جپانين کي انگريزي سکڻ جو شوق
آئون هن انفارميشن سينٽر ۾ مختلف ملڪن جون اخبارون ۽ ٽائيم ۽ نيوزويڪ جھڙا رسالا پڙهڻ کان علاوه گهر پڙهڻ لاءِ مختلف ناول ۽ آتم ڪھاڻيون وٺي ايندو آهيان. اتي ٻه نوٽس بورڊ به لڳل آهن جن تي ڪو به جپاني يا ڌاريون هن آفيس مان مھيا ڪيل مقرر سائيز جي پني تي ڪو به پيغام لکي هڻي سگهي ٿو. هڪ ڏينھن هڪ هڪ ڪري سڀ پنا پڙهيم. گهڻي ڀاڱي جپاني ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين جا لکيل هئا ته هو انگريزي پڙهڻ لاءِ ڪنھن Native انگلش ٽيچر جي ڳولا ۾ آهن. ”ڪو به Intersted هجي ته اسان جي فلاڻي فون نمبر يا اِي ميل ائڊرس تي Contact ڪري ته ڪلاڪ پڙهائڻ جو گهڻو وٺندو.“
ڪن پنن تي اهو نياپو به لکيل هو ته ”آئون (يا اسين) انگريزيءَ ۾ گفتگو ڪرڻ ۽ گرامر صحيح ڪرڻ چاهيون ٿا.“ ڪي اشتھار يا Message هتي جي ٽيوشن سينٽرن جا هئا ته اسان کي عارضي طور ڪلاڪن جي حساب سان يا مھيني جي پگهار تي انگلش ٽيچر کپي. ڪي جپاني يا ڌارين خاص ڪري انگريزن ۽ آسٽريلين جا انگريزي پڙهائڻ لاءِ هئا ته ”اسان وڏا تجربيڪار ۽ Native آهيون(يعني اصل ان ملڪ جا آهيون، جتي انگريزي زبان جنم ورتو) ۽ جپانين کي پيرائيويٽ ٽيوشن پڙهائڻ چاهيون ٿا.“ سندن تجربي جي خبر سندس لکيل غلط انگريزي ۽ Spellings جي چُڪن مان صاف ظاهر ٿي رهي هئي پر هھڙن اٻوجهه ۽ درويش جپانين کي ته مئٽرڪ فيل فلپينيو ۽ انڊونيشين به پڙهائي سگهي ٿو. تڏهن ته انگريزي پڙهائڻ جا جيترا نوٽيس (پيغام يا اشتھار) انگريزن ۽ آسٽريلين طرفان هئا، ان کان وڌيڪ فلپينيو، انڊونيشي، ويندي چينين ۽ انڊين جا هئا. انڊين جا ته ويتر گهڻا هئا۽ نالن مان لڳو پئي ته هو سائوٿ انڊيا جا تامل آهن.
نوٽيس بورڊ تي اهي پيغام پڙهي اچي ٽي وي اڳيان ويٺس ته هن آفيس ۾ ڪم ڪندڙ ٻن جپاني ڪلارڪ ڇوڪرين توئي ڪانيساڪي ۽ يوڪو اچيدا مان هڪ مون وٽ اهڙو پيغام لکڻ وارو پنو کڻي آئي ته آئون به لکان ”تو ٻڌايو ته تون ٽيچر آهين تون به پنھنجو فون نمبر ۽ اِي ميل ايڊريس لکي ڇڏ.“ يوڪو Yoko Uchida چيو.
دل ۾ سوچيم ته ٽيچر ضرور آهيان، پر انگريزيءَ بدران ”نيول آرڪيٽيڪچر“ ۽ ”شپ ڪنسٽرڪشن“ جھڙا سبجيڪٽ پڙهايان ٿو پر سئيڊن يونيورسٽيءَ جي منھنجي هڪ پروفيسر چواڻي هڪ سٺو ٽيچر ايمرجنسيءَ ۾ ڪجهه به پڙهائي سگهي ٿو ۽ هتي ڏسان پيو ته هر ٽوئرسٽ چاهي هو کڻي پنھنجي ملڪ ۾ واڍو رازو آهي پر هتي جپان ۾ انگلش ٽيچر ٿيو پيو هلي.
”يوڪو! سٺو تجربو ٿيندو پر اڳھين هيترا پڙهائڻ وارا موجود آهن، آئون ڇا پنھنجو نالو لکان.“ مون جپاني ڪلارڪ ڇوڪريءَ کي چيو.
”پر انهن مان اڌ ته هفتي کن بعد شھر ڇڏي ويا هوندا، توهان ته هتي رهيا پيا آهيو.“
مون کي آئيڊيا وڻي. پني تي پنھنجي ائڊريس ۽ فون نمبر لکيم ۽ پڙهائڻ جو پڻ ته”ڪنھن به Age Group جو پڙهي سگهي ٿو، پنھنجي آسانيءَ واري وقت ۾.“
نوٽيس هڻي ماڳھين پڙهائڻ لاءِ ذهني طرح تيار ٿي ويس. گهر پھچڻ سان پڇڻ لڳس ته ڪنھن پڙهڻ واري جو فون ته نه آيو ۽ روز صبح شام ڪمپيوٽر کولي اِي ميل ڏسڻ لڳس. پوءِ ڏينھن ٻن بعد فون به آيا ته اِي ميل به. هڪ ته ڪِيڪو ڪاٽيمتسو نالي هڪ جپاني عورت جو فون آيو ۽ ان سان گڏ اِي ميل به ته ڪڏهن پڙهائي سگهندين.
”آئون واندو آهيان، جڏهن چئين.“ مون وراڻيومانس ۽ پوءِ ٻن ڏينھن کانپوءِ اِي ميل ڪيائين،”آئون اڳ ۾ پاڻ پڙهائيندي هئس.“ هن خط ۾ لکيو ”هاڻ مون پنھنجو ٽيوشن سينٽر کوليو آهي جنھن ۾ جپاني ٻارن ۽ وڏن کي انگريزي پڙهائڻ چاهيان ٿي. هن وقت ٻه چار شاگرد گڏ ڪيا اٿم ۽ وڌيڪ لاءِ اخبارن ۾ اشتھار ڏنو اٿم. روز ڇھه ڪلاڪ صبح جو پڙهائڻ جو سلسلو رهندو. توهان ٻڌايو ته مھيني جو پگهار گهڻو وٺندائو؟“
آئيڊيا ته سٺي هئي پر هڪ ته آئون مھينو کن موڪلن جو گذاري چڪو هوس ۽ هاڻ باقي ڪي ٻه اڍائي مھينا هتي رهڻو هوم. ٻيو ته ان قسم جي روز واري پابنديءَ جي نوڪري نٿي ڪرڻ چاهيم. اهڙي نوڪريءَ کان آرام ڪرڻ لاءِ چار مھينا کن موڪل ڪري هتي آيو هوس. مون کيس جواب لکيو ته، ”آئون ائين نوڪري ڪرڻ نٿو چاهيان. توکي ڪنھن شاگرد کي پڙهائڻ ۾ مسئلو هجي ته ان کي هفتي ۾ ٻه ٽي دفعا ڪلاڪ ٻه پڙهائي سگهان ٿو، جيئن توکي به ڪجهه مدد ٿي سگهي.“
”اهو ته تمام سٺو. آئون توسان وري رابطو رکنديس.“ هن اِيميل ڪيو.
هڪ توباتا مان نگاسي نالي يونيورسٽيءَ جي ڇوڪري فون ڪيو ته، هو پڙهڻ جي سلسلي ۾ مون سان ملڻ چاهي ٿو. هڪ ماسا نالي ڪنھن فئڪٽريءَ جي مئنيجر ڀر واري شھر شيمونو سيڪيءَ مان فون ڪيو ته ”آيا آئون هن کي هر آچر تي ڪلاڪ ٻه پڙهائي سگهان ٿو؟“
وندر لاءِ اها هلڪي ڦلڪي ڊيوٽي سٺي هئي ۽ ان سان گڏ هتي جي مڪاني ماڻهن سان هنن جي رسم و رواج ۽ ڪلچر بابت به گفتگو ٿي سگهندي. ”پر شمونو سيڪي نه نه، ته به پري آهي. تون هيڏانھن اسان واري شھر ڪوڪُورا اچي سگهين ٿو يامون کي چڱي طرح پار پتا سمجهاءِ ته پوءِ تو تائين اچان.“ مون جتي ٻئي شهر ڏي وڃڻ نٿي چاهيو، اُتي دل ۾ اهو به خيال آيو ته ان بھاني ٻئي شھر جوبه چڪر ٿي ويندو _ خاص ڪري شمونو سيڪي جو، جتي اسان جھاز کي وٺي سامان لاهڻ چاڙهڻ، جھاز جي مرمت يا سائوٿ ڪوريا جي بندرگاهن: انچان ۽ پوسان ڏي وڃڻ لاءِ (جيڪي شمونوسيڪيءَ کان ائين آهن جيئن موري کان دادو سيوهڻ) ويندا هئاسين.
”چڱو ڀلا ايندڙ آچر تي آئون تنھنجي شھر ڪوڪورا ۾ اچي طئه ٿو ڪريان ته ڇا ڪرڻ کپي.“ ماسا چيو.
جيسين مٿئين سان ملاقات ٿئي ۽ پڙهائيءَ جوپروگرام ٺھي، تنھن کان اڳ ’موتوڪو سَان‘ هنن وٽ هفتي ۾ هڪ دفعو پڙهائڻ جو طئه ٿيو. “اسين ٽيھن کان ڇٽيھن سالن جون چار عورتون انگريزي پڙهڻ چاهيون ٿيون. اسين ڪوڪورا کان سؤ ڪلوميٽر کن پري Orio (اوري او) شھر ۾ رهون ٿيون.“
منھنجي هائوڪار لکڻ تي موتوڪو جو يڪدم فون آيو ته ”اسين يارهين بجي پڙهڻ چاهيون ٿيون، توهان پرينءَ اربع ڏينھن اچي سگهندائو؟“ موتوڪو انگريزي ته تمام سٺي ڳالهائي پئي، شايد ان ڪري هوءَ پنھنجين ٻين ساهيڙين پاران پاڻ ڳالهائي رهي هئي، پر جي سندس ٽولي جي ٻين عورتن جي به اهڙي سٺي انگريزي آهي ته پوءِ منھنجو سِر ويو_ کين اسان جو پيٽارو جو انگلش ٽيچر ”مسٽر سيد شھداعظيم“ ئي پڙهائي سگهندو، جيڪو اسان جھڙا، جيڪي جھازن جا چيف انجنيئر ۽ ڪئپٽن ٿي ويا، پرويز شاهد ۽ انيس الرحمان جھڙا جيڪي ليفٽيننٽ جنرل ۽ ريئر ائڊمرل ٿي ويا_ اهي ته ڇا لياقت جتوئي ۽ ايئرڪموڊور خيام دراني جھڙا جن M. A ئي انگلش ۾ ڪئي، انهن کي به اڄ ڏينھن تائين دڙڪا ڏيندو وتي ته، پنھنجي انگريزي سڌاريو ۽ گرامر جو خيال ڪريو.
بھرحال موتوڪو جنھن پنھنجي ذات ڪاوابارا ٻڌائي، تنھن کي وڏي دل سان چيم ته بلڪل اچي سگهان ٿو، آئون هفتي جا ست ئي ڏينھن واندو آهيان.
”ڀلا مسٽر الطاف اهو ٻڌايو ته، توهان جي ڪلاڪ جي ڇا Payment ٿيندي؟“ موتوڪو پڇيو.
نيول انجنيئرنگ تي ليڪچر ڏيڻو هجيم ها يا ان سان واسطو رکندڙ ڪو سبجيڪٽ ته وڏي اعتماد سان پنھنجي محنت جي اجوري جو ٻڌايانس ها. پر هن معاملي ۾ سوچڻ جي ڳالهه اها هئي ته آئون فقط انگريزي ڳالهائڻ جي بنياد تي رات اندر ”انگريزيءَ جو ماستر“ ٿي ويو هوس ۽ مثال طور آئون کڻي هنن کي ٻه هزار يين (تقريباً رپيا)ٻڌايان، جيڪا هتي گهٽ ۾ گهٽ ڪلاڪ جي ٽيوشن جي في آهي پر آئون هنن جي معيار تي نه لھان ته ماڳھين بي عزتي. ان ڪري پاڻ کي High Spirits ۾ رکڻ خاطر کين چيم:
”موتوڪو سانِ! ڏس پڙهائڻ جي في کي في الحال ڇڏي ڏي. ڪڏهن توهان کي گهڻو وقت پڙهڻو پيو ته پوءِ ڏسنداسين، باقي اسان جي گهر کان ڪوڪورا اسٽيشن تائين بس جي ۽ ڪوڪورا اسٽيشن کان توهان جي شھر “ اوري او” تائين ريل جي ٽڪيٽ جو بندوبست توهان کي ڪرڻو پوندو، ڇو جو توهان جي جپان جي بسين ۽ ريلن جا ڀاڙا دنيا ۾ مھانگي ۾ مھانگا آهن.“
موتوڪو ٽھڪ ڏيندي چيو،”ظاهر آهي، اهو ته هر صورت ۾ اسان کي ڏيڻو آهي. بھرحال اچڻ لاءِ راضپو ڏيکارڻ لاءِ مھرباني.“
هتي مھرباني شھرباني فقط هڪ دفعو لکي رهيو آهيان نه ته هونءِ جپانين سان ڳالهائڻ لاءِ ۽ ادب آداب ۾ مقابلو لکنوي به نه ڪري سگهن. جملي جملي ۾هاءِ اري گاتو، هاءِ دومو! (سائين مھرباني، سائين لک ٿورا)، گومي نسائي.(معاف ڪجو، تڪليف لاءِ معافي) ۽ پوءِ آخرڪار باءِ باءِ ۽ سايو نارا جو ڦھڪو هوندو آهي.
’موتوڪو سَانَ‘ سان پڙهائڻ جو پروگرام پڪو رکي، پوءِ ڊوڙ پائي سينٽرل لئبريريءَ مان انگريزي پڙهائڻ جا هڪ ٻه ڪتاب کڻي آيس. هنن وٽ ٻيا ڪي ڪتاب نه هئا پر آڪسفورڊ ڪاليج انگلينڊ جي ‘A’ ليول جا هئا، جيڪي مليا ۽ انهن کي لڳي ويس. سندن انگريزي سڌرڻ ته ٿي پوءِ جي ڳالهه منھنجي سڌرڻ لڳي. منھنجي ڌيءَ جيجل (مريم) مون کي گهڻو ئي سمجهايو ته مون کي فڪر نه ڪرڻ کپي، هتي جي جپانين جي پڙهڻ معنيٰ رڳو انگريزيءَ ۾ڳالهيون ڪرڻ. سال پڙهائڻ بعد به هو اتي جو اتي رهنديون، ڇو جو هوءَ جڏهن هيروشيما ۾ رهندي هئي ته هن ڪيترين ئي جپانين کي ٽي چار سال کن انگريزي پڙهائي هئي.
پر مون Risk نٿي کڻڻ چاهيو. ڪڏهن گرامر تي غور ڪيان ته ڪڏهن ڪمپوزيشن جو سوچيان. ايتري ۾ موتوڪو جو فون آيو. هوءَ پنھنجين ساهيڙين کي فون ڪري ٻڌائي چڪي هئي ۽ هنن سڀني اهو سوچيو ته آئون ساڻن ماني گڏ کان، سو مونکي لنچ کائڻ ۽ ان ۾ پسند جا جپاني ڊش پڇڻ لڳي. مون بھرحال هن کي ان ضد تان لاٿو.”ان ڪري نه ته جپاني کاڌا پسند نه اٿم، پر آئون نيرن ئي دير سان ڪندو آهيان ۽ لنچ بدران چانھه پيئندو آهيان. سو توهان ڀلي لنچ ڪجو، آئون چانھن پيئندس.“ مون کيس پنھنجي پَر ۾ مطمئن ڪيو. فون رکڻ بعد جيجل، جيڪا منھنجي ڳالهه ٻڌي رهي هئي، تنھن جو خيال هو ته مانيءَ لاءِ انڪار نه ڪجي ڇو جو هتي اهو هڪ قسم جو Set Trend آهي، چاهي آئون کانئن پڙهائڻ جا پئسا وٺان يا نه. بلڪه هاڻ منھنجي انڪار تي هي مُنجهي پيون هونديون.
اها ڳالهه مون کي به دل سان لڳي بلڪ هڪ هنڌ جپانين جي ان عادت مطابق لکي چڪوآهيان ته هو هر ڪم روبوٽن وانگر ڪن ٿا. پھرين پروگرام ٺاهي ان مطابق پاڻ کي نفسياتي طرحSet ڪن ٿا ۽ پوءِ چاهي جهڙ مينھن هجي يا طوفان، انSchedule کي فالو ڪن ٿا. سو هنن به ڪو پروگرام اهڙو سوچيو هوندو جنھن ۾ ڪجهه پڙهائيءَ بعد لنچ ۽ ان بعد وري پڙهائي... وغيره رکيو هوندو. هاڻ ان مان هڪ بلاڪ ”مانيءَ کائڻ جو“ نڪرڻ سان باقي بلاڪ ڪرڻ جو ڊپ آهي... بلڪه وڏي چانس ڪِرڻ جي آهي. جپانين جي ان عادت جو مثال پنھنجن پاڪستاني جھازي دوستن کي جپان جي شپ يارڊن ۾ جھازن جي مرمت دوران هن ريت ڏيندو آهيان ته جپاني ماڪوڙين مثل آهن. ماڪوڙيون هڪ ئي ليڪ ۾ هڪ ٻئي کي فالو ڪنديون پيون وينديون. انهن جي وچ ۾ توهان آڱر سان گھڪو ڏيندائو ته ان بعد اتان لنگهندڙ ماڪوڙيون ڪا دير اتي بيھي رهنديون ۽ منجهي پونديون ته اڳتي وڌون يا نه ۽ ڪھڙي طرف؟ پوءِ مس مس هڪ ٻه همت ڪري اڳتي وڌنديون، جن کي باقي رهيل ماڪوڙيون پيڇو ڪري پھرين ٽولي سان وڃي ملنديون. سو جپانين کي به سندن ڪم ۾ ڊسٽرب نه ڪجي جو هو واٽ ڀلجيو وڃن.
هونءَ نئين هنڌ تي کائڻ ڏاڍو ڏکيو ٿئي ٿو. ٿي سگهي ٿو ته هو خرچ ڪري پنھنجي حساب سان سٺي ماني ٺاهين، پر هنن کي ڪھڙي خبر ته اسان لاءِ پورڪ (سوئر) حرام آهي ۽ ساڳي سبب ڪري اسان ٻڪري ۽ ڍڳي وغيره به تيسين نٿا کائي سگهون جيسين ڪو مسلمان يا يھودي ذبح ڪري. يھودي پڻ رب پاڪ جو نالو وٺي جانور کي ڪُھن ٿا ۽ هنن جي هٿ جي ڪٺل کي ڪوشر سڏين. آمريڪا ۽ يورپ پاسي مسلمان ڪوشر وٺن. اها ڳالهه اڪثر زير بحث رهندي آهي ته ڪو جانور ڄاڻي واڻي ڪنھن ديوتا ڪنھن پير بزرگ يا ڪنھن ديوي يا روح جي نالي تي ڪُٺل ناهي، بلڪ کائڻ لاءِ صاف سٿري نموني سان ڪُٺل آهي ته بسم الله پڙهي کائي سگهجي ٿو يا نه. موتوڪو شام جو وري فون ڪري پڇيو ته سندن شھر اوريو (جپاني اچار‘اوري او’) ڪھڙي وقت پھچندس.
”جنھن وقت چئو، پھچي ويندس.“ مون وراڻيو.
”توهان اتان ڏهين بجي ڇٽندڙ گاڏيءَ ۾ چڙهندؤ ته هتي ساڍي ڏهين پھچي ويندؤ پر اسٽيشن مان نڪرڻ وقت هڪ ڪم ڪجو، ايسٽ واري دروازي مان نڪرجو. ٻيو ويسٽ وارو ٻئي پاسي کان وڃيو نڪري. آئون ايسٽ گيٽ وٽ انتظار ڪنديس.“
”بس بس سمجهيم هگاشي ديگوچي.“ (اوڀر وارو Exit) مون کيس جپاني ۾ ٻڌائي ڊبل خاطري ڏياري. ظاهر آهي دروازي تي ته جپانيءَ ۾ لکيل هوندو يا اتي پھچي ٿي سگهي ٿو انگريزي سمجهڻ وارو جپاني نه هجي ته به آئون پاڻ سان لھندڙ ڪنھن به مڪاني مسافر کان ”هگاشي نو ديگوچي واڊوڪوني اري ماسڪا“ چئي صحيح هنڌ تي پھچي سگهان.
”پر موتوڪوسان،“ مون کي اوچتو ڌيان ۾ آيو، ”مون کي ڪيئن سڃاڻيندينءَ؟ آئون ڊگهي قد جو آهيان ۽ منھنجو مٿو وارن کان آجو آهي.“
منھنجي پوئين ڳالهه شايد وڻيس جو ٽھڪ نڪري ويس. ”الطاف سانَ، فڪر نه ڪريو. اسان جي ڳوٺ جي اسٽيشن تي لھندڙ مسافرن ۾ ٿي سگهي ٿو توهان ئي واحد مسافر هجو، پر جي گهڻا به هوندا ته توهان فارينر ٿيائو.“
جپانين جو فارنير چوڻ سان مطلب نه فقط قد بت جي ڳالهه هوندي آهي، ڇو ته جپاني بندري قد جا ٿين ٿا ۽ ڌاريان (فارينر) قد جا ڊگها ۽ نقش ۽ صاروفن جا چٽا ٿين ٿا، پر هنن وٽ فارينر مان مطلب هن جا افعال به آهن، جيڪي پڻ جپانين جھڙا ٿي نٿا سگهن. جپانين مطابق (۽ ڪنھن حد تائين هو صحيح به آهن) هو پاڻ هلڻ جا فضيلت وارا، کائڻ پيئڻ ۽ ڳالهائڻ جا فضيلت وارا. اسان ڌاريان (ڀلي کڻي اسان ۾ آمريڪن، يورپي هجن) هر ڳالهه جا سخت بد افعالا! بھرحال موتوڪو جو مون کي فارينر چوڻ کي مون بلڪل دل ۾ نه ڪيو، جو هوءَ نيڪ نيتيءَ سان اسان جي جسماني بيھڪ (Physical appearance) کي ڌيان ۾ رکي چئي رهي هئي.
اربع ڏينھن پنهنجن ڏوهٽن: احسن ۽ ايمان سان گڏ ساڳي بس ۾ نڪتس ۽ کين ساڍي اٺين بجي اسڪول ۾ ڇڏي ڪوڪورا اسٽيشن ڏي ويندڙ بس ذريعي اسٽيشن پھتس. گاڏين جو معلوم ڪيم ته خبر پيئي ته ساڍي نائين تائين ڏهن ڏهن منٽن جي گئپ تي گاڏي نڪري ٿي. ان بعد ڏهين تائين 15 منٽن جي گئپ تي ۽ پوءِ ويھه منٽ ۽ بعد ۾ اڌ ڪلاڪ بعد نڪر يٿي. مون پوڻي ڏهين واري گاڏيءَ ۾ نڪرڻ بھتر سمجهيو، جيئن اها ڇٽي وڃي ته ٻي ڏهين واريءَ ۾ وڃڻ سان به ساڍي ڏهين اوريئو پڄي سگهجي. ٽڪيٽ آفيس مان ٽڪيٽ خريد ڪري ريلوي پليٽ فارم تي پھچڻ لاءِ دروازي وٽ ٺھيل چير (Slot) ۾ ٽڪيٽ داخل ڪيم ته دروازي اڳيان لوهي آڏ هٽي وئي ۽ اتان لنگهي ٻئي پاسي پھچي ان ٽڪيٽ کي کنيم، جيڪا مون کي وري ”اوريئو“ اسٽيشن مان ٻاهر نڪرڻ لاءِ استعمال ڪرڻي هئي.
پوري پوڻي ڏهين وڳي گاڏي اسٽيشن ڇڏي، وقت تي گاڏيون ۽ بسون هلڻ کان جپان مشھور آهي، پر مينھوڳيءَ جي موسم ۾ رستن تي ٿوري گهڻي ٽريفڪ وڌڻ ڪري هي بسين کي شيڊول جو پابند نه بنائي سگهيا آهن. ان معاملي ۾ گذريل ڏهاڪو سالن کان سئيڊن جپان کي ملهه ماريو ويٺو آهي.
گاڏيءَ ۾ چڙهڻ کان اڳ سامهون بيٺل گارڊ کان هڪ دفعو پڪ ڪيم ته هيءَ گاڏي اوريئو اسٽيشن ڏي ئي ويندي. هن شاهد آڱر ۽ آڱوٺي کي ملائي گول ڇلو ٺاهيو، جيڪا جپان ۾ O.K جي نشاني سمجهي وڃي ٿي. هونءَ به مون جھڙي نئين ماڻهو لاءِ پڇڻ ضروري هو. ائين نه ته بعد ۾ خبر پوي ته گاڏي ملتان کان روهڙي وڃي نڪتي ۽ مون کي لاهور ڏي وڃڻو هو ۽ ٻيو ته اها اسٽيشن اچڻ تي ڪو اڳواٽ اطلاع ڪري سگهيم، ان لاءِ گاڏيءَ ۾ ويھڻ سان سامهون ويٺل همراهه کان به اوريئو اسٽيشن جي پڪ ڪيم. ٻئي ڪنھن ملڪ۾ ڪو خيال ڪري نه پر جپانين جو سک ڦٽي پوندو. هو پنھنجو پاڻ تي اخلاقي ڊيوٽي مڙهي ڇڏيندو ته صحيح اسٽيشن اچڻ تي هن جو ڪم مون کي دڳ لاهڻ آهي۽ منھنجي سامهون ويٺل هي همراهه ته ڪجهه وڌيڪ ئي شريف هو جو هر اسٽيشن تي مون کي ٻڌائيندو هليو ته هاڻ باقي هي اسٽيشنون آهن.
ڪوڪورا کان پوءِ ڪودائي مائي، توباتا، اسپيس ورلڊ (اهو هن شهر جو انگريزي نالو رکيو اٿن، شايد هتي ٻارن جي لاءِ اصل سائيز جا راڪيٽ وغيره آهن)، راهاتا، ڪُوروساڪي، جينو هارو جھڙين وڏين اسٽيشنن تان ٽرين ٿيندي ٻڍا پور جھڙي اسٽيشن تي اچي بيٺي، جتي هڪ عدد بسڪيٽ ۽ ٽڪين جي ڪئبن هئي، هڪ باٿ روم، هڪ Orio اسٽيشن جي نالي جو بورڊ ۽ چار پيلي رنگ جون پلاسٽڪ جون ڪرسيون، جنھن تي ويٺل ڪو به نه هو. جيڪڏهن ڪو هو به ته ان ٽرين ۾ چڙهي اڳتي هليو ويو جنھن مان آئون لٿس. ٽرين مان مون سان گڏ جيڪي چار پنج لٿا، انهن کان هگاشي ديگوچي (East Exit) پڇيم. هنن سامهون اشارو ڪيو ۽ پاڻ اولھه واري Exit مان ٻاهر نڪري ويا.
آئون ڏاڪڻيون لھي هيٺ آيس ته ورانڊي جھڙي هال ٻاهران مين روڊ تي ٽي چار ٽئڪسيون بيٺل هيون ۽ پريان بس اسٽاپ هو. ورانڊي جي وچ ۾ هڪ ٿنڀ هو جنھن جي چوڌاري ڪاٺ جي گول بئنچ تي ٻلي ويٺل هئي. آئون به چپڙي ڪري ان بئنچ تي ويھي رهيس. ٻليءَ نه منھنجي ويھڻ تي اعتراض ڪيو ۽ نه پاڻ ڀڳي. ٿوري دير لاءِ اکيون کولي وري ساڳي سڪون سان سمهي رهي. ”هي عجيب ريلوي اسٽيشن آهي.“ مون دل ئي دل ۾ چيو ۽ سامهون ايندڙ عورت ڏي نھاري زبردستيءَ مرڪڻ جي ائڪٽنگ ڪئي. پر هن ڪو React نه ڪيو ۽ ٽڪيٽ خريد ڪري مٿي پليٽ فارم ڏي هلي وئي. مطلب ته اها موتوڪو نه چئبي. هونءَ به هوءَ ته هڪ ٻھراڙيءَ جي هارياڻي ٽائيپ لڳي رهي هئي. ساڍا ڏهه ٿي ويا آهن، ٿي سگهي ٿو موتوڪو کي ڳالهه وسري وئي هجي ۽ ڪنھن جي نه اچڻ کان ڪاش اها جپاني هارياڻي ئي موتوڪو هجي ها ۽ وڌيڪ انتظار ڪرڻ جي ٽارچر کان بچي وڃان ها.
ان بعد هڪ ٻه ٻيون عورتون سامهون بس اسٽاپ کان يا ڀر واري ڊپارٽمينٽل اسٽور مان نڪري اسٽيشن جي هن کلئي عمارت ڏي جيئن وڌيون ته مون مرڪڻ جي ائڪٽنگ ڪئي. پر هنن منھنجو نوٽيس وٺڻ بنا اسٽيشن جي ٻمڀ وٽ پھچي اندر گهڙي، مون ڏي وڌڻ بدران ساڄي يا کاٻي مڙي ويون ۽ پوءِ ته مون شڪل چٻي ڪرڻ ئي ڇڏي ڏني ۽ سمجهي ويس ته پروگرام فڪس ڪرڻ ۾ ڏينھن يا وقت جي ڪا ڦيرڦار ٿي وئي آهي نه ته جپاني ماڻهو هڪ منٽ جي دير نه ڪن، هتي ڏهه منٽ مٿي ٿي ويا هئا. هاڻ مون ڏهه منٽ وڌيڪ ترسڻ جو Limit ٺاهي ان بعد موٽڻ جو پڪو پهه ڪيو ته اتي ’ٽئڪسي اسٽينڊ‘ جي ڀر واري ’ڪار سٽينڊ‘ ۾ هڪ ڪار پارڪ ٿي ۽ اڳين سيٽ تي پينٽ بشرٽ ۾ ويٺل ٻن ڄڻين ٻاهر نڪري اسٽيشن ڏي منھن ڪري هٿ لوڏيو . جواب ۾ مون به لوڏيو جو اسٽيشن جي ان کلئي هال ۾ مون ۽ ننڊن جي شوقين ٻليءَ کان سواءِ ته ٻيو ڪير به نه هو. دل ۾ سوچيم ته شل اها پارٽي مون کي وٺڻ لاءِ آئي هجي، جو هن ٻڍاپور جھڙي ويران اسٽيشن تي منٽ منٽ مشڪل سان ٿي گذريو.
منھنجي ڳالهه صحيح ثابت ٿي، بلڪ سوچيل ڳالهه پوري ٿي. هو مون کي ئي وٺڻ لاءِ آيون هيون ۽ ملڻ سان معافي جي تسبيح شروع ڪري ڏنائون ته آيوسين پئي ته ٻار پاٽي ڪري ڏني تنھن ڪري صاف ڪرڻ ۽ ٻيا ڪپڙا پائڻ ۾ دير ٿي وئي.
”مڙيئي خير آهي.“ هيترو وقت جو مون سوچيو پئي ته هاڻ واپسي ٽرين ڪھڙي پليٽ فارم تان ۽ ڪڏهن ويندي سو هاڻ يڪدم پنھنجي منھن تي سڪون جا تاثر آڻي هڪ ڪمپوزڊ قسم جو ماڻهو ٿي ويس.
”باءِ دي وي! وتاشيوا موتوڪو ديس_آئون موتوڪو آهيان، منھنجو انگريزي نالو وينڊي آهي ۽ هيءَ منھنجي ساهيڙي Twiggy آهي.“
”توهان سان ملي خوشي ٿي.“ مون ساڻن هٿ ملائيندي چيو ۽ يڪدم سمجهي ويس ته هي انگريزن مان ايڏو متاثر آهن جو انگريزي ڊريس سان گڏ انگريزي نالا به رکيا اٿن. اسان وٽ پاڪستان ۾ اڃان انگريزي نالن رکڻ جي پِٽ ناهي. هونءَ به مسلمان پنھنجو نالو بدلائي ڪنھن غير مسلم جو ڪيئن رکي. پر ملائيشيا ۽ ٿائلينڊ ۾ ته اهو شوق وڏي پيماني تي آهي ته پنھنجي اصلي نالي سان گڏ انگريزي نالو به رکجي، جيئن ته رچرڊ، جارج، وليم... وغيره پر اتي به اهو فئشن چينين ۾ گهڻو آهي. مون نٿي سمجهيو ته ڪي اهڙا به جپاني آهن جيڪي پنھنجا سٺا نالا (جن تي ٻين کي هجي يا نه پر کين وڏو ناز آهي) ڇڏي وينڊي (Wendy) سينڊي يا ٽِوگي Tiwggy رکن. ٽوگي جا وينڊي (موتوڪو) جي مقابلي ۾ بيحد سنهي هئي، تنھن ٻڌايو ته سندس جپاني نالو مِي يُوڪي (Miyuki) آهي. دل ۾ آيو ته چوانس اهو نالو ته واهه جو آهي پر جڏهن پاڻ انگريزي نالو پسند ڪري ويٺي آهي ته جپاني نالي تي آئون ڇا تعريف ڪريانس.
بھرحال موتوڪو (وينڊيءَ) پنھنجي ڪار جي چاٻي ٽِوگيءَ کي ڏني ته گاڏي هلائي۽ پاڻ ٻار کي کڻي پوئين سيٽ تي ٿي ويٺي. مون کي اڳيان ويھڻ لاءِ چيائون، جو ٻن دروازن واري ڪار هئي ۽ پٺيان ويھڻ لاءِ گڪو ٿي سيٽ پويان گهڙڻو پيو ٿي. سندن گهر اسٽيشن کان ست اٺ ميل پري هڪ پھاڙيءَ وٽ ڏهاڪو کن ماڙين جي بلڊنگ ۾ فليٽ هو. اوريئو شھر جي جھڙي ريلوي اسٽيشن ڀوت بنگلو لڳي ٿي ان جي ابتڙ سھڻي نظاري وارو هي شھر آهي. جبل جي قدمن ۾ ٻه چار هاءِ رائيز بلڊنگون هيون. باقي سڄي ماٿري پراڻي زماني جي ڪاٺ جي ڪنڊائتن گهرن سان ڀري پئي هئي. انهن گهرڙن جي وچ وچ ۾ ٻڌ ڌرم ۽ شنتو ڌرم جا مندر صاف نمايان نظر اچي رهيا هئا. چوڌاري وڻن ۽ خوبصورت ٻوٽن جي ساوڪ هئي.
موتوڪو جي فليٽ واري عمارت هيٺيان ڪار پارڪ ڪري ٻاهر نڪتاسين. موتوڪو ٻڌايو ته سندس ٻي ماڙ تي فليٽ آهي ۽ مِيوڪي جو ستين تي آهي. ”پر پاڻ ڀر واري بلڊنگ ۾ هلنداسين، جتي اسان جي ٽي ساهيڙي ساچيڪو ٿي رهي ۽ جنھن جي گهر ۾ اڄ ملڻ جو پروگرام رکيو اٿئون.“ موتوڪو گهڻي ڀاڱي صاف انگريزيءَ ۾ ٻڌايو. ٿورو گهڻو ڪنھن انگريزي لفظ سوچڻ ڪري هوءَ هٻڪي ٿي پر ٻيءَ جي مقابلي ۾ سٺو ڳالهائيندي رهي. ميوڪيءَ ڪا ڳالهه پڇڻ تي جواب ڏنو ٿي پر پڇڻ مھل پھرين جپانيءَ ۾ موتوڪو سان ڳالهائي پڪ ڪري پوءِ پڇيو ٿي.
”چئبو ته توهان سڀ هڪ ئي پاڙي ۾ رهڻ ڪري دوست ٿي ويون آهيو.“ مون چيو.
”نه اسان هڪ ٻئي جي ڀر ۾ آفيسون هجڻ ڪري دوست ٿيون آهيون. اسان جي چوٿين دوست نائوڪو (Naoko) اسان کان پري ٿي رهي. هوءَ دير سان ايندي.“ موتوڪو ٻڌايو.
اسان رستو ٽپي ٻئي پاسي ساچيڪو جي فليٽ واري بلڊنگ ۾ آياسين. هن بلڊنگ جي Entrance ۾ گهڙڻ لاءِ موتوڪو کيسي مان چاٻي ڪڍي گهمائي. ڀر ۾ اسڪرين تي ان چاٻيءَ جو نمبر اچي ويو ۽ شايد موتوڪو جي منھن جي تصوير پڻ جو چاٻي هڻڻ وقت هوءَ ان سوراخ ۽ مٿان ٻرندڙ بتي جي سڌائي ۾ ٿي بيٺي. آئون سمجهي ويس ته هن بلڊنگ جي فليٽن جي سڪيورٽيءَ لاءِ بلڊنگ جي انتظاميه طرفان هر فليٽ واري کي Main entrance ۾ گهڙڻ جي دروازي جون ڪجهه چاٻيون آهن_ ٻه، ٽي يا چار به_ ته هو هڪ پاڻ رکن ۽ ٻيون پنھنجي ويجهي مائٽ يا ملاقاتين کي ڏين. يعني هن بلڊنگ ۾ فليٽن جا مالڪ ۽ انهن طرفان مقرر ٿيل مھمان اچي سگهن ٿا جن کان مالڪ واقف آهن جو چاٻيون ئي انهن ڏنيون آهن ۽ ان کان علاوه ٻٽي چيڪ رکڻ لاءِ ڪمپيوٽر ذريعي ان مھمان جي تصوير نڪريو وڃي ۽ ان سانگڏ چاٻيءَ جو نمبر پڻ، جيئن ان نمبر واري چاٻيءَ جو مالڪ ڪنھن وقت به پنھنجي PC تي سندس چاٻين معرفت آيل ماڻهو چيڪ ڪري سگهي ٿو ته اهي ماڻهو اچن پيا يا ان چاٻي کي ڪو ٻيو استعمال ته نه پيو ڪري. هتي جپان ۾ ته چوري نه برابر آهي پر احتياطاً ڪو چور ڪنھن جي چورايل چاٻيءَ سان فقط اندر لفٽ تائين پھچي سگهي ٿو. فليٽ ۾ گهڙڻ لاءِ هن کي فليٽ جو ڊور بيل وڄائڻو پوندو ۽ فليٽ جو مالڪ در جي اندرين پاسي لڳل اسڪرين تي سندس تصوير ڏسي پوءِ دروازو کولي سگهي ٿو. سڪيورٽي جو اهو سسٽم ڪراچيءَ جي به ڪيترن ئي فليٽن ۽ گهرن ۾ گذريل ٻن ٽن سالن کان عام ٿي چڪو آهي. ساچيڪو جو فليٽ نائين فلور تي هو. اسان جي پھچڻ کان اڳ هوءَ دروازو کولي اسان جي انتظار ۾ بيٺي هئي. شايد سندس ڏنل چاٻي گهمائڻ وقت کيسAudio (بيل ذريعي) ياVisual (بتي ٻرڻ) جي طريقي سان اطلاع ٿي ويو هجي ۽ هن اسان کيExpect ته اڳھين ڪيو پئي سو هوءَ اڳواٽ ٻاهر اچي بيٺي. اسان بوٽ ۽ ڇٽيون ٻاهر رکي اندر گهڙياسين.
ساچيڪو جو فليٽ جپان جي حساب سان تمام وڏو هو. ٽي وي لائونج ۽ ٻه وڏا ڪمرا هئا. هڪ ۾ سمهڻ لاءِ فوتان (جپاني بسترا) وڇايل هئا ۽ ٻئي ڪمري ۾ جپاني تونئري (جنھن کي تاتامي سڏين) وڇايل هئي جنھن مٿان ڪيترائي ساچيڪو جي ٻارن جا ننڍا وڏا رانديڪا رکيل هئا. جتي موتوڪو گهرڻ سان پنھنجي پٽ ”اخروٽ“ کي ڪڇ تان لاهي ان ڪمري ۾ ڇڏيو ۽ هو ساچيڪو جي اڳھين اتي موجود پٽ سان کيڏڻ ۾ لڳي ويو. موتوڪو ٻڌايو ته سندس ان هڪ سال جي پٽ جو نالو ’ڪورومي‘ آهي ۽ جپاني لفظ ڪورومي جي معنيٰ اخروٽ آهي. جپان ۾ ٻارن جا نالا ميون ۽ گلن تي به آهن، جيڪي پاڻ وٽ پاڪستان ۾ به عام آهن. ٽوهه، انب، اڪ، ڦوٽو وغيره. درٻيلي جي خالد مخدوم جي ٻارن جا نالا ڪشمش، بادام، اخروٽ، ڊراءِ فروٽ تي آهن.
ٽي وي لائونج جو پٽ ڪاٺ جو ٺھيل هو. هڪ ڪنڊ ۾ ڪچن هئي، يعني Cooking Range لڳل هئي، جنھن تي رڌ پچاءُ ڪري سگهجي، ڀر ۾ فرج، ٽي وي، ڪمپيوٽر وغيره. ان بعد چئن ڪرسين واري ڊائيننگ ٽيبل هئي. يعني هيءَ جپاني خاتون ۽ ٻيون ڪجهه ڪجهه مغربي ٽائيپ آهن يا آمريڪا يا يورپ ۾ رهڻ ڪري اتي جو ڪلچر ۽ رهڻ ڪرڻ کي به پسند ڪن ٿيون، نه ته عام جپاني گهر ۾ (غريب توڙي امير جي گهر ۾) کائڻ توڙي ويھڻ ۽ سمهڻ سڀ ڪجهه ڪاٺ جي پٽ تي ٿئي ٿو. وڌ ۾ وڌ ٽي وي لائونج ۾ هڪ ننڍن پيرن واري ٽيبل ٿئي جنھن مٿان کاڌو رکي کائين پر پاڻ ان جي چوڌاري پٽ تي ويھن. ساچيڪو جي هن ٽي وي لائونج ۾ ٽن ماڻهن جي ويھڻ وارو بلو رنگ جو هڪ صوفا به رکيل هو، جنھن تي مون کي ويھڻ لاءِ چيو ويو ۽ پاڻ ڪاٺ جي پٽ تي ٿي ويٺيون.
”ساچيڪو جو انگريزي نالو ’جيسي‘ آهي.“ وھڻ بعد موتوڪو ٻڌايو ۽ جيسيءَ هٿ وڌائي هڪ دفعو وري کيڪاريو. دل ۾ سوچيم ته ڏاڍي ڳالهه ٿي هي چار ڄڻيو نه پر اٺ ٿيون جو چار جپاني نالا ياد ڪرڻا پيا ۽ چار انگريزي جا ۽ في الحال سندين ذاتين کي ته هڻ کڏ ۾، جيڪي پڻ سندن نالن وانگر اوتريون ئي اهم ٿين ٿيون. موتوڪو کان پڇيم ته هوءَ جيڪا چوٿين اڃا پھتي ناهي ان جو نالو ڇا آهي؟
”انگريزي يا جپاني؟“
”ٻئي؟“
”انگريزي نالو ڊيبي (Debby) ۽ جپاني نائوڪو (Naoko) اٿس.“
مِيوڪي بنا ٻارن جي هئي، جو سندس ٻئي ٻار (هڪ ڇھن جو ۽ ٻيو ٽن جو) ڪنڊرگارٽن (ٻاراڻي اسڪول) ۾ هئا. موتوڪو جا به ٻه ٻار جيڪي پڻ ساڳي عمر جا ٻڌائين، اسڪول ۾ هئا.
پاڻ هِتان هُتان جون خبرون ٻڌائينديون ۽ پڇنديون رهيون. مون کين ٻڌايو ته بنيادي طرح آئون جھازن جو انجنيئر آهيان پر گذريل ويھن سالن کان مختلف هنڌن تي جھاز سازيءَ جا سبجيڪٽ پڙهائيندواچان. کين اهو ٻڌي عجب لڳو ته اسان ڪيترائي جھاز جپان جي مختلف شپ يارڊن کان نه صرف نوان ٺھرايا پر ٻين ملڪن مان ورتل جھازن جي به اڄ تائين مرمت هتي ڪرائيندا اچون ۽ هتي جي ڀر وارن بندرگاهن ۾ اسان جو اچڻ عام ٿيندو رهيو آهي.
”ڀلا جپاني گهر ۾ پھرين به وڃڻ ٿيو؟“ ساچيڪو پڇيو. سندس انگريزي بنھه پوري ساري هئي. ورجائي ورجائي جڏهن پڇيائين ٿي تڏهن سمجهه ۾ آيو ٿي. اها ٻي ڳالهه هئي ته سڀني ۾ گهڻو اها چرچائڻ لڳي ٿي ۽ رکي رکي جپانيءَ ۾ ڪا اهڙي ڳالهه يا چرچو ڪيائين ٿي جو سڀ کِل ۾ اونڌيون ٿي ويون ٿي ۽ جنھن Accent (لھجي) ۽ اڌ کِل ۾ ڳالهه ڪيائين ٿي، مون کي تڏهن سمجهه ۾ آئي ٿي جڏهن موتوڪو ان کي سليس انگريزي ۽ جپانيءَ ۾ سمجهايو ٿي ۽ پوءِ مون سان گڏ وري ٻيو دفعو هنن ٽھڪ ڏنا ٿي. ”ڇا ڪريان! ايگوگا سڪوشي وَڪاري ماشتا“ (انگريزي تمام ٿوري اچيم ٿي)، ساچيڪو رکي رکي چيو ٿي ۽ هڪ ٻه دفعو ٻئي هٿ مون ڏي ڪري پاڻ ڏي ڪيا ٿي ۽ ان سان گڏ چيو ٿي ”يو ڪم ٽ مي پرائيويٽلي.“ (تون مون وٽ پرائيويٽلي اچ). آئون سمجهي ويس ته جيڪا ڳالهه هيءَ ڪرڻ چاهي ٿي ان جا هن کي انگريزيءَ جا صحيح لفظ هٿ نٿا اچن، ان ڪري مطلب غلط نڪري رهيو آهي. نيٺ هڪ دفعو ساڳيو جملو وري چوڻ تي مون ٻڌو اڻ ٻڌو ڪري موتوڪو ڏي نھاريو ته پنھنجو ڌيان ڇڪڻ لاءِ سڏ ڪري چيو: ”مسٽر الطاف Yes or No?.“
موتوڪو کي چيم ته توهان جي هيءَ جپاني دوست ڇا پئي چوي.
”اسان سڀني جي انگريزي ته گذاري لائق آهي ان ڪري اسين ڪڏهن ڪڏهن پڙهڻ چاهيون ٿيون پر ساچيڪو جي انگريزي بنھه ڪمزور آهي. اها ريگيولر بنياد تي پڙهڻ چاهي ٿي ۽ هوءَ اڪيلي سر توکي Travel جا ۽ پڙهائڻ جا پئسا ڏيندي، تون هن اڪيلي کي پڙهائڻ لاءِ هتي ايندين؟“
”ها آئون هفتي ۾ ٻه دفعا اچي سگهان ٿو، باقي ڪھڙا ڏينھن ۽ ٽائيم هوءَ سوچي مون کي ٻڌائي.“
ايتري ۾ سندس چوٿين دوست نائڪو (ڊيبي) پنھنجي ٻن سالن جي پٽ ڪوسوڪي سان گهر ۾ داخل ٿي. هنن منھنجو غلط سلط نالو اچاري هن سان تعارف ڪرايو. ”هيلو ڊيبي. اسان تنھنجو ئي انتظار ڪري رهيا هئاسين.“ مون ساڻس هٿ ملائيندي چيو.
”Oh! You know my name!“. هن تعجب مان مون کان پڇيو.
”اڌ ڪلاڪ کان اهي ئي ته ڳالهيون ڪري رهيا آهيون ته ڪنھنجو ڪھڙو نالو آهي ۽ ٻارن جا نالا ڇا آهن. هي ڏس.“ مون اهو پنو نائوڪو ڏي وڌائيندي چيو، جنھن ۾ سڀني جا جپاني ۽ انگريزي نالا ميوڪو (جيسيءَ) کان لکائي اڳيان رکيو ويٺو هوس.
اتي مون پنھنجي بئگ مان اسٽيشن تان ورتل پاڻيءَ جي بوتل ڪڍي ٻه چار ڍُڪ پاڻي پيتو.
”او آءِ ايم ساري. مون توهان جي لاءِ چانھه ٺاهي رکي آهي. وينڊيءَ (موتوڪو) مون کي ٻڌايو هو ته توهان کي چانھه پسند آهي.“ گهر جي مالڪڻ ساچيڪو چيو ۽ فرج مان سليماني چانھه سان ڀريل ٺونٺ جيڏو جڳ اچي ٽيبل تي رکيو. مون جو چانھه جي ڳالهه ڪئي سو هنن مون لاءِ Cold Tea ٺاهي رکي هئي جنھن جو گلاس ڀري مون کي ڏنائون ۽ پاڻ ليمنيڊ ٽائيپ ڊرنڪ پيئڻ لڳيون.يعني، مطلب صاف ظاهر هو ته اها سڀ چانھه هاڻ مون کي ڏوگهڻي پوندي ۽ هاڻ مون سان you asked for it وارو حساب ٿيو. در اصل اها پڻ آئون غلطي ڪري ويٺو هوس. هن پاسي، يعني اوڀر جي ملڪن ۾، خاص ڪري جپان ۽ ڪوريا ۾(وينديهيٺسائوٿايسٽايشياجيملڪن۾)ڪافي(Coffee) تهعامهليٿي، پر چانھه (Tea) جيڪا اسان ننڍي کنڊ جا ماڻهو پيون ٿا، ورلي ڪو پيئي ٿو. ويندي ملائيشيا ۾ پڻ، جتي جيتوڻيڪ اسان وانگر انگريزن جي وڏو عرصو حڪومت رهي. جپان پاسي چانھه پيئندا ته به ’گرين ٽي‘ يا ان قسم جي مسالي واري چانھه ۽ ساڳيو حال ڪوريا جو آهي. هنن درويشياڻين کي مون کي ’ڪافي‘ چوڻ کتو ٿي. هونءَ اها ٻي ڳالهه آهي ته جپانين وٽ هڪ پُرتڪلف چانھن جي رسم ضرور ٿئي ٿي، جنهن کي هو چادو)Chadō (茶道سڏين، پر ڪافيءَ جي نه. ڪافيءَ جا هي ماڻهو عادي آمريڪن مان متاثر ٿي ٿيا آهن، جيئن اسان انگريزن کان چانھه جا عادي ٿياسين.
اتي گهر جي مالڪڻ ساچيڪو سامهون واري ڪٻٽ مان ڪجهه هوٽلن جا رنگين Menu بروشر کڻي آئي، جنھن مان لڳو ته هي نوابزاديون بلڪ انگريزياڻيون ٿيڻ جون شوقين، هوٽلن تان ماني گهرائي کائڻ جون عادي آهن. هونءِ به جپاني ماڻهو گهر ۾ رڌڻ بدران هوٽلن ۾ کائيندا. بقول هڪ پاڪستاني جھازيءَ جي (جنھن هتان شادي به ڪئي) ”جپانين کي اها هوٽلن ۾ کائڻ جي عادت نه هجي ته هر هڪ وٽ خبر ناهي ڇا ملڪيت هجي.“
اها حقيقت آهي. هر هڪ _ خاص ڪري ڇوڪريون چونديون رهنديون ته اسين غريب آهيون، پر مانيءَ لاءِ هوٽل پويان سڀ ڪجهه ڀينگ ڪري ڇڏينديون. هونءَئي جپان کاڌي پيتي جي شين ۾ ايڏو مھانگو آهي جو گهر ۾ رڌڻ پچائڻ وارن جون به دانھونهونديون آهن. جنھن ملڪ ۾ هڪ لٽر کير 220 يين يعني 110 رپين جو ملي، (اسان وٽ اڄ ڪلهه کير 15 رپئي ڪلو آهي ۽ انڊيا ۾ 10 رپئي ڪلو آهي)، ٽي ٽماٽا يا ٽي بصر 50 رپين ۾ ملن، ڪوڪاڪولا يا سيون اپ جي ننڍي بوتل 50 رپئي ۽ ملڪ شيڪ جو منو گلاس سؤ رپئي، ان کان علاوه رڌ پچاءُ لاءِ گئس مھانگي، پاڻي پيئڻ توڙي وهنجڻ لاءِ مھانگو (واشنگ مشين سڀني گهرن ۾ پر زالون هٿ سان ڪپڙا ڌوئڻ جي ڪوشش ڪنديون، جيئن پاڻي بچي!) بجلي مھانگي، بسين جي ٽڪيٽ مھانگي ... جپان ۾ ڪھڙي شيءِ آهي جيڪا سستي آهي، سواءِ آمريڪا فون ڪرڻ جي! عام سنبوسن ۽ پيٽيزن جھڙيون ”اوني گريون“ به ٽيھه رپين کان گهٽ ناهن. پليٽ چانورن جي ۽ ٿوري پٽاٽن جي ڀاڄي يا چار ڪڪڙ جا ننڍڙا ٽڪر ۽ پاڻيءَ جو گلاس ست سؤ يين يعني ساڍا ٽي سؤ رپيا. (هتي پٽاٽن، واڱڻن، گوبي يا ٻي ڀاڄيءَ جي قيمت به ڪڪڙ برابر آهي.) ۽جنهوٽلنجامينوهننوٽهئا،انهن۾مختلف Set Lunch جي قيمت ٽن کان چار هزار رپيھ هئي. لنچ ۾ پيالو ڀت جو، اڌ ڪوپ سوپ، پيالڙي سلاد جي، ڪجهه مڇي ۽ بيف يا مڇي ۽ بيف بدران ڇھه کن گانگٽ يا چڪن فراءِ پيس.
ميموڪيءَ مينو مون ڏي وڌائي مون کي ڪنھن هوٽل جي ڪا لنچ پسند ڪرڻ لاءِ چيو. مون موتو ڪو کي آهستي چيو ته آئون هينئر هينئر نيرن ڪري آيو آهيان، توهان ڀلي لنچ ڪريو.
”نه اسان توهان سان گڏجي کائڻ چاهيون ٿيون.“ موتوڪو چيو.
”ته چڱو ڀلا مون لاءِ ملڪ شيڪ کڻي گهراءِ.“ مون چيو.
”اهو ته ٺيڪ آهي پر ماني ڇو نه؟ تون مائينڊ نه ڪرين ته آئون پڇي سگهان ٿي ته Religious Reason ته نه آهي. جي اهو هجي ته پوءِ ٺھيو.“
مون مذهب کيIssue نٿي بڻايو ۽ ساڳي وقت ڪوڙ به نٿي ڳالهايو، سو Lightly وراڻيومانس: ”ها ٿورو مذهب جي ڪري به جو اسان کي پورڪ کائڻ جي منع آهي. ان کان علاوه مڇي گانگٽ هر سامونڊي شيءِ کان الرجڪ آهيان.“
”اوه!“ سڀني تعجب کاڌو. ”سمنڊ تي رهي ڪري مڇيون گانگٽ نه کائجن، ڪيڏي افسوسناڪ آهي.“ نائوڪو چيو.
”آهي نه واقعي!“ مون دل جو حال اوريومان. ”ڪنھن کي گانگٽ مڇي نه وڻي ۽ هو نه کائي ته اهڙي ڳالهه ناهي. پر مون کي ته وڻي ٿي پر کائي نٿو سگهان. ايتري قدر جو جپان ۾ هتي جا مشھور فراءِ ٿيل پيز (مٽر) کائيندو هوس ته به تڪليف ٿيندي هئي. پھرين سمجهه ۾ نه آيو ته ڇو پر پوءِ خبرپئي ته اسان جي ملڪ پاڪستان يا يورپ ۽ آمريڪا ۾ ان جي مٿان ڪارن فلور (مڪئي جي اٽي) جو تھه چاڙهي فراءِ ڪن ٿا، پر توهان وٽ Sea Weeds (سامونڊي گاهه) جي چُوري سان يعني نه رڳو مڇي گانگٽ پر هر سامونڊي شيءِ کان الرجڪ آهيان.“
”۽ مون انهنشين جي ڪري پاڻي واري جھاز تي هوسٽس ٿي نوڪري شروع ڪئي پر هتان جي بندرگاهه شمونو سيڪيءَ کان ڪوريا جي سامهون واري بندرگاهه پوسان تائين هڪ ڏينھن جي سفر ۾ توبھه ڪري ٻئي ڏينھن باءِ ايئر ڳوٺ موٽي آيس.“ موتوڪو چيو.
”ڇو ڀلا؟“ مون تعجب مان پڇيو. موتوڪو هٿ جي اشاري سان پيٽ ۾ پيل شيءِ وات مان نڪرڻ جو اشارو ڪندي چيو: ”ڏاڍي سي سڪنيس ٿيم.“ يعني الٽين ۽ اٻڙاڪن اڌمئو ڪري ڇڏيو.
”اها مون لاءِ تعجب جي ڳالهه آهي جو هڪ جپاني يا انگريز کي سي سڪنيس ٿئي! توهان جي ملڪ جو ڪنارو ايڏو کاڌل آهي جو چوڌاري سمنڊ توهان کي گهيريو ويٺو آهي. توهان جي ته جنم جنم کان سمنڊ سان ويڙهاند هلندي اچي. بھرحال Sea Sickness اهڙي شيءِ آهي جو ڪنھن کي به ٿي سگهي ٿي.“ مون چيو.
الرجي جي ڳالهه دوران نائوڪو_ جيڪا سڀ ۾ گهڻو اخبار، رسالا ۽ ناول پڙهڻ جي شوقين لڳي ٿي، تنھن گذريل ڏينھن جي اخبار ۾ آيل هڪ ڪارٽون جي ياد ڏياري، جنھن ۾ هڪ جپاني مرد يورپي عورت سان شادي ڪري اچي ڦاٿو آهي (جو مزاج ۾ يورپي عورتون جپاني عورتن جي بلڪل ابتڙ آهن. اهو ئي سبب آهي جو آمريڪن، يورپي ۽ ٻيا جپان ۾ رهندڙ ڌاريان مرد هتي جي جپاني عورتن سان شادي ڪري موج مزي ۾ اچيو وڃن، جو جپاني عورتون دنيا ۾ چئيوان، محنتياڻيون ۽ سادگي پسند آهن ۽ مڙس جون ڄڻ غلام ٿي رهن ٿيون. ويندي هڪ ٽاپ جي فلم ائڪٽريس شاديءَ بعد پاڻهي پنھنجو Career ڇڏي ڏنو. اخبار ۽ ٽي وي وارن جي سبب پڇڻ تي وراڻيائين ته هاڻ آئون پنھنجي مڙس جي خدمت ڪرڻ چاهيان ٿي. پر شل نه ڪو جپاني مرد گوريءَ يعني يورپي عورت سان شادي ڪري. سورن ۾ پئجي ويندو. پھرين هوش نه رهندس پر پوءِ هني مون دوران ئي وايون بتال ٿي ويندس.) سو هي بيوقوف جپاني به (ظاهر آهي بيوقوف ئي ٿيو) جلدي پنھنجي گوري زال مان بيزار ٿي پيو جنهن سندس خدمت ڪرڻ بدران اها ٿي اميد رکي ته سندس مڙس سندس ٻڌو ٻانهو ٿي هلي. نتيجي ۾ هو هر وقت گهر ۾ زال اڳيان بيمارن جي شڪل ٺاهي ويٺو ٿي. زال پڇيس ٿي ته ظاهري طرح ته ڪا بيماري نظر ڪانه ٿي اچي. ڇا ٿيو اٿئي؟
”الرجي اٿم.“ جپاني مڙس وراڻيو ٿي.
”ڇا مان الرجڪ ٿي پيو آهين؟“ يورپي زال پڇيس ٿي.
”تو مان الرجڪ ٿي پيو آهيان.“ هن ٺھه پھه وراڻيس ٿي.
اها ڳالهه ٻڌي موتوڪو چيو ته ان کي چرچو نه سمجهو پر حقيقت اها آهي ته ساسيبو شھر ۾ منھنجي هڪ ساهيڙي رهي ٿي، اها پنھنجي مڙس کان الرجڪ هئي.
”ڪيئن؟“ ظاهر آهي اسان کي تعجب لڳو.
”هوءَ پنھنجي مڙس سان سمهندي هئي ته کيس خارش ٿي پوندي هئي.“ موتوڪو ٻڌائڻ لڳي، ”ڊاڪٽر چيو ته هن جي مڙس جي کل ڪجهه اهڙي کھري آهي جو هن مان سندس زال کي Irritation ٿي ٿئي.“
”پوءِ ڇا ٿيو؟ اڃا گڏ رهن يا ڇڏي ڏنائون؟“ ميوڪيءَ پڇيو.
”گڏ آهن. هڪ ٻئي کي ڇڏيائون ڪونه. ڪجهه سالن کان پوءِ زال جي اها الرجي ختم ٿي وئي، پر تيسين هوءَ ڊاڪٽر کان مليل هڪ خاص قسم جي ڪريم جسم تي مَلي پوءِ مڙس جي ويجهو ايندي هئي.“ موتوڪو ٻڌايو.
بھرحال منھنجي مانيءَ جو آخر اهو فيصلو ٿيو ته هوٽل طرفان مقرر قسم جي مانيءَ بدران منھنجي مرضيءَ تي فرينچ فرائيز، چانور، سلاد ۽ ڪارن سوپ جو فون ذريعي آرڊر ڏنو وڃي.
اسان کي ڳالهين ڪندي ڪلاڪ گذري ويو. پڙهائيءَ جو ڪو نالو نشان نه هو. آخر مون سوچيو ته پڙهڻ جي ڳالهه آئون ئي ڪڍان. پاڻ_ جن کي پڙهڻو آهي، اهي ته ڪُڇن ئي ڪونه ٿيون. پنھنجي حساب سان آئون انگريزي گرامر ۽ ڪمپوزيشن جون مختلف Exercises ڪرائڻ لاءِ هر هڪ لاءِ ڏهه ٻارهن صفحن جا چار سيٽ فوٽو ڪاپي ڪرائي آيو هوس، جو مون ته سوچيو هو ته هي به ملائيشيا ۽ سنگاپور جي چيني شاگردن وانگر پڙهائڻ واري ٽيچر کي منٽ به سک ڪرڻ نه ڏينديون. سو موتوڪو کي چيم ته هو ڇا پڙهڻ پسند ڪنديون. هنن وٽ ڪو ڪتاب آهي جو پڙهڻ چاهينديون يا جيڪو ڪجهه مٽيريل مون آندو آهي اهو پڙهنديون؟
”بس ماني بعد پڙهائي شروع ٿا ڪريون. اسيندراصل تقريرون لکي آيون آهيون، جيڪي پڙهنديونسين. هينئر انگريزي ڳالهائڻ جي پريڪٽس پيا ڪريون.“ موتوڪو ٻڌايو ۽ دل ۾ چيم ان جھڙو سولو ڪم ته آهي ئي ڪونه. ان ۾ مون کي نه گهر ۾ تياري ڪرڻ جي محنت ڪرڻي پوي ۽ نه هتي مغز ماري! هونءَ به پھرين اِي ميل ۾ ئي موتوڪو لکيو هو ته :
`We want to brush up our English`
سو هي مون سان ۽ هڪ ٻئي سان انگريزيءَ ۾ خبرون چارون ڪري پنھنجي انگريزي سڌاري رهيون آهن. يعني `Brush up`ڪري رهيون آهن.
هو مون کان پاڪستان جون خبرون پڻ پڇڻ لڳيون ته اتي ميوا يا ڀاڄيون ٿين. ان مان اندازو لڳايم ته هنن کي جاگرافيڪل ناليج ايتري ناهي، بلڪ بنھه گهٽ آهي, نه ته پاڪستان جي اتر اولھه واري بيھڪ مان ئي اندازو لڳائي سگهن ها ته پاڪستان ۾ هر قسم جو ميوو ٿيڻ کپي ۽ پاڪستان ته آهي ئي ايگريڪلچرل ملڪ ۽ هي جو سندن ۽ اسان جا جھاز پاڪستان مان ڀرجيو جپان ٿا اچن، سو ڪپھه، ڌاڳو، ڪپڙا (سادي قسم جو لَٺي ۽ پڻئي وارو، جنھن کي هو Process ڪري اوچو، لسو، چمڪدار، نرم بنائي سعودي عرب ۽ ٻين عرب ملڪن کي مھانگو ڪري وڪڻن ٿا)، ڪڻڪ ۽ چانورن سان ڀرجيو پھچن ٿا، ان مان ئي اندازو لڳائي سگهجي ٿو ته پاڪستان ايگريڪلچرل ملڪ آهي. ڳالهيون ته ڪيتريون ئي ٿينديون رهيون جيڪي سڀ هن وقت (ٻن ڏينھن بعد) ياد رهڻ ته مشڪل آهن. هڪ پڇيو ته ”پاڪستان جي نيشنل راند ڪھڙي آهي؟“ جپاني ويهندا ته ان قسم جا سوال ضرور ڪندا. توهان جي ملڪ جو قومي گل، قومي کاڌو، قومي راند، جانور، پکي....وغيره وغيره ڪھڙو آهي ۽ سندن ته ملڪ جو ڇا ڪيترن ئي شھرن جو نشاني طور ٻيو نه ته گل جدا جدا آهن، نيشنل Emblem جدا آهن... وغيره. اسان وٽ انهن ڳالهين جي ڪا اهميت ئي ڪانهي. پنھنجي ملڪ جي گل يا پکي، جانور (جيڪڏهن آهي ته) جي ته مون کي به خبر ناهي پر چڱو جو راند جو پڇيائون. سا به الائي هاڪي آهي يا ڪرڪيٽ پر مون ڪرڪيٽ چئي. اهو ٻڌي هو وائڙيون ٿي ويون ۽ ميوڪيءَ يڪدم چيو ”اها ته انگلينڊ جي به قومي راند آهي. توهان جي به اها آهي_ زبردست!“ هنن لاءِ اها به وڏي ڳالهه_ هو ايڏو گورن مان Impress لڳيون ٿي، خاص ڪري انگريزن ۽ آمريڪن مان! ڏور اوڀر جي ملڪن ۾ هر وقت مينھوڳيءَ ڪري ڪرڪيٽ ايتري هلي ئي ڪانه_ ويندي ملائيشيا ۽ سنگاپور ۾ نه برابر کيڏي وڃي ٿي، جيتوڻيڪ اتي به ننڍي کنڊ وانگر انگريز سؤ سال کان مٿي رهيا پر اهي به پنھنجي وقت ۾ ڪرڪيٽ هنن ملڪن ۾ ايڏي مزي سان نه کيڏي سگهيا.
هنن منهنجين So-called شاگردياڻين کي ٻڌايم ته ”ڪرڪيٽ جھڙيون شيون اسان جي ملڪ ۾ انگريزن جي ئي ڪري مشھور ٿيون. ان ڪري ئي اسان وٽ اسڪولن توڙي ڪاليجن ۾ انگريزي هلي ٿي. انگريزن پاڪستان ۽ انڊيا ۾ ٻه سؤ سالن کان مٿي حڪومت ڪئي، ان وقت ٻئي ملڪ هڪ هئا.“
”انڊيا بابت اسان ڏاڍو ٻڌو آهي. انڊين کاڌا، انڊين ڪپڙا، انڊين مندر ۽ پراڻيون جايون.“ ساچيڪو چيو.
”پاڪستان ۾ به آهن. موهن جو دڙو ٻڌو اٿانوَ؟“
”ها. ها.ته اهو پاڪستان ۾ آهي؟ هڙاپاپڻ. انڊيا کان پاڪستان ڪيترو پري آهي؟“ موتوڪو پڇيو.
مون کين ٻڌايو ته 1947ع کان اڳ اهي ٻئي ۽ بنگلاديش هڪ ئي ملڪ هئا۽ ساڳي وقت اهو به اندازو لڳايم ته موتوڪو جيڪا هنن سڀني ۾ سياڻي آهي (گهٽ ۾ گهٽ هوءَ پاڻ ۽ هن جون سھيليون کيس سمجهن ٿيون)، ان جو ئي اهو حال آهي ته هن کي پاڪستان ۽ انڊيا جي نقشي ۾ بيھڪ جي خبر ناهي. بھرحال اسان جي ملڪن جي سٺو آهي جو خبر نه اٿن نه ته اڄڪلهه جي مغربي پريس توڙي اسان جي ايشيائي ملڪن جي پريس (جنھن ۾ جتي ڪٿي انڊين ڀريا پيا آهن) اسان جي ملڪ جي خلاف ايڏي غلط پر Organised نموني جي پروپيگنڊا ڪئي آهي جو پڙهندڙ ن ان جو لفظ لفظ سچ سمجهي اسان لاءِ غلط تاثر پيدا ڪيو آهي ۽ اسان مان خوفزده ٿيو وڃن ته دنيا ۾ دهشتگرد به اسين آهيون، ڪارو ڪاريءَ جو چڪر به اسان وٽ، ڪرپشن ۾ به اسان سرِفھرست آهيون، ورلڊ بئنڪ ۽ ٻين ادارن کان اوڌر وٺي به اسين کايو وڃون، يعني پھرين نمبر جا چور آهيون ۽ غيرقانوني طرح ٻين ملڪن ۾ گهڙيو غلط ڪم به اسين ڪريون ٿا. مذهب جي آڙ ۾ ڪٽرپڻو ۽ قتل عام به اسين ڪريون ٿا، وغيره.
هڪ ڏينھن ٽوڪيو جي اساڪسا سب وي ريلوي اسٽيشن وٽ (متسويا ڊپارٽمينٽ اسٽور واري روڊ تي) هڪ ٽريول ايجنسيءَ ۾ پنھنجي واپسيءَ جي ٽڪيٽ لاءِ ويس. ماڻهن جي رش گهڻي هئي پر منھنجي عمر جو هڪ جپاني سوٽ ڪوٽ ۾ جيڪو بزنيس مئن لڳو ٿي، بيٺو هو. هن وڌي مون کي کيڪاريو.
”Oh you are an Indian“
۽ آئون جيسين جواب ڏيانس هو انڊيا جي تعريف ۾ شروع ٿي ويو جتي هن جو سال ۾ ٻه دفعا بزنيس ۽ گهمڻ لاءِ وڃڻ ٿئي ٿو. جيئن ئي ڳالهائڻ ۾ ساهي پٽيائين ته مون ٻڌايومانس ته آئون پاڪستاني آهيان. اهو ٻڌي هن کي ڄڻ بريڪ لڳي وئي. سندس سڄي بيٽري ڊسچارج ٿي وئي. چاٻي هڻ ته انجڻ اسٽارٽ ئي نه ٿئي. جپاني عام طرح ڳالهائڻ ٻولهائڻ ۾ وڏا اخلاق وارا ٿين ٿا. توڙي کڻي هن کي پاڪستان لاءِ نفرت هئي ته به هن جي جاءِ تي ٻيو ڪو جپاني هجي ها ته به في الحال ڳالهه ٺاهي چوي ها ته ”اوهه! پاڪستان به ڏاڍو سٺو آهي، جيتوڻيڪ مون ڏٺو ناهي... وغيره“ پر هي ڪو اهڙو ڀريو ويٺو هو جو پاڪستان جو نالو ٻڌي موڊ آف ٿي ويس. اسان اڌ ڪلاڪ کن ان آفيس ۾ هئاسين. رکي رکي وري ڪا ڳالهه ڪئي سين ٿي ۽ پوءِ سندس ڳالهين مان سمجهي ويس ته هو پاڪستان ۾ هلندڙ خونريزيءَ جون خبرون پرهي سخت ڊسٽرب ٿيو آهي، خاص ڪري ڪوئٽيا ۾ تازو شيعن جي قتل جي افسوس ناڪ خبر پڙهي_ جيڪا خبر ان ڏينھن جي سڀني جپاني اخبارن ۾ وڏين سرخين سان آئي هئي. هو مون کان ان بابت تعجب مان پڇندو رهيو. هن جي سوال ۽ حيرت جو سبب اهو ئي هو (جيڪو اڪثر ماڻهن کي رهي ٿو ۽ اها حقيقت به آهي) ته اسان ڪھڙا مسلمان آهيون. اسين پاڪستان ۾ رهندڙ اقليتن کي ته ماريندا مڃائيندا رهون ٿا (يعني چوري چڪاريءَ کان علاوه هندن ۽ عيسائين جا ٻار اغوا ڪريو وڃون، عورتون ريپ ڪندا وتون، باگڙي ۽ ڪولهين جي سڄي سڄي آڪھه پنھنجي نجي جيلن ۾ بند ڪندا وتون) پر پنھنجي مسلمانن (شيعن، سنين) کي به نٿا بخشيون.
بھرحال هتي هنن جپاني عورتن کي نقشي ۾ اسان جي ملڪ جي ڄاڻ نه هجڻ وڏي ڳالهه نه آهي. اسان جون ڪيتريون ئي پڙهيل لکيل زالون بلڪ مرد به هوندا، جن کي ڪمبوڊيا ۽ ويٽنام جي بيھڪ جي ڇا صحيح خبر هوندي؟ چاڊ ۽ گئمبيا جي ڇا ڄاڻ هوندي؟ گئٽامالا ۽ پاناما جي ڪھڙي معلومات هوندي؟ سو هي ماڻهو جن جو سڄو ڏينھن نوڪري، گهر جي صفائي ۽ مڙس ۽ ٻارن جي خدمت ۾ ئي خرچ ٿيو وڃي انهن لاءِ اسان جھڙا ملڪ ائين آهن، جيئن اسان لاءِ البانيا، مقدونيا، ملاوي ۽ گئمبيا، سينيگال. باقي انگريز بنجڻ جي چڪر ۾ آمريڪا جي ڪجهه اهم رياستن ۽ يورپ جي ڪجهه ملڪن فرانس، اسپين، جرمني، هالينڊ، انگلينڊ وغيره جي چڱي ڄاڻ هين. پنھنجي هھڙي سھڻي ملڪ کان وڌيڪ انهن ملڪن مان Impress هيون. گهر ۾ ڊسٽلڊ واٽر به فرانس جو استعمال ڪيائون ٿي، ڪڪنگ آئل اسپين جو ۽ Cookies (بسڪيٽ) انگلينڊ جا امپورٽڊ کاڌائون ٿي.هاڻ بسڪيٽ، گيھه، گاسليٽ يا گدرو يا گوبي ته ڀلي ڌارين ملڪن جو استعمال ڪريو جو توهان جي ملڪ ۾ ڪجهه نٿو ٿئي، پر بقول جپان ۾ رهندڙ ڊاڪٽر خاصخيليءَ جي، ڇوريون پاڻي ته پنھنجي ملڪ جو استعمال ڪريو، جو توهان جي جپان ۾ بارش ۽ قدرتي چشمن (منرل واٽر) جي کوٽ ناهي، جتي Tap water (عام نل جو پاڻي) به بيحد هائيجينڪ آهي. گذريل سال هن اسپين ۽ پورچوگال جا ڪيترائي شھر گهميا.
ساچيڪو، سٺي انگريزي نه اچڻ ڪري گهٽ ڳالهائي رهي هئي، تنھن کي ڳالهائڻ جو موقعو ڏيڻ لاءِ پڇيومانس ته هوءَ به ٻاهر وئي آهي يا نه.
”آئون هني مون تي مڙس سان گڏ فلوريڊا وئي هئس.“ هن جواب ڏنو، جنھن تي ٻين کلندي چيس ته چري رڳو ”هني مون تي فلوريڊا وئي هئيس“ چوڻ ڪافي آهي. ”مڙس سان وئي هئس“ چوڻ جي ڪا ضرورت نه آهي، ڇو ته هني مون معنيٰ شاديءَ بعد مڙس سان گڏ گهمڻ لاءِ نڪرڻ. شادي مڙس سان ڪري ڪنھن بواءِ فرينڊ سان هني مون لاءِ نه نڪربو آهي.
هن مون ڏي نھاريو ۽ مون سندس ساهيڙين جي تائيد ڪندي چيو:
”ساچيڪو هي صحيح ٿيون چون.“
”ڇا ڪريان منھنجي انگلش ڪمزور آهي تڏهن ته چوان ٿي ته تون هنن کي ڇڏي رڳو مون کي پرائيويٽلي پڙهاءِ.“ ساچيڪو مسڪين شڪل ٺاهي ڀڳل سڳل انگريزيءَ ۾ چيو. جيتوڻيڪ جپانيءَ ۾ هوءَ سڀني ۾ زور هئي ۽ اسان جي مرحوم دوست نجم قاضي، ڪمانڊر ڳوراهي ۽ نثار وسطڙو وانگر چرچن ۾ کانئس ڪير نٿي پڄي سگهيو. ساچيڪو چيو ته هن جي وري انگريزي سڌري ته هوءَ ٻارن سان گڏ يڪا ٽي سال آمريڪا ۾ وڃي رهي. نائوڪو به ٻه ٽي دفعا گروپ ٽوئرتي آمريڪا مان ٿي آئي هئي. سڀ آمريڪا جون ڳالهيون ڪري ٺريون پئي ٺريون.
”مسٽر الطاف تون پھريون دفعو USA ڪڏهن ويو هئين؟“ ميوڪيءَ پڇيو جيڪا هن ٽولي جي اڪيلي ڄڻي هئي جيڪا اڃا آمريڪا مان نه ٿي آئي هئي، جنھن جو هن کي ڏاڍو ڏک هو.
”آئون پھريون دفعو 1969ع ۾ نيويارڪ ويو هوس.“ مون ٻڌايومانس.
”ان وقت آئون ٻن سالن جي هيس.“ موتوڪو چيو.
”۽ آئون اڃا ڄائي نه هيس.“ ميوڪي جيڪا ٽيھن سالن جي آهي، چيو.
ايتري ۾ هوٽل جو بئرو هتي جي رواج موجب مانيءَ جون پنج رنگين پيتيون کڻي آيو، جيڪي A3 ڪاغذ جي سائيز جون هيون. گهر جي مالڪياڻيءَ اٿي کانئس ماني ۽ بل ورتو ۽ پنھنجي پرس مان نوٽن جي ٿڦي ڪڍي ٻه پنج پنج هزار جا نوٽ ۽ چار هڪ هڪ هزار وارا نوٽ بئري جي هٿ تي رکيا. يعني اسان سڀني جي لنچ جو خرچ چوڏهن هزار يين (يعني ست هزا رپيا) ساچيڪو ڏنو. اسان سڀ پٽ تان اٿي ٽيبل تان پنھنجو پنھنجو دٻو کڻي کائڻ لڳاسين. موتوڪو، ساچيڪو ۽ نائوڪو پنھنجي ٻار ڪورومي، ناتسو ۽ ڪَوسُوڪي کي ڪڇ ۾ ويھاري هنن کي به ۽ پاڻ به ماني کاڌي.پيئڻ لاءِ ساچيڪو فرج مان ايپل ۽ آرينج جي فريش جوس جا دٻا ڪڍيا. دٻن کي گهمائي ڏٺم ته هر هڪ تي 500 يين (يعني اڍائي سئو رپيا قيمت) جو اسٽيڪر لڳل هو ۽ دٻي جي هيٺان “Fresh from USA” ۽ Expiry Date آڪٽوبر 2007 لکيل هو.
منھنجي ڀرسان موتوڪو ويٺي هئي تنھن کي آهستي چيم ته جپاني مرد ايترو نه پر توهان عورتون آمريڪا مان ڏاڍيون Impress آهيو.
هن کلندي پنهنجو منھن منھنجي ڪن ويجهو آڻي راز واري انداز ۾ آهستي چيو، ”مسٽر الطاف توکي شايد خبر نه هجي، ڪيتريون نوجوان جپاني ڇوڪريون آمريڪن پٺيان ايڏو Crazy آهن، جو انهن جي اها حسرت آهي ته ڪنھن آمريڪن سان شادي ٿئي. پر جي شادي پنھنجي جپانيءَ سان ٿي ٿئي ته شاديءَ کان اڳ گهٽ ۾ گهٽ هڪ دفعو آمريڪن سان Sex ٿئي.“
”هوندو.“ مون وراڻيومانس.
آئون جڏهن 1972ع ڌاري پھريون دفعو جپان آيو هوس ته جپانين جي دل تي ٻي وڏي لڙائي ذليل طريقي سان هارائڻ جو زخم اڃا تازو هو. مردتوڙي عورتون ۽ ٻار آمريڪن کي گاريون ڏيندا وتندا هئا. پر هاڻ ڪارون، ڪئميرائون ۽ ڪمپيوٽر ٺاهي توهان هنن مان ڪمايو آهي، جو توهان جي شين جي وڪري لاءِ دنيا ۾ سڀ کان وڏي مارڪيٽ آمريڪا آهي ۽ هنن (آمريڪن) جي بيس بال، چال ڍال، ميوزڪ ،ناچ توهانجي دل چري ڪئي آهي. انهن شين ننڍي ٽھيءَ کي مدهوش ڪري رکيو آهي. بھرحال اهي ڳالهيون مون دل ۾ ئي سوچيون. ويندي موتوڪو کي به چئي نٿي سگهيس جو آمريڪا پويان گهٽ چري پاڻ ۽ سندس ساهيڙيون به ته نه هيون. هنن هن قسم جو هي گروپ يا ڪلب ٺاهي، ڪجهه گهڙين لاءِ پاڻ کي ٻيو نه ته اڌ آمريڪن ضرور سمجهيو ٿي.
مون کي هنن وٽ آئي ٻه اڍائي ڪلاڪ ٿي ويا هئا. موتوڪو جنھن هن سڄي پروگرام جو بندوبست ڪيو هو (’پروگرام‘ ئي ٿيو بلڪ ’پڪنڪ‘_ پڙهائي ته نه ٿي) ان کي آهستي چيم ته ”مون کي چئين بجي موٽڻو آهي.“
“Oh yes. Don’t worry” هن وراڻيو. بس مانيءَ جي ڪم کانپوءِ دير نه لڳندي.
۽ واقعي پوءِ دير نه ٿي. هن باقي ساهيڙين کي ڊائننگ ٽيبل تان اٿاري پٽ تي ويھاريو ۽ تقريرون شروع ڪرڻ لاءِ چيو. آئون اچڻ مھل ٿوري دير هنن سان گڏ پٽ تي ويٺس پر ڪاٺ جي پٽ تي گهڻي دير ويھي نه سگهيس. ڪجهه ته پينٽ هجڻ ڪري به. خير پتلونون ته سواءِ نائوڪو جي ٽنهي کي هيون. بلڪه تمام ٽائيٽ پتلونون هين پر جپاني ماڻهن کي سنڌ جي چڱن مڙسن وانگر پٽ تي پٿل ماري ويھڻ جي پرئڪٽس ننڍي هوندي کان ڪرائي وڃي ٿي. هنن لاءِ گهٽ ۾ گهٽ گهرن ۾ ته ڪو ٻيو Alternative آهي ئي ڪونه_صندلي نه سر. غريب توڙي امير جپانيءَ جي گهر ۾ پٽ تي تونئري (Tatami) وڇايل ٿئي جنھن تي ڪيترن ئي قسمن جي Positions ۽ Postures ۾ ويھي سگهن. چڱو جو هنن منھنجي شاگردياڻين کي آمريڪن ٿيڻ جو شوق آهي ۽ گهر ۾ ڊائيننگ ٽيبل کان علاوه صوفا سيٽ_ هڪ ئي سھي، رکيو اٿن جنھن تي ٽپ ڏيئي آئون ويھي ٿي رهيس. پھرين مون کي لڳو ته هي دل ۾ نه ڪن پر پوءِ يڪدم محسوس ڪيم ته سڀ مست ملنگ آهن. هنن تي رڳو انگريزي ڳالهائڻ ۽ آمريڪنبڻجڻ جو ڀوت سوار آهي. هونءَ به هن وقت منھنجي حيثيت Sensei (ماستر صاحب) جي هئي ۽ دنيا ۾ ماستر کي کڻي ڇا به سمجهيو وڃي، پر جپان ۽ سئيڊن انهن چند ملڪن مان آهن جتي ماستر ’مائي باپ‘ سمجهيو وڃي ٿو. هن جي عزت ۽ پگهار جو خيال ڪيو وڃي ٿو. سو مانيءَ بعد آءُ وري صوفي تي وڃي ويٺس. ”آئون مٿي ويھان؟“ مون موتوڪو، جيڪاڄڻ ته منھنجي مئنيجر ٿي پئي هلي، تنھن کي ويھڻ جو اشارو ڪري پڇيم.
”هاءِ دوزو!“ (ڀلي ڀلي اکين تي) موتوڪو کان اڳ ساچيڪو جواب ڏنو. هوءَ جپاني ڳالهائڻ ۾ ته هوشيار لڳي ٿي، پر انگريزي ڳالهائڻ ۾ رڍ ٿيو ٿي پئي ۽ وري تقرير ڪرڻ لاءِ به پھرين ان کي چيو ويو جو منھنجي چوڌاري پٽ تي اڌ گول ٺاهي ويھڻ وارين هنن چئن So called شاگردياڻين ۾ ساڄي هٿ تي ساچيڪو ئي هئي ۽ جپانين جا ڪتاب توڙي ڪم گهڻو ڪري ساڄي کان شروع ٿين.
مون سمجهيو ته ڪنھن ٽيبل اڳيان بيھي، ناگاساڪيءَ تي بم ڪرڻ يا جپان ۾ سارس کي منھن ڏيڻ_يا اڃا به موقعي مان فائدو وٺي (جو ڪو به جپاني مرد موجود نه هو) عورتن جي حقن تي ڳالهائينديون ته دنيا جي عورتن (خاص ڪري آمريڪن عورتن) جي مقابلي ۾ اسين جپاني زالون هر وقت موچڙن جي منھن ۾ رهون ٿيون. سڄو ڏينھن گهر ۽ ٻارن کي ڏسون، انبعد مڙسن جي خدمت ڪريون پر ڪو قدر ناهي... پر اهڙي ڪنھن ٻرندڙ ٽاپڪ بدران هنن جا لائيٽ ٽاپڪ هئا۽ بنا ڏسڻ جي تقرير ڪرڻبدران پني تي لکي آيون هيون. در اصل هو تقرير ته نه پر مضمون ئي لکي آيون هيون جنھن کي پڙهي ٻڌايائون. ساچيڪو ڪنھن بيمار ساهيڙيءَ کي پڇڻ جو احوال لکيو هو. سندس اٺن سٽن جي احوال ۾ ايتريون ته چڪون هيون جو سمجهه ۾ نه آيو ته هن لکڻ ڇا چاهيو ٿي. بھرحال هن جپانيءَ ۾ اسان کي ڪجهه ڪجهه سمجهايو. گرامر جي چڪن کان علاوه هن ڪنھن ڪوئي جي ڳالهه به وچ وچ ۾ آندي پئي ته هن مان رت پئي نڪتو. بعد ۾ خبر پئي ته هن جو ”ساهيڙيءَ جي ڪوئي مان مطلب ساهيڙيءَ جو وات هو.“ جنھن غلطيءَ جو اڌ ڏوهه ميوڪيءَ جو هو جنھن کان جڏهن فون تي ساچيڪو پڇيو ته وات جي انگريزي ڇا آهي ته هن شايد جلديءَ ۾ چيو (يا ڪنھن جي فون ۾ کِر کِر گهڻي هئي) جو ساچيڪو کي Mouth بدران Mouse سمجهه ۾ آيو. سندس ساهيڙي اسپتال مان ڏاٺ ڪڍائي گهر موٽي چڪي هوندي، جنھن جو احوال ساچيڪو لکيو هو. ان بعد موتوڪو ’سومو‘ (جپاني ٿلهن پھلوانن جي ملهه) تي لکيل صفحو کن پڙهيو. هن جو لھجو توڙي لکڻي صحيح هئي. بلڪ مون کي ته لڳو ته ڪنھن ڪتاب تان اکر به اکر ڪاپي ڪري لکي آئي هجي جو ڳالهائڻ مان سندس اهڙي به سٺي انگريزي نٿي لڳي_ پر ظاهر آهي هوءَ سڀني ۾ پڏڻ ٿي ته ٻين تي ليڊري جي ڪجهه ته لئه رکي.
سومو پھلوان تي مضمون پڙهي بس ڪيائين ته ساچيڪو جپانيءَ ۾ پڇي ويٺس ته کيس ڪھڙو سومو پھلوان (ملهه) وڻي ٿو. پوءِ ته بس بحث شروع ٿي ويو. ڪا چوي ته فلاڻو ملهه وڻي ٿو ته ٻي چوي ان کان ته فلاڻو سٺو آهي.
”نه اهو مون کي پھرين وڻندو هو.“
”شاديءَ کانپوءِ انهن ٿلهن (سومو پھلوانن) بابت سوچڻ ڇڏي ڏنو اٿم...“ وغيره وغيره.
مس مس سومو پهلوانن مان جان ڇٽي ۽ ٽي ڄڻيءَ (نائوڪو) جپاني مندرن تي لکيل ڪجهه سٽون پڙهيون ۽ پوءِ آخر ۾ ميوڪو مسٽر موري (سابق وزيراعظم) جي انهن رمارڪن تي لکيل پنھنجي راءِ پڙهي ٻڌائي. ڪجهه ڏينھن اڳ عورتن جي هڪ فنڪشن ۾ مسٽر موريءَ چيو هو ته اهي جپاني زالون، جيڪي شادي نٿيون ڪن يا شاديءَ بعد ٻار نٿيون ڄڻين، انهن کي Old age (پيريءَ وارو) الائونس هرگز نه ملڻ کپي، جو هو مڙس جي خدمت ۽ ٻار جي نيپاج کان ڀڄڻ چاهين ٿيون. هو جوانيءَ جا ڏينھن عيش ۾ گذارڻ چاهين ٿيون. انهن جي پوڙهي ٿيڻ تي حڪومت کي هنن جو خاص خيال نه رکڻ کپي يا ٻي صورت ۾ هنن کان گهڻو ٽئڪس ورتو وڃي.“ مزي جي ڳالهه اها ته بعد ۾ عورتن گوڙ ڪيو هو ته ”مسٽر موري ان بڪواس لاءِ معافي وٺي.“ پر جوان جي پٽ آخر تائين معافي نه ورتي.
۽ هاڻ ان تي ميوڪي پنھنجي راءِ پڙهي رهي هئيته شڪر آهي جو کيس ۽ سندس ٻين ساهيڙين کي ٻه ٻه ٽي ٽي ٻار آهن. انهن ويچارين جو ڇا ٿيندو جن کي ڪوشش جي باوجود ٻار نٿو ٿئي... وغيره وغيره. دل ۾ سوچيم ته آئون به گذريل ٽيھن سالن کان جپان ۽ جپانين تي نظر رکندو اچان. ڳالهه اها آهي ته توهان جا جپاني مرد عورتن کي ڪڏهن به سُک پٽڻ نه ڏيندا. نوڪر چاڪر هو نه رکڻ ڏين. گهر جي ڪم ۾ زالن جي مدد هو نه ڪن، ٻارن کي گهمائڻ ڦيرائڻ ته پري، ريفريجريٽر مان کير جي بوتل ڪڍي ٻار جي وات تائين نه رکن. چوندا اهي ڪم رنن جا آهن!
ڏٺو وڃي ته جپان ۾ گهر جو هر پورهيو عورت ڪري ٿي، مرد جو ڪم رڳو زال تي رعب رکڻ آهي. هي صحيح ناهي، هو صحيح ناهي. قميص جو ڪالر صحيح طرح استري نه ڪيو اٿئي، مانيءَ ۾ ڇو دير آهي، ٻھاري سٺي ڇو نه ڏني اٿئي، آهستي آهستي زور ڇو پئي ڏين. مطلب ته جپاني عورت جو صبح کان رات تائين پورهئي ۾ هليو وڃي. مرد کي خاص ڪري جي هن جو پگهار سٺو آهي ته هن کي آخر اهو به فڪر نه آهي ته گرمي ۽ سخت سيءَ ۾ گهر جا فرش کرڙي کرڙي جوڻس جي شڪل ئي ڦري وئي آهي. هن کي ڪھڙي پرواهه! پگهار وڌڻ تي وتندو بھتر کان بھتر محبوبا ڳوليندو. تڏهن ته هي نڀاڳيون وتن آمريڪن، يورپي ويندي ايشين مرد ڳولينديون، جن جي گهٽ خدمت ڪرڻ تي به هو خوش رهن ٿا ۽ سندن به ڪجهه هلي سگهي ٿي.
بھرحال مِيوڪي جي ”تقرير“ بعد ”پڙهائي“ اختتام تي پھتي ۽ ٻي ملاقات جيڪا هفتي بعد ميوڪو جي گهر رکي وئي، ان لاءِ موتوڪو اهو فيصلو ڪيوته هر هڪ کي ٻه ”تقريرون“ لکي اچڻيون پونديون. هڪ ”جپاني کاڌي“ تي ۽ ٻي ”پاڪستان“ تي. اٿڻ ۽ موڪلائڻ بعد نائوڪو جيڪا اسٽيشن ڏي وڃي رهي هئي، مون کي پنھنجي ڪار ۾ اسٽيشن تي اچي لاٿو. ۽ هُن هِن دفعي ۽ آئيندي سندن گهر اچڻ لاءِ، ريل گاڏيءَ جي پاس ٺھرائي ڏني. يعني هي سڄو مھينو سندن شھر ’اوريو‘ تائين ريل گاڏيءَ ۾ مفت ڪيترا دفعا به اچي وڃي سگهان ٿو.