جپانين جون ڪجهه عجيب عادتون
جپاني ٽيچر چيو ته اهو ان ڪري جو توهان سڀ ڌارين سان يڪدم فري ٿيو وڃو ۽ اسان جپانين جي مقابلي ۾ وڌيڪ Open ۽ Friendly آهيو. اسان جپاني ڌارين کان ڪجهه فاصلو رکڻ چاهيون ٿا ۽ اسين ڪجهه Shy ۽ Reservedطبيعت جا آهيون.
* جپاني پنھنجي ڳالههڪرڻ وقت پنھنجي شاهد آڱر نڪ تي رکن يا نڪ ڏي اشارو ڪن. مغرب جا ماڻهو پنھنجي آڱوٺي ساندل ڏي اشارو ڪن. اها ڳالهه هڪ جپانيءَ ٻڌائي. پوءِ ٿڌو ساهه کڻي چيو: What a big difference .
* هڪ جپاني توهان جي ڳالهه ٻڌي ڪنڌ کي هيٺ مٿي هائوڪار واري اسٽائيل ۾ ڌوڻي ته معنيٰ هو توهان جي ڳالهه ٻڌي رهيو آهي. ضروري ناهي ته، هو توهان جي ڳالهه سان سھمت آهي يا توهان جيڪي هن کي چئو پيا ائين ڪندو.
* پنھنجو هٿ منھن اڳيان هٿ جي پکي کي لوڏڻ وانگر اڳيان پويان ڪرڻ سان جپانين جو مطلب انڪار آهي.
* پنھنجي وات کي هٿ سان ڍڪڻ جيڪو اڪثر عورتون ڪن ٿيون، حياء يا شرمندگيءَ جو اظھار آهي.
* پنھنجي ڏسڻي آڱر کي ڪن مٿان نرڙ وٽ جهلي سڱن وانگر شيطان جو نقل ڪرڻ جو مطلب ڪاوڙ جو اظھار ڪرڻ آهي.
* آڱوٺي ۽ ڏسڻي آڱر کي ملائي گولو ٺاهڻ ’پئسي‘ جي نشاني آهي. يعني ڇا قيمت آهي يا ڇا پگهار آهي، ڪيترو ناڻو ملندو، وغيره. مغرب ۾ اها نشاني O.k يعني ”ٺيڪ آهيان“ جي آهي.
* کاٻي هٿ سان خيالي پيالو ٺاهي ساڄي هٿ سان چاپ اسٽڪ سان پيالي مان چانور ڪڍي وات ۾ وجهڻ جي نقل ڪرڻ مان مطلب ’کائڻ‘ آهي.
* خيالي گلاس کي هٿ ۾ جهلي چپن اڳيان ان هٿ کي ساڄي يا کاٻي ڪرڻ مان مطلب پيئڻ جو آهي. جيئن پاڻ وٽ وات اڳيان ساڄي هٿ جو ٻُڪ ٺاهڻ اڃ جي نشاني آهي، يعني پاڻي پيار.
*جپان ۾ جڏهن پھريون دفعو اچي رهيو هوس، ته جپان بابت آرٽ جي ڪتابن ۾ ڏنل تصويرن مطابق جپان منھنجي ذهن ۾ هو. مون سمجهيو ته گهٽيءَ گهٽيءَ ۾ گڏين جھڙيون جپاني ڇوڪريون سندن مخصوص جپاني لباس ’ڪمونو‘ ۾ نظر اينديون. ان قسم جون ڳالهيون جيڪي هڪ مسافر اڳواٽ پنھنجي دماغ ۾ ويھاري، جڏهن هتي پھچي ٿو ته هن کي ڪيتريون ڳالهيون مختلف لڳن ٿيون. جيئن مون کي مس مس ڪنھن ڏينھن ڪا ڪموني ۾ ڇوڪري نظر اچي ٿي. هر جپاني مرد توڙي عورت مغربي ڊريس پينٽ بشرٽ يا اسڪرٽ پائي پيو هلي.
گذريل صديءَ جي شروع وارن سالن يعني 1905ع ۾ آسڪر وائلڊ “The Decay of Lying” ۾ واهه جي ڳالهه لکي آهي:
… The whole of Japan (as depicted in Japanese art) is a pure invention. There is no such country,there are no such people…. If you desire to see a Japanese effect, you will not behave like a tourist and go to Tokyo- you will stay at home and sleep yourself in the work of certain Japanese artists…
جپان ۾ پھچڻ بعد ڪيتريون ئي غلط فھميون ۽ دماغ ۾ پاليل غلط سوچون پڃري جي در مان اڏاميو وڃن. آسڪروائلڊ به پڪ ان قسم جي Delusions جو شڪار ٿيو هوندو.
فڪوئڪا کان ڪيوٽو ويندي ٻن ڪلاڪن جي سفر ۾ منھنجي ٽن جپاني ساٿين مان هڪ ننڊ ڪندو هليو، ٻئي کي ڪنڊ ۾ اڪيلي سيٽ ملي، اهو سڄي واٽ سامهون واري دريءَ مان ڏسڻ کان وڌيڪ ڪجهه سوچيندو رهيو، جو ان دريءَ ۽ سندس سيٽ جي وچ ۾ منھنجي جاءِ هئي ۽ مون هڪ ٻه دفعو پنھنجو هٿ سندس گهورڻ واري ليول تي آڻي هيٺ مٿي ڪيو، جيئن هن جو View ڊسٽرب ٿيڻ تي مون ڏي نھاري، پر هن ان جو ڪو Reaction نه ڏيکاريو، ڄڻ ڪنھن گھري ننڊ ۾ ستل اڌ اکيون کليل ماڻهوءَ جي اکين اڳيان هٿ گهمائي پڪ ڪجي ته، هو ستل آهي يا جاڳي پيو ۽ ٽيون ساٿي ريل ۾ ويٺل اڌ کان وڌيڪ ماڻهن وانگر سڄو سفر ناول پڙهڻ ۾ مشغول رهيو. مون به ريل ۾ ڪجهه پڙهڻ ۽ وقت پاس ڪرڻ لاءِ رستي تان هيروشيما اسٽيشن تان ٽائيم مئگزين جو تازو پرچو ورتو هو_ پر ڪيترا دفعا ڪوشش ڪرڻ جي باوجود ڪي چند منٽ مس پڙهي سگهيس. ”رش اور“ هو_ يعني آفيسن مان موڪل جو وقت، سو ريل ۾ اهڙي پيھه پيھان هئي، جو هر ريلوي اسٽيشن تي ريل جي پوليس گارڊن مسافرن کي ريل جي دٻن ۾ ڌڪا ڏئي اندر ٿي ڪيو. جپان ۾ صبح جي وقت به ريلن جو اهو حال هوندو آهي. گارڊ يا پوليس وارا ائين نه ڪن ته، ريل جي دٻن جا Sliding دروازا بند ٿي نه سگهن ۽ ريل هلي نه سگهي، جو هتي جي ريلن ۽ بسين ۾ اهو سيفٽي فئڪٽر آهي. جيسين دروازا بند نه ٿيندا تيسين گاڏي اسٽارٽ ٿيڻ لاءِ ڪرنٽ پاس نه ٿيندو. ائين نه هجي ته تيز رفتار گاڏين مان ماڻهو ڪِري پون_ خاص ڪري اهي جيڪي اڌ گابرا چڙهيل ٿين ٿا. سو بھرحال اسان کي ويھڻ جي جاءِ ته ملي وئي پر ماڻهن جي ٿيلهه ٿيلهان ۾ ڪتاب پڙهڻ ۾ ذهن نٿي لڳو. يعني منھنجو نٿي لڳو. پڙهڻ کي ته ٻيا سڀ پڙهي رهيا هئا. مون وانگر ويٺل ته ڇا پر بيٺل به سڪون سان پڙهي رهيا هئا. ٿيلهو ڳچيءَ ۾ هئن، هڪ هٿ ريل جي ڇت ۾ لڳل ڏنڊي ۾ ۽ ٻيو هٿ ڪتاب ۾.
ريل هڪاتا، ڪَوڪُورا، شِمونو سيڪي ۽ هيرشيما کان پوءِ فوڪوياما، اوڪاياما، هيميجي، ڪوبي ۽ اوساڪا جون اسٽيشنون لتاڙي اسان جي منزل ڪِيوٽو پھتي. آئون سڄو سفر پاسا ورائيندي، ماڻهن جي ڌڪ ڌڪان ۾ پريشان ٿيندي، هڪ منٽ به ننڊ نه ڪندي ڪيوٽو اسٽيشن تي ٿڪل لٿس. منھنجا ٽئي جپاني ساٿي ايڏو فريش ۽ تاز ا توانا لڳي رهيا هئا، جو بس. هڪ ته سمهندو يعني ننڊون ڪندو آيو، ٻئي کان پڇيم ته سڄي واٽ دريءَ مان ڇا پئي ڏٺئي؟
”آئون افق Enjoyڪندو آيس ته پري پري آسمان ڌرتيءَ سان ملي ڪيڏي خوبصورتي پيداڪري ٿو ۽ مون ان تي هڪ ٻه هائڪو (ٽن سٽن جا شعر) به ٺاهي ورتا آهن! ٻڌندين؟“
”في الحال هينئر نه. سڀاڻي سيمينار اٽينڊ ڪرڻ کانپوءِ.“ جواب ڏنومانس ۽ ٽئين کان پڇيم ته هھڙي گهمسان، ڌڪ ڌڪان ۾ توکان ڪتاب ڪيئن پڙهيو ٿيو ٿي؟“
”آئون ٽرين ۾ ويھڻ بدران اهو سوچيندو ئي نه آهيان ته، گاڏيءَ ۾ توڙي ٻاهر ڪا شيءِ آهي.“ هن وراڻيو، ”ان ڪري ڪتاب پڙهڻ، توڙي سوچڻ يا ننڊ ڪرڻ ۾ ڪنھن به قسم جو رخنو پيدانه ٿيندو اٿم.“
اهو حال سڀني جپانين جو آهي. جپانين جي ڪنھن به ريل گاڏي يا بس ۾ چڙهڻ سان توهان کي احساس ٿي ويندو ته هو گوڙ گهمسان هوندي به پاڻ کي اڪيلو محسوس ڪري سگهن ٿا. هو جيڪي شيون چاهين (اهي کڻي سندن سامهون موجود نه هجن ته بههو) انهن کي ڏسي۽ محسوس ڪري سگهن ٿا ۽ جيڪي شيون_ شڪليون، آواز وغيره هو نه چاهين، سامهون هجڻ جي باوجود Discardڪري سگهن ٿا. ڪڏهن ڪڏهن جپان ۾ اهڙا فنڪشن ٿيندا آهن، جن ۾ نوجوان ڇوڪرا ۽ ڇوڪريون شھر جي هر ڳٽ تي چار چار وڏا نغارا ۽ دهل رکي ويھي ڪُٽيندا آهن، جن جو آواز پري پري تائين پيو ٻڌبو آهي، پر توهان ڏسندئو ته ڀر ۾ ڪنھن بئنچ تي يا پارڪ جي ڪنڊ ۾ ڪو پوڙهو جپاني، وڏي سڪون سان ويٺو اخبار پڙهندو يا ڪا نوجوان ڇوڪِري پنھنجي محبوب جي شڪل تصور ۾ آڻي ويٺي مُرڪندي، ويٺي مُرڪندي.!
اهي ڳالهيون ڌيان ۾ رکندي مصر جي منھنجي هڪ ڪليگ ڪئپٽن حنفيءَ هڪ ڏينھن مون کي چيو، ”اسان ڪھڙا مسلمان آهيون جو نماز پڙهندي به (جنهن ۾ اتاهين قسم جي Concentration جي ضرورت آهي جو پنھنجي اپائڻھار جي اڳيان بيٺا آهيون)، اسان جو ڌيان معمولي آواز يا ڪنھن جي لنگهڻ تي هيڏانھن هوڏانھن هليو وڃي ۽ هي جپاني هيڏي ڌماچوڪڙيءَ ۾ به پنھنجي ذهن کي ڪنٽرول ۾ رکيو ويٺا آهن. جپانين جي ان عجيب عادت جو جائزو وٺندي، هڪ جھازي دوست خوب چيو :
Japanese are very good at filtering what they do not wish to see or hear.
مٿي هڪ هنڌ ريل ۾ چڙهڻ جو لکيو اٿم ته ريل جا گارڊ مسافرن کي دٻي ۾ گهڙڻ لاءِ ڌڪا ڏيئي اندر هڪ ٻئي جي ڀرسان سَٿين ٿا.
جپان ۾ صبح جي وقت ۽ شام جو آفيسون بند ٿيڻ وقت ريل ۾ چڙهڻ لاءِ وڏي پيھه پيھان رهي ٿي. هر ڪو ڀانئي ته دٻي ۾ چڙهي در وٽ ئي بيٺو رهان، جيئن ٻي اسٽيشن تي لھڻ ۾ آساني رهي. پر ائين ڪرڻ سان ٻين مسافرن جو اندر وڃڻ لاءِ رستو رڪجيو وڃي. ريل وارا اهو ئي چاهين ٿا ته گهڻي کان گهڻا مسافر هنن جي ريل ۾ چڙهن ۽ هر آيل مسافر وقت تي آفيس پھچي. سو ان ڳالهه کي نظر ۾ رکي گهڻي رش وارن وقتن (Rush Hours) تي هر ريلوي اسٽيشن تي ريل جو عملو ماڻهن کي ريل جي دٻي ۾ ڌڪي اندر ڪندو آهي. ٻين لفظن ۾ لت ڏيئي ٻوري ڀريندا آهن.
هن مضمون سان گڏ هي ڪارٽون به ان سلسلي جا آهن ته ريل جو عملو مسافرن کي ريل جي دٻي ۾ اندر ڌڪي رهيو آهي، جيئن گهڻي کان گهڻا اندر وڃن ۽ ساڳي وقت بند ٿي سگهن، ڇو جو اليڪٽرڪ پاور تي هلندڙ هتي جون ريلون تيستائين اسٽارٽ ٿي نه سگهنديون، جيسين سڀ در بند ٿي اليڪٽرڪ Contacts هڪ ٻئي سان ملائين. بھرحال ڪارٽونسٽ ان بابت ڪجهه دلچسپ ڳالهين ڏي ڌيان ڇڪايو آهي. عام ماڻهن کي ته ريل جي دٻي ۾ ڌڪڻ يعني ٿيلها ڏيڻ (Push ڪرڻ) سولو ڪم آهي پر جي اهو مسافر هڪ عام جپاني (بندري قد جو هلڪڙو ڦلڪڙو) هجڻ بدران هڪ قداور ۽ ٿلهو متارو سومو (Sumo) پھلوان آهي يا رغبي (ساڪر) جو فل گيئر ۾ راند جو گول ڪيپر آه ته پوءِ ته غريب ريلوي گارڊ جو سر ويو.
پر ڪڏهن ڪڏهن هن لاءِ موج مزا به ٿيو وڃن، يعني ڪارٽونسٽ جي خيال مطابق، جڏهن مسافر نازڪ جنس آهن. هڪ ڪارٽون ۾ هڪ شوقين گارڊ اهڙي نوجوان ڇوڪريءَ کي ڌڪڻ جي ڪوشش ڪري رهيو آهي، جيڪا مسافر هجڻ بدران ڪنھن مسافر کي سايو نارا (گڊ باءِ) ڪرڻ لاءِ هيٺ بيٺي آهي. ان گارڊ جا ٻياساٿي جن کي ڀر واري دٻي ۾ نر مسافرن کي اندر ڌڪڻ ۾ مسئلو ٿي رهيو آهي، سي هن کي ائين عيش ڪندو ڏسي رڙ ٿا ڪنته ”پٽيا هيڏانھن اچي مدد ڪراءِ، ايڏانھن اهو ڇا پيو ڪرين؟“ دٻي ۾ چڙهيل مسافر پڻ هن کي حيرت مان ڏسي رهيا آهن.
ريلوي گارڊ جي نهپڄي سگهڻ ڪري هڪ ڪارٽون ۾ ڪارٽونسٽ ڏيکاريو آهي ته، هڪ ريلوي اسٽيشن تي مسافرن کي منھن ڏيڻ لاءِ هڪ خاص (Specialist) رکيو آهي ۽ اهو ماڻهو ٻيو نه پر سمورائي (Samurai) پھلوان يعني “جنگجو جوڌو” آهي، جنھن جو ڪم مقابلي ۾ مرڻ يا دشمن جو سِر قلم ڪرڻ کان سواءِ ٻيو ڪونه آهي.