکين ۾ بہ اها ئي ميار هئي تہ صادق يار! تو کي اڄوڪي ڏينھن تي ايئن غير حاضر رهڻ نہ گهرجي ها، تون تہ اڀرن دوستن جو ڀرجهلو ٿي بيھندو هئين، انھن جو بہ آڌار ٿيندو هئن جن کي مٺيءَ جا واپاري مرڻي ۽ پرڻي تي اوڌر تي پنجن هزارن جو سامان ڏيڻ کان بہ لنوائيندا هئا، تو کي تہ ماما وشن ٿريءَ جي ان پروگرام ۾ بہ ڪو نہ ڏٺو ويو جيڪو هن جي ڪيل پورهئي جي پھرين مڃتا طور منعقد ڪيو ويو هو ۽ اهو پھريون دفعو هو جو تون ماما وشن جي ڪاڄ ۾ غير حاضر هئين، ماما جي اکين جا ڏورا ان ڏينھن ايئن ڏري پيا هئا جيئن زلزلي ۾ ٿر جون ڀٽون ڏريون هيون، ۽ تو کي الائي ڪنھن ٻُڌايو آهي يا نہ، پر آئون توکي اها ڳالھہ سُڻائڻ کان سواءِ نہ ٿو رهي سگهان تہ تازو تُنھنجي پُراڻي پڳمٽ يار ڊاڪٽر غفار جوڻيجي جو والد صاحب هن فاني دنيا مان ڪُوچ ڪري تو واري ڏِس ڏانھن اُسھي چڪو آهي ۽ خبر اٿئي تہ ڊاڪٽر غفار جوڻيجي اهو چئي پنھنجي پيءُ جي تڏي تان اُٿڻ کان کُتو جواب ڏئي ڇڏيو آهي تہ ''تڏو آئون تڏهن کڻندس جڏهن صادق مون وٽ ويھڻ ايندو، صادق منھنجي ڏُک، سک جو ساٿي هو سو ھہڙي موقعي تي بہ مون وٽ نہ ٿو اچي.
صادق! رَنول رُڳي تنھنجي پسنديده سدا سھاڳڻ راڳڻي ڀيروي ناهي ٿي پر رَنول تہ هيل رتا روهيڙا بہ ٿيا آهن، جن جي گلن جي مند اچڻ تي تون روهيڙن جو ڏينھن ملھائيندو هئين، تون عاشق هئين مورن جو، روهيڙن جي گلن جو، ۽ ٿر جي انھن انگ اگهاڙن ويجاڙن جو جن مان گهڻا هيل بہ تو سان ملڻ لاءِ ماندا آهن. انھن کي مائرن جي هنجن کان وڌيڪ تنھنجا ڳايل گيت ۽ زندگيءَ جھڙا ٽھڪ وڻندا آهن. ٿري معصوم ٻارڙن ۽ مورن سان گڏ جنت ۾ تنھنجا ٽھڪ ايئن ٽِڙندا هوندا جيئن ڦڳڻ ۾ ٿر ۾ روهيڙن ۾ رتا گل ٽِڙندا آهن ۽ ها تنھنجون حسين شامون تہ حسن درس ۽ شيخ اياز سان ئي گڏ گذرنديون هونديون، شام لڙيءَ جو روز جنت جي باغن ۾ اوهان ٽيئي ڄڻا ايئن ئي ٽهلندا ۽ ٽِلندا هوندا جيئن مينھوڳي ۾ ماٿاريءَ تي موريا رقص ڪندا آهن، ٻُڌو آهي تہ تو اياز ۽ حسن جي ڪن گيتن جون نيون ڌُنون ڪمپوز ڪيون آهن ۽ چون ٿا تہ جڏهن تون ڀيروي، مانجهہ، دُرگا ۽ ملھار راڳ ڇيڙيندو آهين تڏهن حورون ساهن جا سلسلا روڪي تنھنجي آلاپن جي اُتار چڙاھہ ۾ پاڻ وڃائي ويھنديون آهن، ۽ ان وقت ئي مائي ڀاڳي، موهن ڀڳت، مراد فقير، حسين فقير، ۽ ٻُڍي فقير جو فخر وچان ڳاٽ اوچو ٿي ويندو آهي.
۽ سچ تو کي هڪڙي ڳالھہ ٻُڌائڻ تہ وسريو ٿي وڃي، تازو ڪجهہ مھينا اڳ ۾ تو وارو دادلو دلبر پيارو بہ هيل ٿر گهمڻ آيو هو، تنھنجي مزار تي ويھي پاڻ اڇاري ويو، پر تو پڪ سان هيءَ ڏوراپو ڏنو هوندس تہ ''آئون مڪي کان مَڙھہ کڻائي مٺي آيس ۽ تون جيئري ئي جوڌپور هليو وئين. '' !!
صادق ايئن ڇو آهي ؟ جو جيڪي ماڻھن جي دلين جا ڌڻي هئا، اهي هوا جي ڪنھن هلڪي جهوٽي جيئن آيا ۽ پنھنجو وڻندڙ واس ڇڏي اوچتو هليا ويا. نسيم کرل، پروين شاڪر، سلمان خواجه، سرمد سنڌي، شھوناز راڄپر، حسن درس، ۽ پوءِ تون بہ ڦوھہ جوڀن ۾ ايئن اوچتو هليو وئين !! جو اڃا تائين ماڻھو حيران آهن تہ آخر تو کي اهڙي ڪھڙي تڪڙ هئي يار ! پر آئون ڄاڻان ٿو تہ تو اسان وانگر کٽن تي کُرڙيون هڻي مرڻ نہ ٿي گهريو، ان ڪري تون آئين، پنھنجو وارو وڄائي هليو وئين، پر ايئن تون جيئن شان سان جيئڻ ۽ پوءِ ڀوترين جيئن ڀڙڪو ڏيئي اُڏامي وڃڻ جو هنر اسان کي نصيب ناهي مٺا !!
ان کان اڳي جو، خط جي طوالت تو کي تنگ ڪري، وري ملڻ تائين ﷲ وائي.