ڪجهه دلچسپ غلطيون
جپاني زبان ڳالهائڻ ۾ (۽ لکڻ ۾ ڪاٽاڪانا ۽ هراگاناجپاني لکڻي) ڏکي نه آهي. ڪو به جپاني نالو يا لفظ رومن (انگريزي الفابيٽ) ۾ لکيل ته اچارڻ تمامسولو آهي جو جپاني لفظ جي هر Consonant اکر پويان ڪونه ڪو Vowel ضرور آهي، جيئن ته TOYOTA, SUZUKI, YAMADA وغيره. هڪ لفظ آهي MITSUBISHI ان ۾ توهان کي T بعدVowel نظر نٿو اچي پر دراصل TS جپانيءَ جو هڪ اکر آهي، جنهن پويان Vowel’يو‘ لڳي ٿو، جيئن جپانيءَ ۾ هڪ ٻيو اکر SH (ش) آهي، جيڪو اسان وٽ به سنڌي ۽ اڙدوءَ ۾ آهي. جپانيءَ ۾ ڪيترا لفظ انگريزي ۽ ٻين زبانن جا به عام ٿي ويا آهن، پر انهن ۾ به ڪو اکر بنا Vowel جي آهي ته جپانءَ ۾ ان کي پنھنجو ڪرڻ لاءِ Vowel لڳايو ويو آهي. جيئن جپاني لفظ ڪيڪي، بارو، هوتيرو، ڊانسو، انگريزي لفظن ڪيڪ، بال، هوٽل ۽ ڊانس وغيره مان ٺاهيا ويا آهن. جپاني زبان ۾’ٽ‘ ۽ ’ل‘ نه آهن، ان ڪري انهن بدران ’ت‘ ۽ ’ر‘ اکر استعمال ٿين ٿا. ان ڪري هوٽل هوتيرو ٿي وئي ۽ منھنجو نالوالطاف به جپاني اچارڻ مھل يا لکڻ مھل ”اري طافو“ سڏين، ڇو جو ’ل‘ بدران نه فقط ’ر‘ اچارين پر ان پويان I يا U جو Vowel هڻي ARI يا ARU لکن ۽ ساڳي طرح ’ف‘ پويان U هڻي FU پڙهن، ڇو جو جپانيءَ ۾ ڪو به اکر بنا Vowel جي ٿي نٿو سگهي. منھنجي ان جملي تي جپان ۾ رهي آيل يا جپاني زبان جي ٿوري گهڻي واقفيت رکندڙ ضرور چوندا ته جپاني هڪ اکر اهڙو آهي، جيڪو بنا Vowel جي آهي. جي ها. بلڪل صحيح ٿا چئو ۽ اهو اکر آهي ’ن‘. ڪنھن به لفظ جي اخر ۾ “N” (نون) اچڻ تي ان پويان Vowel ضروري نه آهي. پر جي نون به شروع ۾ يا وچ ۾ ايندو ته پوءِ ان پويان Vowel ضروري آهي. ان ڪري اهي پاڪستاني يا ڌاريان نالا جن جي آخر ۾ ’ن‘ اچي ٿو، اهي ائين ئي رهندا يا انهن جوآخري اکر N ائين ئي رهندو، جيئن ته ’ميمن‘ ميمونه نه ٿيندو، فقط ميمون ٿيندو. جيئن انگريزي ۾ Memon لکيو وڃي ٿو.اهڙيءَ طرح پاڪستان “Pakistan” رهندو ۽ فرحان فاراحان رهندو، پر ڀارت ڀاراتو ٿي ويندو۽ خالد (Khalid) خالدُو يا خالدي جيئن ڪيڪ ڪيڪي ٿيو آهي.
*
جپاني زبان ۾ فقط پنج Vowel آهن، جيڪي رومن ۾ a,e,i,o,u لکيا وڃن ٿا. انگريزيءَ ۾ به اهي Vowel آهن (۽ ڪڏهن ڪڏهن y به) پر جپاني Vowels جي هڪ ڳالهه آهي (جيڪا منھنجي خيال ۾ سٺي به آهي) ته انهن جا اُچار مقرر آهن ۽ اهي هر صورت ۾ اهي رهن ٿا. مثال طور: U جو اُچار ’اُو‘ آهي ته جپاني زبان ۾ هر جڳھهاهو رهندو جيئنSUZUKI ۾ سُو ۽ زُو، يا SUWARU (معنيٰ ويھڻ) ۾ سُو ۽ رُو يا BUSU (معنيٰ ڪوجهي ڇوڪري) ۾ بُو ۽ سُو يا انگريزيءَ مان جپانيءَ ۾ اڌارو ورتل لفظ Basu (بس، لاري) ۾ سُو. پر انگريزيءَ ۾ ڏٺو وڃي ته مونجهارو آهي ۽ هڪ ئي Vowel جا مختلف اُچار ٿين ٿا، جيئن هيٺئين لفظن ۾ U جو اُچار ڏسو ته هر هنڌ مختلف آهي. CUCKOO, CUT, CUTE, CURT وغيره. تڏهن ته حق تي جپاني صحيح چون ٿا ته انگريزي به ڪا ٻولي آهي؟ بين الاقوامي هجڻ ڪري پڙهون ٿا نهته پڇون به نه. اسين به ننڍي هوندي کان Spellings ياد ڪري ڪري هاڻ اسان کي انگريزي جا لفظ سولا ٿا لڳن، نه ته ڌارين لاءِ ڏکيا ٿيا. ٻي مزي جيڳالهه اها ته جپاني هر لفظ جو هر Vowel اُچاريو وڃي ٿو. پر انگريزيءَ ۾ ڪٿي ٻه Vowel آهن، ته به هڪ پڙهيو وڃي ٿو، بلڪ ان جو اُچار ئي ٻيو ڪڍيو وڃي ٿو. جيئن انگريزيءَ جو لفظ LOOK جيڪو دراصل LUK پڙهون ٿا يا KITE (لغڙ) لفظ جو آخري Vowel اُچاريون ئي ڪونه ٿا ۽ پھريون Vowel آئي (i)جو اُچار اِي هُجڻ کپي ته هتي ماڳھين ٻه Vowel پيا اچارجن. آءِ اي! تڏهن ته ٿيو ڪ آ اي ٽ (ڪائيٽ). اسان جپانين کي چريو ۽ سندن زبان کي ڏکيو چئون ٿا، پر حقيقت اها آهي ته هو اسان ڌارين، ويندي يورپين ۽ آمريڪين جي ڪلچر، زبان ۽ Manners کي ڄٽڪو، اڻ سڌريل ۽ جاهل سمجهن ٿا. اها ٻي ڳالهه آهي ته ظاهريءَ طرح هو ڪڇن ڪونه ٿا پر دل ئي دل ۾ ضرور چون ٿا. توهان جپاني ناولن جا ترجما پڙهي کڻي ڏسو ته هنن جون اسان ڌارين بابت Feeling ڪھڙيون آهن. خاص ڪري اهڙن موقعن تي. بھرحال kite لفظ جپانيءَ ۾ به لکيو وڃي ٿو، جنھن جي معنيٰ ”اچڻ“ آهي پر ان کي ’ڪِي ٽَي‘ اُچاريو وڃي ٿو ۽ صحيح معنيٰ ۾ هئڻ به ائين کپي ۽ اهي ان لفظ ۾ آيل Vowels (يعني I ۽ E) نه فقط هتي پر هر لفظ ۾ ائين اُچاريا وڃن ٿا، جيئن ته Kobe (ڪوبي) جيڪو هتي جو شھر ۽ بندرگاهه آهي. ڪو ڌاريون اهو لفظ ڏسي چوندو ”ڪوب“ پر نه، صحيح لفظ ’ڪوبي‘ آهي. اهڙيءَ طرح Karate (ڪاراٽي) لفظ آهي ۽ ٻيا. انگريزي لفظ Note يا Take کي جپاني نوٽ يا ٽيڪ نه پڙهندو، پر نوٽي ۽ ٽاڪي پڙهندو، جو هن جي حساب سان ‘O’ ۽ ‘E’ جو اُچار ائين ئي هئڻ کپي.
انگريزي لفظ Meat ۽ Meet کي انگريزيءَ ۾ ميٽ ئي اچاريون ٿا، پر جپاني الفابيٽ مطابق اهي لفظ مِي اَي ٽو ۽ مي اِي ٽو اچاريا ويندا. جپاني هڪ لفظ آهي SHIITAKE (椎茸)جنھن جي معنيٰ کنڀي (Mushroom) آهي. ان ۾ ڊبل آءِI آهي. پھرين آئيSH _(I) سان اچاري ويندي، ٻي آئي اڪيلي اُچاري ويندي يعني اهو لفظٿيندو ”شِي اِي تاڪي“. اهڙيءَ طرح ٻيو جپاني لفظ آهي SHITAGI(下着)معني انڊرويئر، جنھن ۾ ڪڇو به اچي وڃي ٿو ته عورتن جي باڊي بريئزر به ۽ اهو جپاني لفظ ”شي تاگِي“ اچاريو وڃي ٿو. هاڻ جيڪڏهن پھرين لفظ (کنڀين) جي ٻي I نه اچاربي ته اهو شيتاگي وانگر شيتاڪي ٿي پوندو، جيڪو جپانيءَ ۾ لفظ نه آهي.
هڪ همراهه شايد چرچي طور ٻڌايو، جيڪو سچ به هجي، جو اسين ڌاريان ماڻهو جپاني سکڻ جي چڪر ۾ غلط سلط جپاني به ڳالهائيندا رهون ٿا. هڪ انگريز عورت هوٽل ۾ ماني کائڻ لاءِ آئي. هن بئري کي سڏي کنڀبيون آڻڻ لاءِ چيو پر ’شي اِي تاڪي‘ بدران ’شيتاڪي‘ چوندي رهي ۽ بئرو ان کي شيتاگي (بريزئر، ڪَڇو) سمجهي تعجب کائيندو رهيو تههيءَ عورت آهي يا مسخري، جيڪا هوٽل ۾ اچي مڇي، گوشت ڀاڄي گهرائڻ بدران باڊي ۽ ڪڇو گهري رهي آهي.
بھرحال ان قسم جاسوين لطيفا اسان غير جپانين کان هن اڀرندڙ سج جي ملڪ ۾ ٿيندا رهن ٿا ۽ پوءِ هتي جا ماڻهو به سمجهي ويا آهن ته اسان چرين جو ڇا مطلب آهي. اسان کڻي پاڻ کي بيوقوف نه سمجهون، پر جپانين لاءِ اسين سڀ (جيئن مٿي لکي آيو آهيان ته ويندي چيني، ملئي، انگريز، آمريڪن) اڻ آريا آهيون.
شروع جي ڏينھن ۾ يعني ان کي ٽيھه سال کن اچي ٿيا، جڏهن پھريون دفعو هن ديس ۾ آيو هوس، ته مون جپاني سکڻ تي سڀني کان گهڻو زور ڏنو هو. شھر گهمڻ وقت به ڪاٽا ڪانا (جپاني الفابيٽ) جو چارٽ کڻي هلندو هوس ۽ هوٽلن ۽ عمارتن تي آسان جپانيءَ ۾ لکيل نالا پڙهڻ جي ڪوشش ڪندو هوس. منھنجا جھازي دوست جپاني ڳالهائيندي شرمائيندا هئا، پر آئون پيو غلط سلط ڳالهائيندو هوس. هڪ دفعي اسان جي جھاز تي گوڙ شور واري مرمت هلي ته اسان کي هفتي کن لاءِ جھاز بدران مختلف هوٽلن ۽ مسافرخانن ۾ رهايو ويو. صبح جي وقت مسافرخاني جي مالڪڻ جي ننڍي ڌيءَ اسڪول ويندي هئي ته آئون سندس تعريف ڪرڻ لاءِ سھڻي (Cute) چوڻ لاءِ جپانيءَ ۾ Kawaii چوندو هوس. پر آئون ڏسندو هوس ته ساڻس گڏ بيٺل ٻار ان تي کلڻ لڳندا هئا ۽ پاڻ به خارون کائيندي رهي ٿي. مون کي خبر ئي نه ته آئون ڪھڙي غلطي پيو ڪريان ۽ ان معاملي ۾ جپاني ايڏو شرميلا يا پُرتڪلف آهن جو هو ٻئي کي منھن تي چئي Embarrass (شرمسار) نه ڪندا آهن. بھرحال ٽئين يا چوٿين ڏينھن منھنجي زور ڀرڻ تي ڇوڪريءَ جي ماءُ ٻڌايو ته آئون ڪاوائي (Kawaii) دلڪش چوڻ بدران ڪووائي Kowai ٿو چوان، جنھن جو مطلب ٿيو ڊيڄاريندڙ، هيبتناڪ! هاڻ سوچيو ته معمولي اُچار جي چُڪ ڪري ڪيڏي نه غلطي ٿي. بھرحال وري به مون پاڻ کي درست ڪري ورتو، پر مون سان گڏ رهندڙ بنگالي انجنيئر آخر تائين ڪووائي چوندو رهيو جو هڪ بنگاليءَ لاءِ ”ڪو“ اُچارڻ سولو آهي ’ڪا‘ ڏکيو.
هونءَ ڌارين کان سڀ کان گهڻي غلطيOtera ۽ Oterai_مندر ۽ ٽوائليٽ جي ٿيندي آهي. جپاني ماڻهو خاص ڪري پوڙهن ۽ نوجوان ڇوڪرين جي ڊوڙ مندر(お寺) ڏي هوندي آهي۽ هنن جي دماغ ۾ هر وقت مندر سوار هوندو آهي ۽ اسان ڌاريان نئين شھر يا جاءِ تي وڃڻ تي ٽوائليٽ (お手洗い) ’اوتي رائي‘جوپڇائيندا آهيون. پوءِ ڪڏهن اسان غلطيءَ۾ ٽوائليٽ بدران مندر چئي ويندا آهيون، ته ڪڏهن ٻڌڻ وارا پوڙها غلط سمجهي ويندا آهن.
جپان ۾ اوتيرا مندر به ڪئين آهن. ٻيو نه ته گهٽين ۾ ڳڙکين جھڙيون دريون ٺھيون پيون آهن، جن ۾ تيل جو ٻرندڙ ڏيئو ۽ هڪ اڌ بت ۽ گل پن رکيا هوندا. ڪالهه ڪوڪورا شھر جي هڪ گهٽيءَ مان لنگي رهيو هوس ته هڪ مندر ۾ رکيل گوتم ٻڌ جو Statue پري کان نظر آيو. فوٽو ڪڍڻ لاءِ اندرگهڙي ويس. ڪيتريون ئي پوڙهيون ۽ جوان عورتون بت اڳيان هٿ ٻڌي جهڪي جهڪي پنھنجي حساب سان عبادت ڪري رهيون هيون. آئون فوٽي بعد نڪرڻ وارو هوس ته هڪ پوڙهيءَ ٻانھن ۾ هٿ وجهي چيو ”ڪٿي جو آهين؟ انڊيا جو؟“
هاڻ هن کي ڇا ويھي سمجهايان ته ان جي ڀر ۾ هڪ ٻيو ملڪ پاڪستان آهي، ان جو. هتي هن شھر ۾ انڊين ڪافي رهن ٿا ۽ سندن هوٽلون ۽ دڪان پڻ آهن. جپاني وڏن اسٽورن ۾ به نه فقط انڊيا جو سامان ملي ٿو پر کين وڏي عزت سان ڏٺو وڃي ٿو.
”ها اتي جو ئي آهيان.“ مون وراڻيومانس.
”ته پوءِ تون بنا عبادت جي ڪيئن پيو وڃين؟ انڊيا جي ماڻهن کي ته هن اڳيان تمام گهڻو جهڪڻ کپي...“ پوڙهي شايد چرچائڻ ٿي لڳي يا حد کان وڌيڪ معصوم، جو وڌيڪ چيائين،”يا توهان فقط اسان جي چيلهه چٻي ڪرڻ لاءِ هن کي اسان ڏي ايڪسپورٽ ڪيو آهي.“
ياد رهي ته ٻڌ ڌرم جپان جو مذهب ناهي، اهو هندستان کان هتي آيو. پر جنھن ملڪ (انڊيا) ۾ گوتم ٻڌ ڄائو ۽ جيڪو ملڪ هن مذهب جو Origin هو، اتي ٻڌ ڌرم هلي نه سگهيو. اڄ ٻڌ ڌرم مختلف نالن ۽ ٿوري ڦير ڦار سان سريلنڪا، ٿائلنڊ ۽ جپان جھڙن ملڪن جو سرڪاري مذهب آهي.
جپان ۾ رهندڙ غير جپانين کان جپانيءَ ۾ ڳالهائڻ جون ڪيتريون ڀُلون ٿين ٿيون، جن مان هتي جا مڪاني ماڻهو ۽ اسان ڌاريان پڻ لطف وٺندا رهون ٿا.
جپاني زبان ۾ ڪيترا فعل (Verbs) آهن، جن جي پويان لفظ Mono لڳائڻ سان اسم ٿيو پون، جيئن Taberu (معنيٰ کائڻ) جي پويان مونو لڳائڻ سان Tabe_mono(تابي مونو) ٿئي ٿو، جنھن جي معنيٰ آهي ’کاڌو‘. اهڙيءَ طرح Nomu جنھن جي معنيٰ آهي پيئڻ، ان جي پويان مونو لڳائڻ سان Nomimono لفظ جڙي ٿو، جنھن جي معنيٰ آهي ڪو به مشروب (Drink) . ڪنھن يورپي عورت کي (جنھن کي جپان ۾ سال کن ٿي ويو هو ۽ ٿوري ٿوري جپاني ڳالهائين ٿي) ان کي لفافي تي هڻڻ لاءِ By Air اسٽيڪر جي ضرورت هئي، جيئن هن جو خط سندس ملڪ هوائي جھاز رستي وڃي سگهي.
”مھرباني ڪري مون کي ايئرميل تسڪيمونو Tsukemono ته ڏجو.“ هن پوسٽ آفيس ۾ ڊگهي قطار اڳيان پنھنجي واري اچڻ تي زور زور سان ڪلارڪ کي چيو. اهو ٻڌي ڪلارڪ ۽ قطار ۾ بيٺل جپاني وائڙا ٿي ويا ته هيءَ مائي پوسٽ آفيس کي غلطيءَ ۾ سپر مارڪيٽ سمجهي آئي آهي.
در اصل چنبڙائڻ (To Stick) جو جپاني لفظ Tsukeru آهي ۽ هن مائيءَ To Stick مان اسم Sticker ٺاهڻ لاءِ تُسڪيرو لفظ جي پويان Mono لڳائي Tuskemono لاءِ گهر ڪئي. هن پنھنجي حساب سان ته صحيح سوچ ڪئي پر در اصل ان لفظ جي معنيٰ ”آچار“ آهي. (مٿيون اصول Mono لڳائڻ وارو هر لفظ سان روا ناهي. فقط ڪجهه لفظ ئي مونو لڳائڻ سان ان جا اسم ٿيو پون.)
ان قسم جي غلطين کي عام طرح Bloops سڏجي ٿو ۽ جپان ۾ ڌارين ماڻهن (غير جپانين) کي گائيجن (Gaijin) سڏين. ڪڏهن گائيجن بلوپس(ڌارين جون مزيدار غلطيون) هتي جي اخبارن ۽ رسالن ۾ به اچن. هڪ دفعي هتي جي هڪ مزاحيه ٽي وي چئنل TBS تان ان قسم جو Bloops ٻڌايائون، جيڪو هن ريت آهي.
جپاني زبان ۾ بوٽ کي ڪوتسو (Kutsu) چئبو آهي ۽ Takai معنيٰ بلند مٿاهون،Tall. هڪ گائيجن (ڌاريون همراهه) هڪ مِني اسڪرٽ پھريل خوبصورت جپاني ڇوڪريءَ جي ڪڍ پئي ويو. ڇوڪريءَ کي تمام ٿلهي سول (تَري) وارو سئنڊل پاتل هو. هڪ هنڌ اڪيلائيءَ ۾ موقعو ڏسي هن ڳالهائڻ جي بھاني ڇوڪريءَ جي سئنڊل (Kutsu) جي تعريف ڪرڻ چاهي ٿي ته اهي ڪيترو ته مٿي آهن. پر هو وائڙو ٿي ويو، جڏهن ڇوڪريءَ ان تعريف جي بدلي ۾ کيس مھرباني (Ari Gato) چوڻ بدران ٺوڪي ٿڦڙ وهائي ڪڍي.
در اصل هي انگريز همراهه “Kutsu Ga Takai Ni” (تنھنجا سئنڊل ڪيترو ته مٿي آهن) چوڻ بدران چئي ويو “Ketsu Ga Takai Ni) جنھن جو مطلب اهو ٿيو ته تنھنجون دڏيون (Buttocks) ڪيتريون ته مٿاهيون آهن. ڇو جو Ketsu معنيٰ Buttocks .