مِٽي ۽ مھتاب
”هرڻ هٺيلا بيٺا سوچن،
ڪنھن هن واريءَ جي وينجهر ۾
لھندڙ سج جي ٽِڪ ٻڌي آ
آهي ڪٿي سو ازلي وينجهر!؟“
ڪا اهڙي شيءِ، ڪا اهڙي تصوير، ڪو اهڙو تصور ان مھتاب چنا جي اکين ۾ به آهي، جنھن کي موجوده دؤر ميڊم مھتاب اڪبر راشديءَ جي نالي سان سڃاڻي ٿو_ جيڪا اڄ سيڪريٽري انفارميشن آهي ۽ هن جو شمار” وي آءِ پيز“ ۾ ٿئي ٿو_ پر هوءِ ان عزت کي ان محبت جي جتيءَ جي دز به نه ٿي سمجهي، جيڪا سنڌ جي عوام هن کي ان وقت ڏني هئي، جنھن وقت انهن مھتاب چنا جي موهڻي صورت به نه پسي هئي، جڏهن هوءَ ريڊيو جي پردي پويان صرف هڪ آواز هئي. هڪ اهڙو آواز جنھن سنڌ ديس جي دل جو ڪڙو ائين کڙڪايو هو، جيئن نيڪ روح واري ڇيڳري ڇوڪري ٽھڪ ڏيندي آهي.
اها ناري جيڪا هن ڌرتيءَ جي مٽيءَ هاڻن مھاڻن جي قبيلي مان آهي. هن جا وڏڙا مٽيءَ جون گهڙوليون جوڙيندا هئا، ۽ محبوبن جي چيلهه تي انهن جو ڇلڪندڙ روپ ڏسي سچل سرمست سوچيندو هو ته :
”وي گهڙا
تيڪون ڀن سٽان
ميڏي محبوب دي چيلهه رنجايئه
هڪ ته بار گهڙي دا
ڏوجها بار پاڻي دا
ٽيجها ويندءِ جان ملائي
ٻانھه مروڙيئي چوڙي والي
ڏوجهي ڳل ڳراٽي پايئه،
سڻ ميان صاحب ڏنا، بخت گهڙي دا
ساڏي عمر گئي اجائي!“
۽ درازن جي دل واري انسان جي اندر مان اهڙي اعتراض جو خواب پنھنجو پاڻ ڦٽي نڪرندو هو ته، ”ميان صاحب ڏنا! متان اسان کي ڀڃي ڀورا ڪرڻ ۾ تڪڙ ڪرين، پھرين تون اسان جي ڪھاڻي ته ٻڌ. اسان جيڪي ڪوڏرن جي ڌڪن سان ڌرتي ماءُ کان ڌار ٿياسين ۽ پوءِ اسان کي گڏهن تي ڍوئي اچي اُس ۾ اڇلايو ويو ۽ پوءِ صفا سڪائي پاڻي وجهي، اسان کي ڪيئن ڳوهيو ويو ۽ پوءِ اسان کي ڪيئن نه ماريو ويو ۽ مار کانپوءِ به اسان جي آزمائش پوري نه ٿي ۽ اسان کي چڪ تي چاڙهي اسان جو سرڪپيو ويو ۽ پوءِ چڪ تان لاهي اسان کي اُس ۾ رکيو ويو. اُس ۾ سُڪي ٺوٺ ٿيڻ کانپوءِ اسان کي آويءَ ۾ اڇلايو ويو ۽ سارو ڏينھن سڙڻ جي باوجود اسان کي ٻاهر ٻاڦ ڪڍڻ کان روڪيو ويو ۽ اسان ان انجام تي پورا رهياسين پر ان باوجود اسان کي سرِ بازار وڪري جي لاءِ آندو ويو ۽ معلوم اٿئي اسان جي قيمت ڪيتري رکي وئي؟ صرف هڪ ٽڪو_ ان کانپوءِ ئي معشوقن جي گهاٽ آياسين.“
مھتاب چنا جو واسطو سنڌ جي انهن خاندانن مان ناهي، جيڪي هٿن ۾ تلوارون لھرائيندا دنيا جي پر امن ۽ سٻاجهي ديس تي خون وهائي بيشرميءَ سان پاڻ کي فاتح جو اعزاز ڏئي، آزاد انسانن کي غلام بڻائي ويٺا. مھتاب چنا جا وڏڙا موهن جي دڙي جا اهي اصلوڪا انسان هئا، جن جي هٿن سان جڙيل رانديڪن کي وقت جي سرڪش طاقت اڄ ڏينھن تائين نه ٽوڙي سگهي آهي. انسان جڏهن اڃا اڳتي وڌي شعوري فضيلت جي وڌيڪ ڄاڻ حاصل ڪندو، تڏهن هن کي تاريخ جي انهن ٻانھن تي فخر محسوس نه ٿيندو، جن تلوارون هلايون ۽ ملڪ تاراج ڪيا، پر هن جي عقيدت اهي هٿ چمندي جن گهڙوليون ٺاهيون، جيڪي سڄي رات ولهه ۾ تاڙيءَ کي ٺاري هن جو تاثير ائين بڻائينديون هيون، جو ان جو هڪ هڪ ڍڪ انسان جي وسامي ويل اندر کي ٻيھر ٻاري ڇڏي ۽ اهي گهڙوليون صرف مڌ سبب بامعنيٰ نه هيون پر جڏهن اهي صفا خالي هونديون هيون، تڏهن به انهن جي گهڙوليءَ جي ٻاجهاري ٻوليءَ جي ساز کي ٻڌي ستارن کان اکيون ڇنڀڻ وسري وينديون هيون. اڳتي هلي اهي هٿ عزت ۽ مانَ جي نظر سان ڏٺا ويندا، جن هٿن قبل مسيح واري تاريخ جي ٻارڙن لاءِ ٺڪر جي بيل گاڏي ٺاهي!
جيڪڏهن ڌرتيءَ جي دل ۾ به ڪا ”مانَ“ جھڙي مام هجي ٿي، ته شايد اها مھتاب جھڙي ڌيءَ کي جنم ڏئي چوي ٿي ته ”ڏسڻ ٿو چاهين ته منھنجي سندرتا ڪيتري آهي- چڱو هن ڪنڀار جي ڇوڪريءَ جي صورت ۾ منھنجي هڪ جهلڪ پسي وٺ ته توکي پتو پوي مان ڇا آهيان!“
ڪلاسيڪل ڏاهي جو مؤقف اهو آهيته، مرد سگهه ۽ عورت سونھن جي علامت آهي ۽ نج سون جھڙي سونھن جي پھرين سڃاڻ مٺي ٻولي آهي. اِها مٺي ٻولي جيڪا وڻن تي ويٺل پکين۽ انهن جي ڇانوَ ۾ راند ڪندڙ ٻارن جي هوندي آهي. جنھن ٻوليءَ جو ذڪر ٻن ٿري لوڪ گيتن ۾ آهي ته:
او راڻي امان، او سھڻي امان،
منان مٺي ٻولي رو پرڻاءِ!
(او راڻي ماءُ او مٺي ماءُ! مون کي مٺي ٻوليءَ واري سان پرڻاءِ.)
۽ سنڌ کي مھتاب جي سونھن جو پھريون پتو هن جي ان آواز جي معرفت پيو، جيڪو ريڊيو پاڪستان جي لھرن ذريعي سنڌ واسين تائين پھتو_ جڏهن وڏين ۽ فليٽ اسڪرين وارين ٽي وي سيٽن جو دؤر نه هو. اهو دؤر ڪيبل ڪلچر وارو نه هو. اهو هڪ ڳوٺاڻي سونھن ۽ ماٽين مانڌاڻين واري مھڪ جو دؤر هو. ان دؤر ۾ مھتاب چنا ميڊيا جي سانتيڪي ڍنڍ تي ترندڙ ڪنول جو گل هئي ۽ ماڻهن کي هن مٺي ٻوليءَ واري ناريءَ متعلق اهو خدشو هو ته ڪٿي هوءَ خوبصورت نه هجي ته پوءِ!!؟
’۽ پوءِ بليڪ اينڊ وائيٽ ٽيليويزن انٽروڊويس ٿي، جنھن ۾ پھرين سنڌي پروگرامن ۾ مھتاب چنا نمودار ٿي ته سنڌ کي اهو ڏسي ڏاڍي خوشي ٿي ته هوءِ صرف ٻڌڻ ۾ نه پر ڏسڻ ۾ به سھڻي آهي! پر اها سنڌ اڄ ڏينھن تائين سمجهي نه سگهي آهي ته مھتاب جي سونھن هن جي آواز ۾ آهي يا انداز ۾ يا اکين ۾ !؟ جسم ان سونھن جي ظھور جو هڪ ذريعو ضرور آهي پر بنياد ناهي. ان سونھن جو تعلق ان عورت جي ڪردار سان آهي، جنھن جنرل ضياءَ جھڙي ايشيا جي ماڊل ڊڪٽيٽر جو حڪم ٿڏي، ان وقت ٽيليويزن اسٽيشن طرف مڙي به نه ڏٺو هو، جنھن وقت ٽيليويزن ۾ ايترو گليمر هو جو ان کي موجوده دؤر جا ٽين ايجر مشڪل سان محسوس ڪري سگهن. ان دؤر جي ٽيليويزن کي ڇڏڻ آسان ٿي پئي سگهيو، پر ان دؤر جي دهشتناڪ آمر جي حڪم کان انڪار ڪرڻ آسان نه هو.
پر اها ئي مھتاب جڏهن ٽيليويزن جي هڪ پروگرام ۾ علڻ جھڙي فقير فنڪار جو انٽرويو ڪري رهي هئي، تڏهن علڻ جي چوڻ تي محبت سان مٿي تي پوتي رکڻ وارو هن جو انداز وقت جي اکين ۾ اڄ به اسٽل پينٽنگ جيان محفوظ آهي. هڪ ظالم بادشاهه جي حڪم کان انڪار ۽ هڪ فقير جي چوڻ تي ساڳيو ڪم من ميرو ڪرڻ کان سواءِ مڃڻ وارو هن جو ڪردار ئي هن جي ان حسن جو حقيقي راز آهي، جيڪو سنڌ واسين کي سمجهڻ گهرجي.
اهو حسن چنڊ جي هر تٿ جيان هڪ الڳ احساس رکندو آهي. اهو حسن ان وکر جيان هوندو آهي، جيڪو ڪڏهن به پئي پراڻو نه ٿيندو آهي.ان سونھن ۾ ذوق ۽ ضمير جي مثالي دوستيءَ جواهڙو اهڃاڻ هوندو آهي، جنھن کي اعليٰ سمجهه سمجهيو ۽ لوڪ ڏاهپ سڏيو ويندو آهي.
مٽيءَ جي ڪرت واري قبيلي جي اها ناري سنڌو درياهه کي سڪائڻ وارين سازشن سبب ڪيتري اذيت ۾ هوندي، ان ڳالهه کي هڪ هوءَ ۽ ٻيا اهي ماڻهو سمجهي سگهن ٿا، جن کي مٽيءَ ۽ مھتاب جي رشتي جي پوري پروڙ آهي.
اعجاز منگي
(عبرت اخبار جي ٿورن سان)
aijazmangi@yahoo.com