جپانين جي سڀاڳي ٻلي
ڪو زمانو هو جو جپانين جو اهو خيال هو ته، ٻليون پنھنجو روپ بدلائي جن ڀوت پڻ ٿيو وڃن. هونءَ به جپاني عقيدي موجب سندن لوڪ ڪھاڻين ۾ ڪيترائي ڀوت (Monsters) آهن، جن ۾ هڪ ’باڪي نيڪو‘ ٻلي وارو ڀوت تمام گهڻو مشھور آهي. جپانيءَ ۾ هڪ چوڻي آهي ته Neko O Koroseba nanadai tataru (ٻلي نه مارجو نه ته هن جي پِٽَ توهان جي ستن پيڙهين تائين لڳندي).
هونءَ جپان سھڻين ٻلين (Neko) ۽ ڪتن (Inu) جو ملڪ آهي. ڪتا گهڻو ڪري ننڍا ڌاريا وڃن ٿا ۽ انهن کي واڪ ڪرائڻ ۽ وقت تي هنگائڻ مُٽائڻ جي کٽراڳ کان علاوه سئيڊن، ڊئنمارڪ ۽ سنگاپور فرانس وانگر جپان جي حڪومت به ڏينھون ڏينهن ڪتن پالڻ وارن تي سختي ڪندي وڃي ته رستي تي جنھن جي به ڪتي گند ڪيو ته اهو ان ڪتي جي مالڪ يا مالڪڻ کي کڻڻو آهي. ڪتن جي مالڪن کي ان حڪم کان آگاهه ڪرڻ لاءِ ڪيترن ئي هنڌن تي خاص ڪري پارڪن ۽ باغيچن ۾ بورڊ لڳل آهن. سئيڊن ۽ ڊئنمارڪ ۾ گهٽ ۾ گهٽ ايترو آهي ته هر گهٽيءَ جي موڙ وٽ، بس اسٽاپ وٽ، دڪانن پويان عام ڪچري جي دٻن سان گڏ گڏ ڪتي جي ڪاڪوس جو دٻو به رکيل ٿئي ٿو. ڪتي جي رستي خراب ڪرڻ تي مالڪ کيسي مان پلاسٽڪ جي ٿيلهي ڪڍي، هٿ تي چاڙهي ڊوڙ پائي ان دٻي ۾ وجهندو آهي . پر هتي جپان ۾ ڪتن لاءِ بلڪ انهن جي مالڪن جي سھولت لاءِ (يا ٻين لفظن ۾ خواريءَ کان بچڻ لاءِ) ڪو اهڙو دٻو نظر نٿو اچي. پوءِ ڪتن جو مالڪ يا مالڪڻ ان کي ڪٿي اڇلڻ بدران پنھنجي ٿيلهي يا پرس ۾ وجهن ۽ گهر پھچي ان کان آجيون ٿين.
ٻلين سان اهو مسئلو ناهي. هنن کي پاڻ ئي خيال ٿئي ٿو ۽ کڏ کوٽي هنگي پوءِ مٽيءَ سان ڍڪي ڇڏين. کين نه ميونسپالٽي ۾ رجسٽرڊ ڪرڻو پوي ٿو ۽ نه کين رسو ٻڌي هلڻو پوي ٿو. هو گهرن اڳيان مالڪياڻين سان گڏ ڌڪين تي ويٺيون هونديون يا گهٽين ۾ ناز نخري سان واڪ پيون ڪنديون.
هونءَ هتي جي رواج مطابق ماڻهن ڪوئن کي مارڻ لاءِ ٻليون پاليون ٿي. ان ڪري گدامن، سيڌي جي دڪانن ۽ هوٽلن ۾ ٻلين جو هجڻ هڪ عام ڳالهه سمجهي وئي ٿي پر هاڻ اڄ جون امن پسند يا کڻي چئجي ته سست ۽ ڊڄڻيون ٻليون ڪوئن کي ڦاسائڻ يا مارڻ جي چڪر کان پاڻ کي پري رکن ٿيون. بس هاڻ سڄي جپان ۾ دڪانن، خاص ڪري هوٽلن اڳيان جپاني ٻي ڪا ٻلي رکڻ بدران چيني، ڪاشي، ڪانچ، پٿر يا پلاسٽڪ مان ٺھيل هيءَ ڀاڳ واري ٻلي Maneki-neko رکن ٿا.
چيني ٻارهن سالن واري چڪر Zodiac ۾ ٻلي ڪوئي لاءِ خطرو آهي. ٻلي جپاني لوڪ ڪھاڻين، پھاڪن ۽ شاعريءَ ۾ ته آهي پر کيس جپاني Zodiac ۾ جاءِ نه ڏني وئي آهي. پراڻي مصر ۾ ري ديوتا جي ٻلي ڌيءَ (جنھن جو نالو باسطيت هو) کي ديويءَ جو رتبو مليل هو. جپاني پنھنجي نيڪو (ٻليءَ) کي ديويءَ جو رتبو ته نه ڏئي سگهيا آهن پر ٻلي (Neko) جپاني ادب ۽ ڪلچر ۾ اهم جاءِ ضرور والاري سگهي آهي. جپان جي مشھور ناول نويس سوسيڪِي (Soseki) جي هڪ مشھور ناول Wagahai we neko de aru (آءٌ ٻلي آهيان) ۾ ته ٻليءَ کي ڪھاڻي جي هيرو جو درجو مليل آهي ۽ اڄ ڏينھن تائين اها ٻلي جپان جي مشھور ترين ٻلي مڃي وڃي ٿي. ائين ته هڪ ٻئي مشھور جپاني ليکڪ تاني زاڪيءَ به پنھنجيناول Neko to shozo to futari no omna (ٻلي، مرد ۽ ٻه عورتون) ۾ هڪ ٻليءَ کي مرڪزي ڪردار ڏنو آهي.
جپان جو مٿيون ليکڪ سَو سَيڪِي ذات جو ناتسو مَي 1867ع ۾ ڄائو ۽ سندس مرڻ جو سال 1916ع آهي. جپان جي نه فقطن وڏن ۽ مشھور ليکڪن مان آهي پر جپان جي مَي ئيجي (Meiji) دؤر جو آخري ۽ تائيشو (Taisho) دؤر جي شروع وارن ڏينھن جو وڏو اثر رسوخ وارو ماڻهو ٿي گذريو آهي. پاڻ ٽوڪيو يونيورسٽيءَ ۾ انگريزيءَ جو پروفيسر هو.سندس پھريون 800 کن صفحن جو ناول “I am a cat” سن 1905ع ۾ ڇپيو. ان بعد 1907ع ۾ نوڪريءَ تان استعيفيٰ ڏئي سڄو وقت لکڻ ۾ لڳائين. سندس ٻيون مشھور لکڻيون هي آهن: The Three Cornered World جيڪو ڪتاب 1906ع ۾ ڇپيو، ڪوڪورو 1914ع ۾ The Frass on Wayside سن 1915ع ۾ ڇپيو.
1984ع ۾جپاني نوٽ بدلايا ويا ته هڪ هزار يين جي نوٽ تي (جيڪو روز مره جي زندگيءَ ۾ سڀ کان گهڻو استعمال ٿئي ٿو، جيئن پاڻ وٽ پنجين ۽ ڏهين جو نوٽ) هن جپاني ليکڪ جي تصوير ڏئي کيس وڏي عزت بخشي وئي آهي، نه ته جپاني نوٽن تي اسان هميشه شھزادي شوتوڪو (574-622 Shotoku) ۽ واءِ ڪائونٽ اِتو هِيرو بومي (1868ع _ 1912ع) جھڙن جون تصويرون ڏٺيون. شھزادو شوتوڪو اهو پھريون وڏي رتبي جو ڪامورو آهي، جنھن نارا دؤر (710ع _797ع) کان اڳ ٻڌ ڌرم کي جپان ۾ پير کوڙڻ لاءِ پاڻ پتوڙيو.
بھرحال هتي پاڻ اديبن ۽ شھزادن جي نه پر ٻلين جي ڳالهه پيا ڪريون. پاڻ وٽ ڪُئي ٻلي جي ڊوڙ (دشمني، جهيڙو) مشھور آهي ۽ ٻلي ڪتي جي پڻ. يورپ پاسي ته ڪنھن جي دشمنيءَ لاءِ اهو ئي چوندا آهن ته هنن جو ڪتي ٻليءَ وارو وير يا جهيڙو لڳو رهي ٿو، يعني ڪٿي به اهي ٻه جانور سڪون سان ويھي نٿا سگهن، پر توهان کي تعجب لڳندو ته جپان ۾ ان معاملي ۾ ٻليءَ کي ذليل ڪرڻ کان بچايو ويو آهي. جپان ۾ اها دشمني ڪتي ۽ ڀولڙي جي وچ ۾ مشھور آهي. ٻه ماڻهو هڪ ٻئي سان صحيح نه هلندا ته جپانيءَ ۾ انهن لاءِ “Kenen no Naka”يعني ’ڪتي ۽ ڀولڙي وارو تعلق اٿن‘ چوندا. هڪ سنڌي دوست کي چيم ته دنيا ۾ فقط جپاني آهن، جيڪي ڪتي ٻلي جي دشمني واري عام اصطلاح بدران پنھنجو ٺاهيل ڏين ٿا ته هن ٺھه پھه چيو: ”ٻيا پاڻ سنڌي.“
”اهو وري ڪيئن؟“ مون تعجب مان پڇيو.
”پاڻ وٽ ڪنھن جي دشمني يا نه ٺھڻ لاءِ چوندا آهيون ته هنن جي چانڊين مگسين واري لڳل آهي.“
مٿين مثال (يعني ٻلين جي_ ۽ نه چانڊين مگسين جي) مان اندازو لڳائي سگهجي ٿو ته جپان ۾ ٻلين جو نه فقط اهم درجو آهي، پر مغرب کان مختلف ۽ نرالو پڻ. يورپ توڙي آمريڪا پاسي ٻليءَ کي کير ۽ ملائي ڏني وڃي ٿي، پر جپان ۾ ٻلين جو دلپسند کاڌو سڪل مڇيءَ جون سنهيون ڪٽيل چپس (Flakes) آهي، جنھن کي جپانيءَ ۾ ڪاتسو اوبوشي (Katsu Bushi) سڏين ۽ ان تان ئي جپاني هڪ اصطلاح ٺھيو آهي_ Neko ni Katsuobushi جيڪو چتاءُ آهي ته ’ڪنھن کي گهڻي عياشيءَ جي عادت نه وجهو‘ يا ڪنھن کي عمدي شيءِ ڏيکاري نه هرکايو.
ٻليءَ جي آواز کي يورپ توڙي آمريڪا ۾ Meow سڏين، اسان وٽ مياؤن مياؤن، پر جپان ۾ نِيا نِيا (Nyaa Nyaa) يا ڪڏهن ڪڏهن Nyan-Nyan جنھن ۾ آخري N (نون) گهنو آهي.
جپاني زبان ۾ ٻليءَ تان ٻيا به ڪيترائي پھاڪا ۽ اصطلاح ٺھيل آهن، جيڪي روزمره جي ڳالهائڻ ۾ استعمال ٿين ٿا.
ڪو ماڻهو يا ٻار پنھنجي ڏنگي ۽ جهيڙاڪ طبيعت جي ابتڙ ماٺ ۽ فضيلت ڪري وهي، جيئن ٻلي نئين ماڻهوءَ جي گهر ۾ ڪندي آهي ته ان کي جپاني Karite Kita Neko معنيٰ ”اُڌاري آندل ٻلي“ چون.
اهو ماڻهو جيڪو گهڻو گرم کاڌو يا گرم چانھه، کير وغيره نه پي سگهي ته ان کي Neko Jita يعني ٻليءَ جي ڄڀ چون. جپانيءَ ۾ هڪ ٻي چوڻي آهي، Neko Ni Koban ٻليءَ کي گِنيون (سونا سڪا) ڏيڻ. يعني ڪنھن کي اها شيءِ ڏيڻ جنھن جو هن وٽ قدر نه هجي. جيئن پاڻ وٽ رڍ اڳيان رباب وڄائڻ. اڙدوءَ ۾ مينھن اڳيان مرلي وڄائڻ يا انگريزيءَ ۾ ”سوئر اڳيان هيرا اڇلڻ“ آهي. ڪٿي ڪا شيءِ رکڻ جي ٿوري جاءِ هوندي ته ان جو اظھار ڪرڻ لاءِ جپاني چوندا Neko no hitai معنيٰٻليءَ جي نِرڙ جيتري جاءِ آهي. ڪٿي ڪو ماڻهو ڇيڻو نه هوندو يعني ماٺ مٺوڙ لڳو پيو هوندو آهي ته پاڻ چوندا آهيون ته ”ڪڪڙون تون“ لڳي پيئي آهي پر جپاني ان جاءِ لاءِ جتي زندگيءَ جو ڪو آثار نه هجي ان لاءِ چون Neko no ko ippiki inai _ اهڙو ويران هنڌ جتي ٻليءَ جو پونگڙو به نظر نه پئي آيو. ڪا شيءِ جلدي بدلجندي رهي ته ان لاءِ چوندا Neko no me no you ni kawaru _ معنيٰ ٻليءَ جي اک وانگر بدلجڻ.
جپانيءَ ۾ هڪ چوڻي آهي: Neko no to me karitai ٻليءَ کان سندس چنبو (پنجو) اڌارو وٺڻ. ان کان علاوه ٻليءَ تي ٻيا به ڪيترائي اصطلاح آهن، جيڪي گهٽ ۾ گهٽ مون کي سمجهه ۾ نه اچي سگهيا آهن، جھڙوڪ Neko Okaburu جيڪو منافق ماڻهوءَ لاءِ چيو ويندو آهي، Nekoze (ٻليءَ جي پٺيءَ جو ڪنڊو) وغيره.
ٽوڪيو جي هڪ علائقي تاماگاوا ۾ هڪ جاءِ Nekotama دنيا جي ٻلين کان مشھور آهي. ٻلين جا شوقين هتي اچي نه فقط اهي ٻليون ڏسندا آهن پر انهن کي ڪڇ۾ کڻي فوٽو به ڪڍرائين.
• ٻليءَ بابت ڪجهه ٻيون دلچسپ چوڻيون
* ٻلي توهان جي دوست ته ضرور ٿي سگهي ٿي پر غلام هرگز نه.
* ڪير آهي جنھن کي ٻليءَ کان به بھتر دوست آهي.
انگريزيءَ جي مشھور ليکڪ ارنيسٽ هيمنگوي به هڪ هنڌ ٻليءَ لاءِ لکيو آهي ته “A Cat has abasolute honesty”
* هر ٻليءَ جو مالڪ ان ڳالهه کان چڱيءَ طرح واقف آهي ته ٻلي هن جي ملڪيت ٿي نه سگهندي.
ٻلين جي ڳالهه تان هڪ جپاني عورت کلندي ٻڌايو_ خبر ناهي واقعي سچ پچ يا چرچي ۾ ”مون مڙس کي ڀڄائي ڇڏيو، ڇو جو منھنجي پاليل ٻلي هن کان الرجڪ هئي...“
ٻليءَ کي دل سان چاهڻ واري هڪ انگريز عورت جي به ان قسم جي ڳالهه مشھور آهي.
“My husband said it was him or the cat…”
۽ هاڻ “I miis him some times…” هن ٻڌايو.