ماڪڙ جو مسئلو
مڪڙن کي ٻن طريقن سان ئي ختم ڪري سگهجي ٿو. هڪ مڪڙ مار دوائن زريعي ۽ ٻيو پکين ذريعي. ڪيميڪل (ڪيميائي) دوائن تي وڏو خرچ آهي ۽ اهي ماحول کي گدلو ڪرڻ سان گڏ زهريات به پکيڙين ٿيون. بدڪن جهڙا پکي مڪڙ کائي جيڪي وِٺِيون لاهين ٿا اهي زمين لاءِ بهترين ڀاڻ ثابت ٿئي ٿو. بقول ٽنڊوڄام ائگريڪلچر يونيورسٽي جي پروفيسر مٺل جسڪاڻيءَ جي:
"The Ducks are biological Weapon, and can be more effective than pesticide."
مٺل جسڪاڻيءَ جو Plant Protection سان واسطو آهي ۽ پاڻ سنڌيءَ جو مشهور اديب ۽ شاعر پڻ آهي.
مڪڙن کي چَٽ ڪرڻ ۾ سڀني پکين ۾ بدڪ هيڊماسترياڻي آهي. ٻئي نمبر تي ڪُڪڙِ. پر جتي ڪُڪڙِ ڏينهن ۾ 40 کن مڪڙ کائي ٿي اتي بدڪ 200 کان وڌيڪ مڪڙ کايو وڃي. اڄ ڪلهه چون ٿا ته مڪڙن جا ڪٽڪ آفريڪا جي اوڀر واري ڪناري جي ملڪن کان اسان جي ننڍي کنڊ جي علائقن سنڌ، بلوچستان، پنجاب، راجستان، ڪڇ، گجرات ڏي يلغار ڪري رهيا آهن ۽ هر سائو سنگ ۽ ڪک پن چٽ ڪريو وڃن. اسان وٽ مڪڙن فصل کي وڏو نقصان رسايو آهي. ائين ته چين به اسان جو پاڙيسري ملڪ آهي پر اسان وٽ آيل ماڪڙ چين جو رخ نٿي رکي جو هماليه جبل چين ۽ ننڍي کنڊ جي وچ ۾ وڏو بچاءُ آهي، جن کي مڪڙ ڪراس نٿا ڪريو سگهن.
بَدڪون ڪُڪڙين کان ان ڪري به بهتر آهن جو بدڪون ٽولن ۾ رهن ٿيون جن کي ڪنٽرول ڪرڻ سولو آهي. هو ڪڪڙين وانگر هيڏانهن هوڏانهن ڇڙوڇڙ نٿيون ٿين، پر چين جي زرعي ماهرن جو خيال آهي ته پاڪستان ۾ گرمي ۽ پاڻيءَ جي اڻاٺ ڪري بدڪن جي ڪارآمد ٿيڻ ۾ شڪ ٿو ٿئي، ڇو جو بدڪون اتي رهڻ پسند ڪن ٿيون جتي پاڻي گهڻو آهي. اهو به سواليا نشان آهي ته ههڙين خوبصورت بدڪن جي سلامتي جي ذميداري ڪير کڻندو؟ اسان وٽ ته شڪار تي پابندي هجڻ جي باوجود پنهنجا ته ڇا پر ڌاريان به بندوقون تاڻي تتر، آڙيون، ڪونجون ماريو وڃن.
مٿين خبر اچڻ وارن ڏينهن ۾ هڪ ڌارئين طعني ٽوڪ طور ٽوئيٽ ڪيو هو ته: ’Go Ducks! I hope you come back alive.‘
(بدڪون! وڃو ڀلي پر شل اتان سلامت موٽو).
هونءَ بدڪن ذريعي مڪڙن کي مات ڪرڻ جو طريقو ڪو نئون ناهي. اهو پراڻي زماني کان هلندو اچي. اڄ کان 20 سال کن اڳ چين جي صوبي شنجاڪ (Xinjiang)۾ جنهن کي اسين ’سِنڪيانگ‘ سڏيون ٿا ۽ اسان جي اتر ۾ آهي، سخت ماڪڙ اچڻ تي چين جي اوڀر واري صوبي زيزيانگ (Zhejiang) وارن ٽرڪن ذريعي ٽيهه هزار بدڪون موڪليون هيون. ايڏي ماڪڙ ٿي جو ’هانگ زو‘ ايئرپورٽ تي اُڏامون لهڻ ڪئنسل ٿي ويون هيون. ان تان ياد آيو ته ماڪڙ ڪري اٿوپيا ايئر لائين جو هوائي جهاز جيڪو جبوتي کان اچي رهيو هو ۽ هاڻ اٿوپيا جي شهر ديره دوا (Dire Dawa) جي ايئرپورٽ تي لهي رهيو هو ته مڪڙن جي ڪڪرن ۾ اهڙو اچي ويو، جو پائليٽ کي ڪجهه نظر نه آيو. مڪڙ جهاز جي انجڻين، اِسڪرين (Wind Shield) ۽ نڪ ۾ ڌوڪي آيا ۽ جهاز حادثي جو شڪار ٿيندي ٿيندي بچي ويو. پائليٽ جهاز کي واپس مٿاهينAltitude تي کڻي ويو ۽ ديره دوا ايئرپورٽ تي لهڻ بدران اٿوپيا جي گادي واري شهر اديس ابابا ۾ لئنڊ ڪيو، جتان پوءِ مسافرن کي باءِ روڊ ’ديره دوا‘ پهچايو ويو. ديره دوا کان اديس ابابا ايترو پري آهي، جيترو سکر کان ڪراچي. باءِ ايئر 355 ڪلوميٽر ۽ باءِ روڊ 450 ڪلوميٽر. هُونءِ باءِ دي وي اٿوپيا جي هن شهر ديره دوا جي سنڌي يا اڙدو ۾ به معنيٰ اها ئي آهي، جيڪو نالو آهي يعني ’شفا جي جاءِ‘ (دوا ملڻ جو ديرو). ادب جا اهي شوقين جن انگريز ليکڪ ايولين واهه (Arthur Evelyn Waugh) جا انگريزي ناول، سفرناما يا بايوگرافيون پڙهيون آهن، جهڙوڪ Decline & Fall، اي هئنڊ فل آف ڊسٽ، سورڊ آف آنر وغيره، انهن لاءِ لکندو هلان ته هن جو هڪ ناول Black Mischief به آهي. اٿوپيا جي هن شهر ديره دوا مان Inspire ٿي، هن پنهنجي ان ناول ۾ ان شهر جو افسانوي نالو ديبرا دووا (Debra Dowa) رکيو آهي. ايولين جرنلسٽ به هو ۽ اخبار جي نمائندي طور حبش (اٿوپيا) جي شهنشاهه ’هيلا سيلاسيءَ‘ جي تاجپوشي جي رسم 1930ع ۾ ڏسڻ لاءِ آيو هو. ان کان پوءِ به هن پاسي يعني ’ديره دوا‘ ٻه دفعا آيو هو.