سنڌي شاعريءَ جي اک ۾ سُرمي جھڙي شاعري
ڪِٿ تہ ڪيچڙ ۾ ڪنول آ زندگي،
۽ وري ڪِٿ سُونھن-ول آ زندگي.
ھر قدم ڇِرڪي ڏِسي ٿي چوطرف،
ڇو ڪراچيءَ ۾ ڊنل آ زندگي؟
''ڇو ڪراچيءَ ۾ ڊنل آ زندگي؟'' ھن ھڪڙيءَ سٽ ۾ ھڪڙي پوري دؤر جي تلخ تاريخ جو معنا خيز مگر چُڀندڙ سوال موجود آھي،جنھن جو جواب حاصل ڪرڻ لاءِ اسان کي سنڌ جي اڌ صديءَ جي تباھ ٿيل تاريخ جي ورقن کي اُٿلائڻو پوندو.
يا وري ڪنھن نئين نويلي ڪنوار جي ڪَنجريءَ تي ڀريل مُقي جي ڀرت جھڙو سندس ھيءُ حسين شعر ڏسو؛
پيار تنھنجي جي روشني آھي،
ڪيڏي نہ دلڪش زندگي آھي،
اوري ڪر تہ سُمھان اَبد تائين،
وار تنھنجي ۾ راتڙي آھي-
۽ ھيءُ بي مثال غزل سندس پُختي سماجي شعور جي گواھي ڏيڻ لاءِ ڀير تي ڏنئوڪو ھڻي بيٺل آھي، جنھن ۾ سندس دورانديش دانشمندي، جُرئت مندي ۽ اتساھيندڙ روشن خياليءَ جا کُڙ-کُٻيتا جڳمڳ جڳمڳ جَرڪي رھيا آھن:-
ڏات منھجي مات کائيندي ڪنھن چيو؟
روشنيءَ کي رات کائيندي ڪنھن چيو؟
ڪَن ڏيو ٻُوڙا ٻُڌو ڪا ڪُوڪَ آ،
سانت ساري لات کائيندي ڪنھن چيو؟
ھر جُڳ ۾ ڌارِين جي ڇا ھٿان؟
قوم منھنجي ڪات کائيندي ڪنھن چيو؟
وڻ ڦُٽندا ٽارَ ٿيندا ڏارَ ڪي،
مات سڀ حيات کائيندي ڪنھن چيو؟
اصغر جتوئيءَ جي شاعريءَ ۾ مومل جو مجاز بہ آھي، تہ سَسَئُي جي ڏونگرن کي ڏورڻ واري جدوجهد جي جهلڪ بہ آھي، سھڻيءَ جي ساھڙ خاطر سماجي ٻندڻ ٽوڙڻ واري جُرئت بہ آھي تہ مارئيءَ جي ماروئن خاطر لوئيءَ جي لڄپالي ۽ سونَ تي سيڻ نہ مٽائڻ واري محبِ- وطنيءَ بہ آھي.
اصغر جتوئي، پنھنجيءَ شاعريءَ ۾ انتھائي ڏکيا ۽ ٻہ ٺَپيءَ ڳُجهارت وانگر سمجهہ ۾ نہ ايندڙ خيال ۽ لفظ ٽُبڻ بدران انتھائي سادا عام فهم لفظ ۽ خيال استعمال ڪري سادگيءَ جي سُونھن کي ويتر نکاري نشانبر ڪيو آھي؛
پري ڪر نہ اکڙيون جهڪائي اسان کي،
پوءِ مَليندينءَ ھٿڙا، وڃائي اسان کي۔
اصغر جتوئيءَ جا بارش ۾ ڀنل ڀٽن تي رِڙھَندڙ مينھن- وساڙن جھڙا بيت پڙھي لڳي ٿو تہ ھن شاعريءَ جي ٻن دؤرن، ڪلاسڪ ۽ جديد دؤر جي فني، فڪري ڦرھيءَ جي ڦڳڻ ڦولار مان واس ورتو آھي. ھن جا بيت نہ رڳو انساني احساسن جا عڪاس آھن، پر زندگيءَ جا ترجمان پڻ، بيشڪ اصغر جتوئي پورھيت دوست ترقي پسند شاعر آھي،جنھن جو ثبوت سندس ھي لازوال بيت آھن، جن کي ڪنھن بہ تبصري يا تشريح جي ڪا بہ ضروت ڪانھي، اِھي دل جي اکين سان پڙھي انھن ۾ سمايل درد کي محسوس ڪري سگهجي ٿو، ۽ پڙھندڙ پاڻ کي انھن بيتن ۾ پَسي پنھنجا نيڻ ڀڄائڻ کان سواءِ رھي نٿو سگهي.
چانورَ لَپ ڪائي، نہ ڪو مانيءَ ڀورُ،
خالي آنڊن تي ڪيو پاڻيءَ ڏاڍو تورُ،
مائڙي توتان گهور، ٻيلي! ٻِلڪڻ بس ڪر.
مُٺ اٽي لئي مائڙي، جيجل جُوءِ ڇڏي،
پَرک پيٽ بُکئي جي، ڪيڏي آھ ڪڙي،
گهوريس تنھن گهڙي، اَبلُ اُسھيو اوھري.
مَ مون مُور وڻن، ڀٽن مٿي مينھڙا،
پرين شال موٽن، تہ مون لئي ملھاري ٿِئي.
آيل! تنھنجيءَ اک ۾ ڇا لئي ھيءَ آلاڻ؟
ڇِرڪينءَ تون ڇاڪاڻ، سوچيئي ڪھڙي ڳالھڙي؟
اسُر ويلي سارَ جا، داڻا وڌم جنڊ،
روئي ڏنو چنڊ، پسي پيڙا من جي.
اصغر جتوئي جي پھرينءَ شعري مجموعي ''پوينءَ پھر جي چانڊوڪيءَ ۾'' ٿر بابت ڪافي بيت اھڙا آھن،جن ۾ سموري ٿر جو درد دانھنَ بڻجي ڌيان ڇڪائي ٿو. ۽ آئون دعوا سان چوان ٿو تہ، ڀٽائيءَ ۽ اياز وانگر ٿر جي درد کي جيڪڏھن ڪنھن شاعر شدت سان محسوس ڪيو آھي، تہ اُھو سنڌ جو سُريلو، سگهارو ۽ سيبتو شاعر سائين اصغر جتوئي ئي آھي، جنھن ھھڙا حسين بيت لکي ٿر جي درد کي ھِينئن پئنٽ ڪيو آھي؛
تَتي واري تَئي جان، لِڱ ساڙي لُکَ،
اَبَلُ سَڙي اُس ۾ ڪارڻ بُڇڙي بُک،
مُرجهايلَ ھِي مُک، ڪڏھن کِلندا خوش ٿي.
تَتَلَ واريءَ جيئن تَئي جو تَپڻ، لڱن جو ڇتيءَ لُوءِ ۾ سَڙڻ، پيءَ جو پنھنجن ٻچڙن جي بُڇڙي بُک اُجهائڻ خاطر تکيءَ تيز اُس ۾ بَن بَن ۾ ڀَٽڪڻ ۽ خُوش ٿي کِلڻ جي معصوم آرزو. ھن بيت ۾ ٿر جي ھر پورھيت جي بي پناھ درد جي عڪاسي ٿيل آھي ۽ ايئن لڳي ٿو ڄڻ شاعر خود ھن ڪرب، ھن پيڙاءُ مان گذريو آھي. ٿر جي درد کي ھڪ ٿاريلو بڻجي ڀوڳڻ کانسواءِ، ممڪن ئي ڪونھي تہ ڪي ھھڙا شاندار بيت لکي سگهجن پر، سنڌي ٻوليءَ جي سگهاري ڪوتاڪار سائين اصغر جتوئيءَ اھڙا ڪيئي شاندار بيت لکي اھو ثابت ڪري ڏيکاريو آھي، تہ جيڪڏھن ديس جي درد کي محسوس ڪرڻ واري اندر جي اک روشن آھي تہ وطن جي ھر ويڙھي، سيمَ ۽ سيڙھي جو سُور ڏور رھي بہ ويجهو محسوس ڪري سگهجي ٿو، ۽ اُنھي سوزَ و گُداز کي حُرمچ ڀرت جيئن پنھنجي فنپارن ۾َ ڀري سگهجي ٿو. سائين اصغر جتوئيءَ جي ھِن ڪتاب ۾ صحراءِ - ٿر جي ڏُکن، سُکن متعلق بيت پڙھي ايئن لڳو ڄڻ سندس جنم ئي ٿر ۾ ٿيو آھي، ٿر سندس روحَ جي ريگزارن ۾ سُمھي بہ ٿو تہ جاڳي بہ ٿو.اھا منھنجي ڪا ھَوائي، توائي ڳالھہ ڪانھي پر سندس شاعري انھي ڳالھہ جو سگهارو ثبوت آھي.جيڪا ھِن ڪويتا ڪتاب جي پَني پَني تي پاڻ پَسائي سگهي ٿي.اصغر جتوئي ھِن محبوب مٽيءَ جو مصور شاعر آھي، جنھن پنھنجي ڏيئا ڏيئا ڏات جي ذريعي ٿر جي پورھيت عوام، ڪلرفل ڪلچر، شاندار سماجي روايتن ۽ روين جي ڀرپور عڪاسي ڪئي آھي.
ٿر بابت ڪنھن ساجنيي جي سار جھڙا سندس بيت ڏسو؛ جن ۾ ٿري نينگر جو ڏينھن ٺري جو ننڊ ۾ مينھن وسڻ تل ترايون تار ٿيڻ جي سھاني خواب ڏسڻ جي ڪمال مصوري ٿيل آھي. ھَي بيت آھن يا ڪا ٿري سھاڳڻ آھي، جيڪا ڪارو ٻانڌڻو پڙو پھري، ڪاڳڙن سان ڪنجري پائي اُلھي، ڪُلھي آجَ جي ٻانھين ۽ کُنھنبي چُني اوڍي سندس شاعريءَ جي تَرائيَ تي ٻَھلڙو کڻي ٻانھن لوڏي پاڻي ڀَرڻ آئي آھي-
ڇا پَٽَ ڇا تَرائي،ھر جاءِ آھي آبُ،
اُٺو مينھن وڏڦڙو، ٿي سڀ سُڃ سيرابٰ،
نينگر ڏٺو خوابُ، ڏينھن ٺري جو ننڊَ ۾ -
نيرو پاڻي ٽوڀي جو، مٿان ٻٻرن ڇانوَ،
آيون کڻي ٿانوَ، پاڻي ڀرڻ نينگريون.
نينگر پگهريل پيٽ تان، چولي ورائي،
مَهڪي تَرائي، پَسيني جي بُوءِ سان.
اصغر جتوئيءَ نہ رڳو بيتن ۾ ٿر کي ڀرپور نموني اظھاريو آھي، پر ھن پنھنجن خوبصورت واين ۾ بہ ٿر جي واڪن کي ورنايو آھي؛
وارياسي تي اڄ، وري اُڀري چنڊ آيو،
رات سامائي رڻ ۾.
اُٿي ويلي اسر جي، پرينءَ پيٺو جنڊ،
رات سامائي رڻ ۾،
ور کولي وارن سندا، محب مهڪايو منڊ،
رات سامائي رڻ ۾.
وڇڙي وڃ نہ ول جيان، مُنھن مان ڪڍي گهنڊ،
رات سامائي رڻ ۾.
لامون ساڙيون لُکَ،
ڀَرِ ۾ ڀِٽُن جي.
پير پِٿون ٿيا پنڌ ۾، واريءَ واري مُکَ،
ڀَرِ ۾ ڀِٽُن جي.
مون ماروئڙن کي مليا، آيل! مُور مَ سُکَ،
ڀر ۾ ڀٽن جي.
ڇلڙا، ڇلڙا وارڙي، گهر گهر دُونھينءَ دُکَ،
ڀَرِ ۾ ڀِٽُن جي.
''لامون ساڙيون لُکَ'' لامُون يا لاسُون ھڪڙي ئي شئي جو نالو آھن، ڇو تہ لامون/لاسون ڪچڙيون ۽ نازڪ ٿينديون آھن باقي وڏا ۽ ٿلھا وڻن جا ڏار ٿيندا آھن، لاسون يا لامون گهڻو ڪري ڦوڳَن، ٻانورين ڪوڀٽن، ۽ ٻين ٻوٽن ۾ ٿينديون آھن، ۽ اھي ٿر ٻاٻيھن، ۽ ڳيرن وانگر گرم لکن ۽ جهولن جي سَٽ نہ سھي سڙي ڦُلھيار ٿي وينديون آھن.جن کي نہ رڳو ٿر جو چوپايو مال شوق سان چَرندو آھي، پر اُنھن ڦوڳن جي لاسُن ۾ جيڪا ڦوڳي لڳندي آھي، انھي جو کٽو مٺو ۽ ذائقيدار کاٽيو رڌي کائبو بہ آھي ۽ اھا سٽ اصغر جتوئي جي انتھائي گهري مشاھدي جي گواھي ڏي ٿي تہ ھن ٿر جي نہ رڳو رھڻي ڪھڻي پر ٿر جي وڻ ٽڻ پکي پکڻ کي بہ نھايت ئي ويجهڙائيءَ کان ڏسي پوءِ ئي لکيو آھي، پر ڪنھن اي سي ڪمري ۾ ويھي يا ڪا سنڌي لغت اڳيان رکي پوءِ ڪونہ لکيو آھي -
بھر ڪيف ٿورن لفظن ۾ ايئن کڻي چئجي تہ اصغر جتوئي تَتيءَ ۾ گهڙو ڀَريندڙ ٿري سُونھن جو شاعر آھي، زھر کي بہ زم زم ڪري پيئندڙ زندگيءَ جو شاعر آھي. جنھن جي شاعريءَ ۾ زندگي ڦُوھَ جوانيءَ وانگر مُرڪي ۽ مَرڪي رھي آھي. اصغر جتوئي انساني آدرشن ۽ قدرن جو روشن خيال ڪوي آھي، جنھن جي شاعريءَ ۾ ھِن خطي جي خوشحاليءَ جا ڏٺل سُندر سپنا اسان سڀني جي گڏيل ميراث آھن.