جپان لاءِ ويزا ۽ جھاز جو سفر
۽ پوءِ آهستي آهستي ٻين ملڪن سان گڏ جپان ۾ به اسان پاڪستانين لاءِ گهڙڻ مشڪل ٿيندو ويو ۽ ويون Formalities وڌنديون. هاڻ ته ويزا به پنھنجي ملڪ مان وٺي پوءِ ٿو ڪراچي ايئرپورٽ ڇڏڻو پوي ۽ اهاويزا ڪراچيءَ جي جپاني قونصل خاني يا اسلام آباد جي سفارتخاني مان وٺڻ لاءِ ڪيترائي سرٽيفڪيٽ ۽ ڪاغذ پٽ جمع ڪرائڻا پون ٿا، جيئن ته اسپانسر جو گئرنٽي ليٽر يعني جپان ۾ رهندڙ توهان جو ڪو مائٽ، ڀاءُ، ڀيڻ، پٽ، ڌيءُ وغيره جيڪو مقرر فارم تي لکي ڏئي ته هو توهان کي گهرائي ٿو ۽ توهان جي جوابداري کڻندو ۽ توهان جي ڪنھن به غلط قدم کڻڻ تي يعني جهيڙي جهٽي ڪرڻ، ويزا ختم ٿيڻ تي واپس نه موٽڻ وغيره تي اسپانسر کي جهليو ويندو. اسپانسر جي نوڪريءَ جو سرٽيفڪيٽ ته هن جي سٺي پگهار واري نوڪري يا بزنس آهي ۽ هو توهان جي جپان ۾ رهڻ دوران خرچ پکو برداشت ڪري سگهندو. اسپانسر جي پاسپورٽ ۽ شناختي ڪارڊ جي فوٽو ڪاپي. توهان جو پاسپورٽ ۽ شناختي ڪارڊ ۽ ’ب‘ فارم جنھن مان خبر پوي ته توهان جي هن سان ويجهي مائٽي آهي ۽ جي ’اسپانسر‘ پاڻ نوڪري نٿو ڪري پر هن جي زال يا مڙس نوڪري ڪري ٿو ته اوريجنل نڪاح نامو ته هو واقعي زال مڙس آهن. توهان جي بئنڪ جي ڇھن مھينن جي بئلنس شيٽ ۽ جي توهان سرڪاري نوڪريءَ ۾ آهيو ته آفيس طرفان Ex-Pakistan موڪل جو اجازت نامو، پنھنجي پگهار جي سلپ جي اوريجنل ڪاپي وغيره.
اهي سڀ ڪاغذ جمع ڪرائڻ بعد مون سمجهيو ته هفتي بعد ويزا ملي ويندي، خاص ڪري منھنجا ته هنن جپان وارن سان گذريل 25 سالن کان هڪ قسم جا تعلقات رهيا آهن. پر مون کي تڏهن تعجب لڳو جڏهن هفتي بعد ويزا بدران جپان قونصل خاني وٽان منھنجي باس ڏي خط آيو ته، هي واقعي توهان جي آفيس ۾ آهي يا نه ۽ سندس پگهار۽ ڄم جي تاريخ اهائي آهي، جيڪا هن لکي آهي يا نه؟ ان جي تصديق ڪرڻ سان گڏ فوٽو پڻ موڪلجو.
ان تحقيقات جي خبرٻڌي پنھنجي باس وٽ موڪل ڪئنسل ڪرائڻ ٿي ويس ته هيءَ بي عزتي آهي. ڇا جپان قونصل خاني وارن کي خبرناهي ته آئون هتي آهيان. اڃا گذريل مھيني ته هتي اسان جي اڪيڊمي ۾ مون وٽ گهمي ويا آهن.
پر پوءِ باس مون کي ٿڌو ڪيو ته اهيFormalities پوريون ڪرڻ خاطر هنن کي ائين ڪرڻو پوي ٿو. نه ته جپاني عوام اخبارن ذريعي گوڙ ڪندي ته ڌارين ملڪن م سندن سفارتخانن وارا چڱي طرح چڪاس ڇو نٿا ڪن ۽ پوءِ هفتي کن کانپوءِويزا وٺڻ لاءِ ويس ته اتي ويٺل ڪيترن پاڪستانين ٻڌايو ته هنن کي ويزا ملڻ ۾ ٻه ٻه مھينا لڳيو وڃن ۽ جپاني قونصل خاني جا خبر ناهي ڪيترا چڪر هڻڻا پون ٿا. بھرحال مون اندازو لڳايو ته جپان وارن پاڪستانين جو جپان ۾ اچڻ بلڪل بند نه ڪيو آهي، هنن جون ضرورتون پوريون ڪرڻ وارن کي ويزا مليو وڃي،جيئن ڪنھن شاگرد کي جپان جي ڪنھن يونيورسٽيءَ ۾ اعليٰ تعليم لاءِ اسڪالر ملي آهي ته هن کي ويزا حاصل ڪرڻ لاءِ اهو داخلا يا اسڪالر جو ليٽر ڏيکارڻ ئي ڪافي آهي، جنهن جيemail يا فون ذريعي جپان مان به ان جي پڪ ڪري سگهن ٿا. يا ڪنھن کي جپان ۾ نوڪري ملي ٿي يا ڪو واقعي جپان مان امپورٽ ايڪسپورٽ ڪري ٿو ته اِن جا ڪاغذ ڏيکاري يڪدم ويزا حاصل ڪري سگهي ٿو. باقي هونءَ جيڪو جپان جي ويزا جو خيرات پئي هليو ۽ هر هڪ گهمڻ جو بھانو ڪري جپان پھچي ويو ٿي ۽ موٽڻ جو نالو وٺڻ بدران ان تي غير قانوني طرح رهي پيو ٿي يا غلط حرڪتون پئي ڪيائين، ان کي ٻنجو اچي ويو آهي. هاڻ بنا مقصد جيجپان يا ٻئي ڪنھن ملڪ ۾ وڃڻ آسان نه رهيو آهي. هڪ خيال کان سٺو به ٿيو آهي جو ڌارين ملڪن ۾ ڪنھن هڪ يا ٻن جي غيرقانوني حرڪتن ڪري ان سان واسطو رکندڙ ان ملڪ جا پرديس ۾ رهندڙ باقي ماڻهو بدنام ٿيو وڃن.
اوساڪا ڏي ويندڙ هن جھاز ۾ ڏهاڪو کن پاڪستاني به هئا. ٽي چار ڄڻا ته پنجاب پاسي جا نوجوان بزنيس مين هئا. هڪ اسلام آباد جو انجنيئر هو، کيس Ph.D لاءِ ٽوڪيو جي ڪنھن يونيورسٽيءَ ۾ اسڪالرشپ ملي هئي. منھنجي ڀر وارين چئن وچين سيٽن تي هڪ ماءُ پنھنجن ٽن پٽن سان هئي، جن مان وڏي جي عمر ڏهه سال کن هئي۽ ننڍي جي پنج سال. اوساڪا جو هوائي اڏو ويجهو ٿيڻ تي جپان اميگريشن طرفان مليل فارم ايئرهوسٽس اسان ڌارين (غير جپانين)کي ڀرڻ لاءِ ورهائي ڏنا ته هن خاتون سندس ۽ سندس ٻارن جا اهي فارم ڀرڻ لاءِ مون کي ڏنا، جو کيس ايتري انگريزي نٿي آئي. انهن فارمن تي سندن ٻڌايل Particulars لکڻ تي معلوم ٿيو ته، هو لاهور ۾ رهن ٿا. سندس مڙس جپان جي هڪ تواريخي شھر نارا ۾ ٻن سالن کان نوڪري ڪري ٿو، جنھن سان ملڻ لاءِ هي پھريون دفعو جپان وڃي رهيا آهن. نارا ۽ ڪيوٽو (جپان جو هڪ ٻيو تواريخي شھر ۽ ٽوڪيو کان اڳ جپان جي گاديءَ جو هنڌ) اوساڪاکي ڪافي ويجهو آهي. اوساڪا ۾ سندس مڙس کين وٺڻ لاءِ ايئرپورٽ آيو هو، جتان پوءِ ريل يا بس ذريعي کين نارا وٺي ويو هوندو.
اوساڪا پھچڻ کان ڪلاڪ ٻه اڳ، رکي رکي اسان جو جھاز ڪافي لوڏن ۾ ايندو رهيو ۽ پائليٽ هر هر بيلٽ ٻڌڻ لاءِ چيو ٿي. سگريٽ ڇڪڻ کان منع جي بتي ته دبئيءَ کان ئي ٻري رهي هئي. سموڪنگ وارن جو ته سر هليو ويو هوندو، جو دبئي کان اوساڪا اٽڪل يارهن ڪلاڪ سگريٽ ڇڪڻ کان صبر ڪيو هوندائون. هونءَ فقط انهن اڏامن تي سگريٽ کان جهل هوندي هئي، جيڪي ڊوميسٽڪ هجن ۽ ٻن ڪلاڪ اندر هجن. هاڻ ته بين الاقوامي اڏامن تي به Smoking جي بندش وڌي وئي آهي، چاهي کڻي لنڊن کان نيويارڪ هجي يا ڪراچيءَ کان ڪوپن هيگن. ساڳيءَ طرح سڌريل ملڪن جي بسين ۽ آفيسن ۾ سگريٽ نوشي بند ڪئي وئي آهي. آفيسن يا هوائي جھازن جي ٽوائليٽن ۾ لڪي به نٿي ڪري سگهجي جو اتي باهه لڳڻ کان آگاهه ڪرڻ لاءِ Fire-Detector بدران سموڪ ڊڪٽيٽر لڳل آهن ۽ سگريٽ جو پھريون ڪش هڻي وات مان دونھون ڪڍڻ سان اهو ڊٽيڪٽر Activate ٿيو وڃي ۽ سڄي جهاز يا بلڊنگ ۾ باهه جي خطري جو الارم وڄڻ تي سگريٽ ڇڪڻ وارو وڏي خواريءَ ۾ اچيو وڃي. ان ڪري سگريٽ ڇڪڻ جي نون شوقينن لاءِ سھڻي صلاح اها آهي ته ان عادت کان ڪچيءَ ۾ ئي پرهيز ڪن. اهو زمانو ويو هليو جنھن ۾ سگريٽ ڇڪڻ وارو فيملي ۾ هيرو تصور ڪيو ويندو هو ۽ ان کي مردانگي سمجهيو ويندو هو. سگريٽ ڇڪڻ بعد به سگريٽ جو پاڪيٽ ۽ ماچيس وڏي شان سان هٿ ۾ جهلي هلندو هو، پر هاڻ ڪيترو ته ماحول بدلجي ويو آهي! ڪو سگريٽ ڇڪڻ وارو نظر نٿو اچي. ڪنھن پبلڪ پارڪ يا بس اسٽاپ تي جتي سگريٽ نوشي جي اجازت ڏني وئي آهي، اتيبه ڪو سگريٽ ٿو ڇڪي ته ٻيا ڀر ۾ بيٺل ماڻهو ائين کڻيو منھن ٻئي پاسي ڪن يا دونھين کان بچڻ لاءِ پنھنجي نڪ تي رومال رکن، ڄڻ هو سگريٽ نه ڇڪي رهيو آهي پر سڀني اڳيان اگهاڙو ٿي هنگي رهيو آهي. اسان جو هڪ دوست ڊاڪٽر (Chest Specialist) ته چوندو آهي ته ٽوائليٽ جي ڌپ کان اهو دونھون خطرناڪ آهي، جيڪوسگريٽ ڇڪيندڙ ٻاهر ڪڍي ٿو.
جپان زلزلن ۽ طوفانن جو ديس آهي. جڏهن پاڻيءَ جي جھاز کي جپان وٺي ايندا هئاسين ته فلپين ۽ هانگ ڪانگ کان وٺي جپان تائين شايد ڪو اهڙو سفر هجي، جنھن ۾ ڪو طوفان، Cyclone يا ٽائفون نه مليو هجي جنھن جھاز ۽ اسان جي ستيا ناس نه ڪئي هجي. رستي تي نه ته جپان جي مختلف بندرگاهن ۾ ضرور مليو هوندو. پوءِ اسان جي ڪوشش اها هوندي هئي ته جھاز کي کلئي سمنڊ مان هلائڻ بدران جپان جي اندروني سمنڊن (رستن) تان هلائي هڪ بندرگاهه کان ٻئي ڏي وڃون جو Inland سمنڊ ۾ پاسن کان ٻيٽ هجڻ ڪري طوفان جو اثر گهٽ ٿو ٿئي. پر آفيس طرفان هر وقت اهي آرڊر پيا ملندا هئا ته ڪوشش ڪري کليو سمنڊ استعمال ڪريو ۽ خرچ جو خيال ڪريو. ڇو ته جپان جي Inland_ Sea استعمال ڪرڻ تي مڪاني پائليٽ (ڪئپٽن) کڻڻو پوي ٿو، جيڪو سوڙهن سامونڊي لنگهن جي رهنمائي ڪري، ان جي في کان علاوه اندرين سمنڊ ۾ رهنمائي لاءِ لڳل بتين Navigational Lights جي به ڳري في جپان حڪومت کي ڏيڻي پوي ٿي. تنھن جي باوجود ڪڏهن هن پاسي اهڙا سخت قسم جا طوفان Typhoon لڳن ٿا، جو هڪ دفعي اسان جي ڪمپنيءَ جو هڪ جھاز جيڪو بندرگاهه ۾ جيٽي (ڌڪي) سان ٿلهن رسن سان ٻڌل هو، ان جا رسا ٽٽي پيا ۽ هڪ ٻئي جھاز ۽ جيٽيءَ سان زور سان لڳڻ ڪري سندس اڳيون حصو دٻجي ويو، ڄڻ ڪوڪا ڪولا جو سنهو ٽين جو دٻو هجي. خراب موسم ۾ هوائي جھاز هجي يا پاڻيءَ وارو جھاز_ هلائڻ وارن جو سِر هليو وڃي. هن وقت هوائي جھاز ڪنھن ٻئي پئي هلايو. اسين ”مان وارا“ مسافر هئاسين. ڪھڙي Altitude تي جھاز تي رکجي، اصل سڌي رستي کان ڪيترو Deviate ٿي هلجي، جيئن طوفان جو اثر جھاز تي گهٽ کان گهٽ ٿئي، ڪيتري رفتار Safe رهندي، اهو پائليٽ جي مٿي جو سور هو. مون وڌ ۾ وڌ ٻين مسافرن وانگر پائليٽ جي Instruction مطابق کڻي بيلٽ ٻڌو هو ۽ ڪنڌ کي پٺيان لاڙي ننڊ جي ڪوشش ڪري رهيو هوس. پر منھنجي پٺيان ويٺل هڪ پاڪستاني بزنيس مئن جيڪو مون سان اڌ سفر بعد مانيءَ وقت مليو هو، تنھن جي اجائي فڪر مون کي اوساڪا تائين باقي سفر نه ننڊ ڪرڻ ڏني نه لکڻ ڏنو.
”بار بار بيلٽ ٻڌڻ لاءِ ڇو چيو پيو وڃي.“ هن منھنجي ڪلهي کي لوڏي پڇييو.
”شايد موسم خراب ٿي پئي آهي، ان ڪري.“ وراڻيومانس.
”پوءِ ڀلا پائليٽ ڇا ڪندو؟“ ڪجهه سوچي هن وري پڇيو.
”جيڪي وڻيس اهو ڪري، آخر ڪو نه ڪو Alternative ته رکندو جيئن اسان آرام سان سفر ڪري سگهون.“
”جيڪڏهن ڪا ڳالهه سمجهه ۾ نه آيس ۽ ائين ئي خراب موسم ۾ ڇڪيندو هليو ته پوءِ؟“
”اها سندس مرضي. هو پنھنجي ڪمپنيءَ جو جھاز اوساڪا جھڙي مھانگي هوائي اڏي تي ڌئارڻ نه چاهيندو.“ مون کلندي چيو مانس.
”اهو ڪيئن؟“
”ظاهر آهي جھاز کي لوڏا ڏياريندو ته اسان الٽيون ڪري ڪري سندس جھازجون ڪنڊون پاسا ۽ ڪرسيون ڀري ڇڏينداسين.“ مون چيومانس. جنھن تي هو کلي، خوش ٿي سڪون سان پنھنجي ڪنڌ کي ڪرسيءَ تي لاڙي سمهي رهيو.
پر ٿوري دير به نه گذري ته هن وري پڇيو.
”ڀلا سائين هھڙي خراب موسم ۾ جھاز جي انجڻ به خراب ٿي سگهي ٿي، پوءِ ڇا ڪندو؟“
”خبر ناهي“ مون کي واقعي خبر نه هئي ۽ نه ئي ان باري ۾ سوچيو هوم.
”پر توهان به جھاز جي نوڪري ڪئي آهي، توهان کي به وچ سمنڊ تي طوفان ملندا هوندا، پوءِ توهان ڇا ڪندا آهيو؟“
”اسان ٻي ڌوڙ پائيندا آهيون، ۽ هن هوائي جھاز جو ڪئپٽن به ضرور ڪجهه ڪندو.“ مون ٻڌايومانس.
”پر سائين تڏهن به؟“ هن ضدي ٻار وانگر وري پڇيو. مون سندس چھري ڏي ڏٺو، جنھن مان سندس معصوميت ۽ پريشاني صاف ظاهر ٿي رهي هئي. هن تي اجايو خوف طاري ٿي رهيو هو.
”ڪا فڪر جي ڳالهه نه آهي. حالتن مطابق ڪيترائي Alternatives ۽ سالن جو تجربو ٿئي ٿو پر پوءِ به ان قسم جو طوفان زور ٿئي ٿو ته اسان ويجهو بندرگاهه Call ڪريون ٿا. هن جھاز جو پائليٽ به ڏسندو ته هو، جيڪڏهن سلامتيءَ سان اڳتي وڌي نٿو سگهي ته ڪنھن ويجهي ايئرپورٽ تي لھي پوندو، پوءِ چاهي اهو بين الاقوامي هوائي اڏو هجي يا ڊوميسٽڪ. فوجي اڏي جو رن وي هجي يا ڪو ڊٺل پٺل رستو.“ مون چيومانس. هو هڪ دفعو وري سڪون ۾ اچي ويو. پر آئون مٿي لکي چڪو آهيان ته هو مون کان اوساڪا تائين سوال پڇندو رهيو. جھاز به ته لوڏا کائڻ نٿي ڇڏيا.
”سائين هتي جي جھاز لھڻ چاهي ته ڪھڙي شھر ۾ لھندو؟“ هن ڪجهه دير سوچڻ بعد سوال ڪيو. ان وقت اوساڪا پھچڻ ۾ اڃا ڏيڍ ڪلاڪ هو. ڪراچيءَ جي هن امير بزنيس-مئن جي جاگرافي ڪمزور ٿي لڳي. جھاز اڃان پئسفڪ سمنڊ مٿان هو. ”پاڻ هن وقت سمنڊ مٿان آهيون.“ مون چيومانس ۽ هو ڏڪي ويو.
”گهٽ ۾ گهٽ زمين مٿان هجي ها ته جھاز ڦاٽڻ سان زمين تي ڪرڻ سان بچي ته سگهجي ها. سمنڊ ۾ ته ڪِرڻ ساڻ ٻڏي وڃبو.“ هن پنھنجي پريشانيءَ جو اظھار ڪيو.
”الله خير ڪندو.“ مون چيومانس. جيتوڻيڪ دل ۾ آيوته سامهون لڳل ٽي وي اسڪرين تي ٻاهر جي ڏنل ٽيمپريچر ڏي اشارو ڪري ٻڌايانس ته جنھن بلنديءَ تي جھاز اڏامي رهيو آهي، اتيجو ٽيمپريچر 45C _(ڪاٽو پنجيتاليھه ڊگريون سيلسيس آهي.) هيءَ اها ٿڌ آهي جنھن ۾ هوا ۾ موجود گئسون به Freeze ٿيو وڃن. هن بلنديءَ تان انسان جي ڪري ته زمين يا سمنڊ تي پھچڻ کان اڳ ريفريجريٽر جي مٿئين خاني (فريزر) ۾ رکيل گوشت جھڙو ٿي پوندو.
بھرحال ٽائفون جي ڪري جھاز ۾ سو معمولي لوڏا آيا جو ٽائفون جو وچ (Eye) پري هو پر ان جو اهو فائدو ٿيو جو ايندڙ هفتو کن سڄي جپان ۾ بارش ۽ ٿڌيون هوائون لڳنديون رهيون، جيتوڻيڪ جپان ۾ هي ڏينھن گرمي جا هوندا آهن.