بلوچستان ۾ سنڌي ٻوليءَ جو سپاھي
ھُن مون جھڙي نڪمي ۽ نادان شخص جي نہ رُڳو اوُڻاين کي اگنور ڪيو آھي. پر مون حقير فقير تي سدائين ڀال ڀلايا آھن. آئون سندس اُنھن اڻ ڳڻين ٿورن، جيڪي ٿر ۾ واري ٿوري، تھان گهڻيرا آھن. تن کي لاھڻ لاءِ سڄي ڄمار سندس سِرڙيو ھاري ٿي بيھان تہ بہ لاھڻ کان لاچار آھيان. بس رُڳو ڳائي سگهان ٿو. سو ڀير تي ڏنئوڪو ھڻي چوان ٿو تہ منھنجي ھُجڻ ۾ ھن دوست جو ڏنل حوصلو ۽ پُرخلوص پنھجائپ شامل نہ ھُجي ھا تہ ھُوند آئون اڪيلاين جي اونھي سمنڊ ۾ غرق ٿي وڃان ھا.
آئون اھو اقرار ڪندي ڪو بہ عيب نٿو سمجهان ته. جتي مونکي شاعريءَ جي سرزمين تي پھريان پڳلا ڏيارڻ ۾ منھنجي محبوب دوست وسيم سومري ۽ واجد جو ھٿُ ھو. اُتي منھنجي شاعريءَ جي ڪتاب اکين ۾ اُلڪا کي ڇپرائڻ لاءِ اُتساھڻ توڻي مالي ۽ اخلاقي مدد ڪرڻ جو سھرو منھنجي ھن مُحسن ۽ مھربان دوست جي ئي سر تي سُونھي ٿو.ھن جي ڪھڙي.ڪھڙي وڙ کي آئون ھتي اظھاري آجو ٿي سگهندس؟ ھڪ اڌ تحرير جي ترازو ۾ تورڻ کان ھن ماڻھو جا ڳُڻ ڳرا آھن.محبتن جو ھي امين ۽ سفير شخص ڀلي تہ ڪنھن سوشل اسٽيٽس جي سانچي ۾ فٽ نہ ٿيئي. پر ھي دوست نہ رُڳو درياھ دل آھي پر سندس اوطاق سان گڏ اکين جو اوتارو بہ آدم جي اولاد لاءِ سدائين کُليل آھي جتي ڪو بہ اھل دل انسان بنا دستڪ ڏيئڻ جي داخل ٿي سگهي ٿو. ۽ مون لاءِ تہ ھي شخص ڪنھن گهاٽي بڙ جي وڻ جيئن آھي.جنھن جي سرھي ساٿ جي ڇانو ۾ مون عمرِ-عزيز جا 25،26 سال گهاريا آھن.
ايڏي ڊگهي عرصي ۾ ماڻھن جا مزاج توڻي ماحول سڀ ڪجهہ تبديل ٿيو وڃن. پر ھن محبوب ماڻھو جو نہ مزاج بدليو نہ سلوڪ. منھنجن غلطين توڻي گُستاخين تي ڪڏھن بہ ڪوسو ٿي ڏوراپو ڪونہ ڏنائين.نہ ڪڏھن ڪا ميار مُڪائين ۽ نہ ئي ڪڏھن لُڙ ٿي مون کان مُنھن مٽيائين. مون لاءِ تہ سدائين سٻاجهو رھيو.ڪڏھن ڏس تہ موبائيل فون ڪڏھن ڏس تہ ڪتاب ۽ ٻيون سوکڙيون پُٺارڪون ٻڌي پيو موڪليندو.''امر! ھي پئسا ڪتاب ڇپرائڻ لاءِ ٿو موڪليان''.. جيڪڏھن چئبس تہ ادا ! مون تي ايڏا بار نہ سٿ آئون تنھنجن احسانن جا انبار کڻي ڪيئن سگهندس؟ تہ چوندو: ''مونکي مالڪ موڪليو ئي تنھجي ڪم اچڻ جي لاءِ آھي''.ٰٰ ھر دفعي ھر موقعي تي فون بہ پاڻ ڪندو. خط ۾ به.اڳ پاڻ ڪندو جواب ۾ دير ڪيم تہ بہ نہ ڪاوڙ نہ ڪُرڪو.ڇاٿا سمجهو ھن قحط الرجال دؤر ۾ ھيءُ ماڻھو ڪھڙي مٽيءَ مان ڳوھيل آھي؟ آئون مايوس ٿيندس حوصلو ڏيندو ھمت وڌائيندو. جيئڻ لاءِ جواز فراھم ڪندو. چوندو: ''ڇڏ زماني کي امر! تون خاموشيءَ سان ڪم ڪندو رھ. تنھنجو لکڻ تنھنجو موجود ھُجڻ ئي سڀ کان سگهارو جواب آھي''. دنيا جي ڪھڙي خوشي آھي.جيڪا ھن شخص مون لاءِ ناھي خريدي؟ ايترو تہ ڪو سڳي ڀاءُ کي بہ ناھي ڀائيندو..نہ حساب نہ ڪتاب نہ رنج نہ روسامو نہ ميار نہ ڏک نہ ڏوراپو...ھيءُ ماڻھو آھي يا ماڻھوءَ جي روپ ۾ ڪو مسيحا! جيڪو اسان پارن اٻوجهن جي ٺِڪريون ٿيل دلين تي پيار جا پھا رکندو رھي ٿو.
اخلاص ۽ احترام جو ڀنڊار منھنجو ھيءُ بنھہ پنھجو محبوب دوست عبدالروف جمالي سنڌي ٻوليءَ جو ھڪڙو سدا ملوڪ شاعر بہ آھي تہ ليکڪ پڻ.ڇا اھا ڳالھہ گهٽ آھي؟ تہ جنھن جي مادري زبان بلوچي آھي ۽ جيڪو رھي بہ پنھنجي وطن بلوچستان ۾ ٿو کائي بہ بلوچستان جو ٿو پر ڳائي سنڌ کي ٿو. ھو خوبصورت خواب تہ پنھنجي مادري ٻولي بلوچيءَ ۾ ٿو ڏسي، پر سنڌي ٻوليءَ ۾ نہ رڳو سندر شاعري سرجي ٿو پر سنڌي ۾ ڇپجندڙ ھر ڪتاب بہ وٺي پڙھي ٿو. ڇاڪاڻ جو سنڌي ٻوليءَ سان سندس ازلي عشق آھي ۽ ھي سنڌ کي پنھجو ٻيو وطن سمجهي ٿو.
1994-95 ۾ ھن واجد منگيءَ جي شاعريءَ جو ڪتاب پڙھيو، ان کان ئي متاثر ٿي شاعري شروع ڪيائين. بقول سندس تہ ''ھن ڪنھن اديب/شاعر ڏي خط سڀ کان پھرين امر ساھڙ کي ئي لکيو''. ھن جو پھريون غزل جيڪو 2006 ڌاري لکيائين سو ھيءُ آھي؛
تنھنجو ڪلام ٿي ويو.
منھنجو سلام ٿي ويو،
ڪُرڪي ڏنئي جو ساقي!
ساغر حرام ٿي ويو.
ساغر سندس تخلص آھي پر ھاڻ استعمال نٿو ڪري. ۽ انھي پڄاڻان ڪڏھن ڪڏھن لکندو ھو تہ مون سان ونڊ بہ ڪندو ھو. جن مان سندس ڪجهہ غزل امرتا ۽ ڪجلاسر رسالن ۾ بہ شايع ٿيا ھئا. ۽ ڪڏھن تہ سالن تائين ڪونہ لکيائين پر پوين ڪجهہ سالن کان مسلسل لکي رھيو آھي. نہ رڳو نھايت ئي شاندار لکي رھيو آھي، پر تمام تيزي سان سندس شاعريءَ ۾ نکار اچي رھيو آھي. فني توڻي فڪري حوالي سان بہ ھڪڙي پختي شاعر طور پنھنجي سڃاڻپ ڪرائي رھيو آھي. رئوف جمالي پنھنجيءَ ٽھيءَ ۾ منفرد لھجي ۽ اسلوب جو مالڪ شاعر آھي. جيتوڻيڪ وفا ناٿن شاھي ۽ واجد کان متاثر ھئڻ ڪري انھن جو مٿس ٿورو گهڻو اثر اوس آھي. پر وري بہ ھي پنھنجن تخليقن مان پاڻ پسائي ٿو ۽ پنھنجي جدا اظھار جي واٽ وٺيو اچي ٿو. ھن جا غزل گهري مطالعي ۽ مشاھدي جي گواھي ڏين ٿا. جن ۾ نہ رڳو خيالن جي اوچي اڏام آھي، پر موضوعن جي گوناگونيت ۽ نغمگي پڻ آھي. سندس سيبتي ۽ سُريلي شاعر ھئڻ جي جهلڪ اجهو ھنن غزلن جي ڪجهہ بندن مان پسو؛
اجڙي ويا ڀنڀور ھٿن ۾،
ڪيٽي ۽ ڪشمور ھٿن ۾.
تر جا ڀاڳيا جاڳيا آھن،
نيٺ تہ ايندا چور ھٿن ۾.
عشق جي انجام تي سوچي پيو،
ھر لڳل الزام تي سوچي پيو،
رات ڀريندو رھيو ھو خار مان،
ڇلڪدندڙ جام تي سوچي ٿو.
دل تي دردن جو غلبو سائين!
سور اندر جو سلبو سائين!
پاڻ سنڀالي رکجان ساٿي!
ھاڻ نہ پويان ھلبو سائين!
ڪيئن گذاريون ھيءَ حياتي،
اک ۾ ڪنڊا دل تي ڪاتي،
رابيلن جي رت نہ موٽي،
وقت! ڪئي تو ويساھ گهاتي.
ڏوھ ڏجي ڇا ڏڏن تي،
ڳوٺ کلي پيو وڏن تي.
جاڳي پيو آ لوڪ وري،
سرٻاٽن ۽ سڏن تي.
حسن لازوال کپي،
عشق بي مثال کپي.
انسان تہ آ ان سان ٻڌل،
ڍور کي بھہ، پلال کپي.
ملان کي گوشت، پلاءُ،
ختابيءَ کي دال کپي.
خيالِ يار ۾ آھيون،
وڏي آزار ۾ آھيون.
نہ آ ادراڪ جيون جو،
انڌيري غار ۾ آھيون،
پتو ڪونھي ڪو منزل جو،
مگر رفتار ۾ آھيون.
اشڪبار اکيون،
مشڪبار اکيون.
لٽي وڃن ٿيون،
قرار اکيون.
ھر چڱائي،
روشنائي،
ابنِ آدم!
ڪر ڀلائي.
ھيءَ اھا شاعري آھي جيڪا ھن جي اوجاڳيل اکين مان ايئن ڦٽي نڪتي آھي جيئن اوچن پھاڙن مان آبشار ڦٽي نڪرندا آھن. زندگيءَ جي تتل صحرا ۾ شاعري ئي ھن مٿان ڪڪر ڇانو ڪري ٿي. ورنا! ھيڪلائي جي رڻ ڪڇ ۾ الائي ڪڏھو ڪو گم ٿي وڃي ھا. سنڌي ادب ۽ سنڌي اديب سان ھن جي محبت جو اھو عالم آھي جو پنھنجي ڳوٺ - چئوڪي ۾ آيل سنڌي لوڪ ادب جي ڏاھي ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ کي ھاسيڪار ڏسڻ ۽ ٻڌڻ لاءِ ٻاراڻي وھيءَ ۾ ڪاريءَ رات جو ٻارھن ڳائو پيرين پيادو پنڌ ڪري وڃي پھتو ھو. ھن وٽ سنڌي ادب جي خدمت ڪرڻ جي ڪا بہ دعوا ڪانھي. ھيءُ پنھجيءَ دل جي چوڻ تي لکي ٿو ۽ جيڪو دل سان لکندو آھي سو يقينن متاثر ئي ڪندو آھي - باقي سنڌي ادب جا ابا کيس سنڌي شاعريءَ جي باغِ عدن ۾ بيھڻ ڏينسِ ٿا يا تڙي ٿا ڪڍنسِ ان جي نہ ئي کيس ڪا ڳڻ ڳوت آھي ۽ نہ ئي وري ڪا لالچ!
سنڌ ۽ بلوچستان جي سنگم تي واقع ضلعي جعفر آباد تعلقي گنداخ جي ڳوٺ چئوڪي جمالي ۾ 3 مارچ 1967 تي چاچي عبدالحق جي گهر ۾ جنم وٺندڙ اسان جو ھيءُ دلبر دوست عبدالرئوف جمالي پنجن ڀينرن ۽ چئن ڀائرن جو ڀاءُ آھي. مامن، چاچن، سئوٽن ۽ ماساتن جي وڏي وڳر وارو ھيءُ دوست دوستيءَ جي دنيا ۾ بہ خود ڪفيل آھي. جنھن بہ ھن فقير تن قلندر شخص سان دوستيءَ جو پاڪيزه تعلق قائم ڪيو آھي، ان کي ئي خبر آھي تہ رئوف جمالي ڪيترو پرخلوص پيار ڪندڙ دوست آھي.
پنھنجي ئي ڳوٺ چئوڪي جمالي جي پرائمري اسڪول مان پنج درجا پرائمري جا پاس ڪري،مڊل اسڪول احمد آباد تعلقي گنداخ مان ميٽرڪ پاس ڪيائين. انٽر ڊگري ڪاليج شھدادڪوٽ مان ۽ بي اي اورنئٽل ڪاليج لاڙڪاڻي مان پرائيويٽ طور تي پاس ڪيائين. سنڌ ۾ تعليمي سفر خاطر ڪڍيل ڪشالن، في ۽ ڪتاب نہ ھئڻ ڪري اسڪول ۾ داخلا نہ ملڻ رھائش جي مسئلن سميت کوڙ ٻين ڏکاين باوجود پير پساري ڪونہ ويٺو رائي پير رت ڪيس پوءِ بہ مايوس ٿي موٽيو ڪونہ.
1989 ڌاري کيس زراعت کاتي ۾ فيلڊ اسسٽنٽ جي نوڪري ملي جنھن سان اڄ تائين نڀائيندو اچي. جيتوڻيڪ ننڍيءَ وھيءَ ۾ ڏاڍو رولاڪ ھو. ملڪ جون مشھور زيارت گاھون ۽ تفريح ماڳ پيرن ھيٺان ڪڍيائين. بي چيني ۾ ڀٽڪندو رھيو، پر پوءِ سمورا شوق ختم ڪري گهر -گهيٽلو ٿي ويھي رھيو ۽ ھاڻ سندس ڪل ڪائنات ڪمرو ڪتاب ۽ خط ئي آھن جن سان دل وندريو ويٺو آھي - نيٽ جي سروس اچڻ کانپوءِ وري ھڪ نئين دنيا سان ڳنڍجي چڪو آھي. ڪنھن زماني ۾ پاڻ پياڪ بہ ڏاڍو ھو پر ھاڻ بقول سندس ''مون مئڪشي ترڪ ڪري ڇڏي آھي''. ايئن جيئن ٽي عشق ڪيائين پر ٽنھي ۾ ناڪامي نصيب ٿيڻ کانپوءِ شاعريءَ سان سنگت رکي اٿس. منھنجو ذاتي خيال آھي تہ جيڪو مئي نوشي ۽ عشق ڪري ٿو سو لکندو يا ڳائيندو بہ ڪمال آھي.
ھن وقت اوستا محمد بلوچستان ۾ رھندڙ اسان جو ھيءُ قلندري طبيعت جو مالڪ دوست ھن ھيڏيءَ وڏيءَ دنيا ۾ بہ ﷲ جيئن اڪيلو آھي. ڇو تہ جَجهي جڳر وارو ھوندي بہ جيون ساٿيءَ کان سواءَ اڌورو آھي، يعني شادي ڪونہ ڪئي اٿس. پر پوءِ بہ پنھنجيءَ زندگيءَ مان مطعمن آھي. پڇيومانس تن تنھا جيون ۾ ڪنھن سھاري جي کوٽ نٿي ستائي؟ ٽھڪ ڏيئي ٿڌو شوڪارو ھڻي ''چيائين شاعريءَ جي ٻاجهارين ٻانھن ۾ پناھ ورتي اٿم''.
ٻٽي دفعا برساتي ٻوڏن ۽ سنڌوءَ جي سيرن ۾ لڙھيل پنھنجا اباڻا پڊ ڏسي ۽ انھن ۾ وڃايل ننڍپڻ جون يادگيريون کيس جنجهوڙينديون آھن تہ ڪوئٽا جي پھاڙن ۾ دربدريءَ جا ڏونگر جيڏا ڏينھن ۽ قدام جيڏيون ڪاريون راتيون اگهاڙي اڀ ھيٺ گهاريل گهڙيون وڍ وجهنديون اٿس تہ لڙڪ روڪي ناھي سگهندو. روئڻ تہ ھو تڏھن بہ روڪي ناھي سگهندو جڏھن ڪوئي گهڻ گهرو دوست سندس پُٺيءَ ۾ ڇُرو ھڻدو آھي. پنھنجن توڻي پراون جي روين ۽ مختلف بيمارين سان جهيڙيندڙ ھن دوست کي ڪنھن کان بہ ڪا شڪايت ڪانھي. مڙئي مون ڏي ھوتن ڏي ھڪ بہ نہ تي عمل ڪندڙ ھن ڪويءَ جي ڪمري ۾ ڪتابن جا ڪٻٺ ڀرجي ويندا آھن ۽ جلد ئي خالي ٿي ويندا آھن. ڇاڪاڻ جو ھيءُ دوست ھٿ جو ڇُوٽ ھئڻ ڪري ڪتاب پڙھڻ کان پوءِ المارين ۾ رکڻ بدران اسان پارن دوستن سان ونڊي ورھائي وڌيڪ خوشي محسوس ڪندو آھي. اھڙا ماڻھو ڪنھن ڀاڳ واريءَ ڀُونءِ کي ئي نصيب ٿيندا آھن. بلوچستان ۾ سنڌي ٻوليءَ جي ھن سچي سپاھيءَ (شاعر) کي مھراڻي جي مٽيءَ جو ادنا آدمي سُرخ سلام پيش ڪري ٿو.