پُرامن سياسي سگهه سڀ کان وڏو هٿيار آهي
شهيد مقصود قريشي ۽ سلمان وڌو جي اهڙي وحشياڻي قتل جي پٺيان يقيني طور هڪ ئي وڏو مقصد هو ۽ اهو هو لکين سنڌين کي سنڌ جي راڄڌاني ڪراچيءَ ۾ گڏ ٿيڻ کان روڪڻ. جسقم جي قيادت نه رڳو ان جلسي کي ملتوي نه ڪري سياسي ساڃاهه جو مظاهرو ڪيو پر ان کي مڪمل طور پرامن رکي انهن قوتن کي مايوسيءَ جو تحفو ڏنو، جيڪي لڳاتار ان ڪوشش ۾ آهن ته ڪنهن نه ڪنهن طرح سنڌ جي قومي حقن واري جدوجهد کي تشدد تي لاهي ان تي دهشتگرديءَ جو ليبل لڳائي چيڀاٽي سگهجي. جيتوڻيڪ ان قسم جي درندگيءَ جو مظاهرو ٿيڻ کانپوءِ قومپرست تنظيمن اندر نوجوان ڪارڪنن جي جذبات کي ضابطي ۾ رکڻ ڪو سولو ڪم ناهي. اهو پتو ناهي ته قومپرست قيادت ان صبر کي ڪيستائين قائم رکي سگهندي. فريڊم مارچ کان رڳو ٻه ڏينهن اڳ ٿيل شهادت ان حقيقت جو ثبوت آهي ته ڪراچيءَ ۾ لکين ڌرتيءَ ڌڻين جو اهڙي طرح منظم ٿي، سياسي سگهه جو مظاهرو ڪرڻ سگهارين ڌرين کان هضم نه ٿو ٿئي. ان شڪ کي به مڪمل طور رد نه ٿو ڪري سگهجي ته ان واقعي پٺيان انهن ٻاهرين طاقتن جو هٿ هجي، جيڪي علائقائي سياست ۽ هن خطي اندر ٿيندڙ اهم صف بندين ۾ پنهنجي وفادار طاقتن کي ملڪ اندر سگهارو رکڻ گهرن ٿيون، جنهن ڪري کين سنڌ جي قومي حقن جي مضبوط هلچل کان خوف آهي، پر هڪ ڳالهه ياد رکڻ گهرجي ته جڏهن ٻاهريون طاقتون دنيا ۾ ڪٿي به اهڙي قسم جي هٿ چراند ڪنديون آهن ته انهن جي واهر اندريان هٿ ڪندا آهن. جيڪڏهن هڪ گهڙيءَ لاءِ ڪنهن ٻاهرين طاقت جي هٿ هجڻ واري دليل کي درست مڃجي ته پوءِ سوال پيدا ٿيندو ته انهن جي واهر ڪندڙ اندرين هٿن کي ڪنهن جي سرپرستي حاصل آهي؟ صاف ظاهر آهي ته انهن سمورن واقعن کي رڳو پرڏيهي هٿن جي سازش قرار ڏئي اندرين هٿن کي ان کان آجو قرار نه ٿو ڏئي سگهجي. پيپلزپارٽي حڪومت ان کي سنڌ جو امن خراب ڪري سندن حڪومت کي ڪمزور ڪرڻ جي سازش قرار ڏنو، پر حڪومت پاڻ ٻڌائي ته ويجهن سالن دوران هڪ ٻئي پٺيان لڳاتار سياسي ڪارڪنن جا چچريل لاش ملڻ تي ان ڪيتري سنجيدگيءَ جو مظاهرو ڪيو آهي؟ ڪيترن ڪيسن جي پوئواري ڪندي ان جي ذميوارن کي سزا ڏيڻ ته ڇڏيو سندن رڳو سڃاڻپ به پڌري ڪئي وئي هجي. مقصود قريشي نه ته ڪو ايڏو وڏو ليڊر هو، جنهن مان رياست کي ڪو لوڏو اچڻ جو انديشو هو ۽ نه وري هو ڪنهن به قسم جي ڏوهاري يا خطرناڪ سرگرمين ۾ ڪڏهن ملوث رهيو هو، کيس ايڏي بيدرديءَ سان قتل ڪرائڻ جو هڪ ئي مقصد هو ته ڪنهن طرح اهڙو سانحو ڪجي، جنهن سان ڪراچيءَ ۾ 23 مارچ جي ڏينهن فريڊم مارچ جهڙي سرگرمي نه ٿي سگهي. ايڏي وڏي جلسي ۽ سنڌين جي سياسي سگهه جي اظهار کي روڪڻ لاءِانهن قومن ضروري سمجهيو ته ڪو وڏي نوعيت جو سانحو ڪرايو وڃي. مقصود قريشي شهيد بشير قريشيءَ جو ڀاءُ هجڻ سبب ڪارڪنن ۾ مقبول به هو ته ان لحاظ کان هڪ قدآور سياسي شخصيت به هو. اهو ئي سبب آهي جو سنڌ کي رت ۾ وهنجارڻ جي خواهش رکندڙ طاقتن هن ڀيري پنهنجي حيوانيت جي اظهار لاءِ کيس چونڊيو ۽ کيس هڪ نوجوان ساٿيءَ سميت بيدريءَ سان قتل ڪيو. فريڊم مارچ ان ڪري انهن طاقتن جي اک لاءِ ڪنڊو آهي، جو هڪ ته اهو 23 هين مارچ جي ڏينهن منعقد ڪيو وڃي ٿو، ۽ ٻيو ته اهو ڪراچي شهر ۾ يا خاص طور تي قائد اعظم محمد علي جناح جي مزار اڳيان منعقد ڪيو وڃي ٿو.
دهشتگردي ۽ رتوڇاڻ جي هن دو ۾ هڪ منظم ۽ پرامن پر سياسي طور سگهاري وطن پرست جدوجهد سگهارين ڌرين کي تمام ڏکي لڳي ٿي، اهو ان ڪري جو عالمي برادري پرامن جدوجهد کي مان ڏئي ٿي. ٻئي طرف تشدد ۾ ملوث جدوجهدن کي دهشتگرديءَ جي ليبل هيٺ چيڀاٽڻ نهايت آسان آهي ۽ ان کي عالمي برادريءَ اڳيان اينٽي ٽيررزم ڪاررواين جو حصو بڻائي پيش ڪري سگهجي ٿو. هڪ سوچ اها به موجود آهي ته جڏهن ٻئي پاسي کان تشدد جو رستو اختيار ڪيو وڃي ته پوءِ جواب ۾ امن ڪهڙا نتيجا ڏيندو! منهنجي راءِ ۾ سنڌ جي قومپرست هلچل سياسي طاقت ۽ قومي ٻڌيءَ جي طاقت کي اڃا پوري طرح استعمال ڪيو ئي ناهي، تنهن ڪري تشدد جو جواب پرامن قومي ٻڌي، سياسي طاقت ۽ سياسي ساڃاهه وسيلي به ڏيڻ وارو آپشن اڃا پوري طور استعمال ناهي ٿيو. جن معاملن ۾ مستقل مزاجيءَ سان اهو آپشن استعمال ٿيو آهي، اتي بنا تشدد جي به ڪاميابيون حاصل ٿيون آهن، ڪالاباغ ڊيم خلاف سنڌين جي جدوجهد ان جو بهترين مثال آهي. سنڌ جي جاگرافيائي بيهڪ، سماجي جوڙجڪ، سياسي بلوغت ۽ پاڪستان جي ان تي دارو مدار جهڙن فيڪٽرن کي گهرائيءَ سان سمجهجي ته سياسي سگهه ۽ قومي ٻڌيءَ وسيلي تشدد جي استعمال کان سواءِ ڪالاباغ ڊيم جيان ٻين قومي مسئلن تي به جدوجهد جا نتيجا حاصل ڪري سگهجن ٿا، پر ان لاءِ هڪ گهڻ- پاسائين لڳاتار جدوجهد جي گهرج آهي.
گذريل ڇهن ڏهاڪن اندر سنڌ جي قومپرست هلچل سنڌي سماج ۾ جيڪا ڌونڌاڙ پيدا ڪئي آهي، اها خود هڪ وڏي حاصلات آهي. قومپرست جدوجهد جي ڪاميابيءَ جو ماپو اليڪشن ۾ ووٽ حاصل ڪرڻ ئي نه سمجهڻ گهرجي، ان هلچل جي سڀ کان وڏي ڪاميابي سنڌ جي قومي حقن جي جدوجهد کي سنڌ ۽ ملڪي سياست جي مکيه ڌارا ۾ آڻڻ آهي. اڄ سنڌ اندر وفاق جي سياست ڪندڙ ڪنهن به ڌر جي منشور ۽ سياسي نعرن جو سنڌ جي قومي حقن جي بنيادي مطالبن کان وانجهو هجڻ ممڪن ناهي. قومپرست هلچل سنڌ اندر قومي حقن جي مطالبن تي جيڪا غير معمولي ٻڌي پيدا ڪئي آهي، ان کي نظر انداز نه ٿوڪري سگهجي. اين ايف سي ايوارڊ ۾ آدمشماريءَ کان سواءِ ٻيا اهڃاڻ شامل ڪرڻ، ارڙهين ترميم کانپوءِ معدني وسيلن تي پنجاهه سيڪڙو حق تسليم ٿيڻ، قومي اسيمبليءَ جي اسٽينڊنگ ڪميٽيءَ ۾ سنڌيءَ سميت ٻين ٻولين کي قومي ٻولي تسيلم ڪرڻ جي بل تي بحث ٿيڻ جهڙيون حاصلاتون ڪو وفاق پرست تنظيمن جي ايجنڊا جو حصو نه هيون، اهي سڀ سوال سنڌ جي قومپرست هلچل پاران اڀاريا ويا هئا ۽ انهن تي مختلف شڪلين ۾ سالن کان جدوجهد ٿيندي رهي آهي. اها سنڌي ماڻهن جي بدقسمتي آهي ته انهن حاصلاتن جو لاڀ سندن ئي چونڊيل حڪومتن جي نا اهليءَ ۽ ڪرپشن سبب کين نه پيو ملي، نه ته اهي ڪي معمولي حاصلاتون ناهن. نه رڳو اهو پر خود پيپلز پارٽيءَ کي سنڌ مان لڳاتار ملندڙ سياسي موٽ سنڌ جي قومپرست جذبن ۽ احساسن جو نتيجو آهي. پيپلز پارٽيءَ سنڌ سان جيڪي سياسي نا انصافيون ڪيون آهن، ان جي باوجود کين وفاق جي سياست ۾ لڳاتار سنڌين جي ملندڙ موٽ در حقيقت سنڌ واسين جي ان قومي جذبي جو اظهار آهي، جيڪا باقي وفاق پرست ڌرين کي ان ڪري جاءِ نه ٿي ڏئي، جو انهن پنهنجا رشتا سنڌ ۽ سنڌ واسين سان نه ڳنڍيا آهن. سنڌ جي ان قومپرستيءَ واري جذبي ۽ اڀار جي طاقت جو ئي ڊپ هو، جنهن ڪري 2008ع ۾ پيپلز پارٽيءَ کي سگهارين ڌرين کي اڻ سڌي طرح نياپو ڏيڻ لاءِ ”پاڪستان کپي“ جا نعرا استعمال ڪرڻا پيا. اهو ئي ”کپي“ ۽ ”نه کپي“ جو ڀوت بڇي پيپلز پارٽي وفاقي سياست ۾ پنهنجو حصو برقرار رکندي پئي اچي. ٻئي طرف سنڌ واسي ان خيال ۾ پيپلز پارٽيءَ جي پٺيان لڳل آهن ته اها سنڌ جي حقن جي نمائندگي ڪندڙ ڌر آهي. جيڪڏهن قومپرستيءَ جي احساس جي سگهه نه هجي ها ته پوءِ ڪراچيءَ ۾ ايڏي وڏي انگ ۾ ورڪنگ ڪلاس جا سنڌي ڪٺا نه ٿين ها. ان جلسي ۾ نه خيراتي ڪارڊ ملڻ جو آسرو هو، نه انهن اڳواڻن وٽان ايندڙ چونڊن ۾ ٺيڪن ۽ ماسترين جي آرڊرن ملڻ جي توقع آهي. اهي لکين ماڻهو وڏيرن پاران خريد ڪيل ٽرانسپورٽ ۾ به نه آيا هئا. اهو نج قومي وجود ۽ قومي حقن جي حاصلات جو احساس هو، جنهن لاءِ ايڏي وڏي انگ ۾ اهي ماڻهو ڪراچيءَ ۾ ڪٺا ٿيا هئا. اها ڳالهه سمجهڻ گهرجي ته سمورين ڪمزورين، اوڻاين ۽ تنقيدن جي باوجود اهو قومپرست ڌرين جي سالن کان ڪيل پورهئي جو ئي نتيجو هو، جو ائين سندن سڏ تي سنڌ اٿلي پئي ۽ ان سڏ کي ناڪام ڪرڻ جي خواهش کي ناڪام ڪندي ايڏي وڏي عوامي سمنڊ غير معمولي طور پرامن هجڻ جو مثال پڻ قائم ڪيو. ان سياسي سگهه جا نتيجا ڪنهن پرتشدد ردعمل کان هزار ڀيرا وڌيڪ ڪارائتا ثابت ٿيندا. لکين سنڌين جي ڪراچيءَ ۾ اهڙي موجودگيءَ کي ان ڪري ئي نام نهاد قومي ميڊيا تان بليڪ آئوٽ ڪرايو ويو، ڇو ته ان جي رپورٽنگ سڄي ملڪ توڙي دنيا ۾ سنڌين جي قومي سگهه جو هڪ ٻيو پاسو اڳيان آڻي سگهي ها. اها بد ديانتي سوچيل سمجهيل ۽ رٿيل هئي، جنهن کي هر مهذب ماڻهوءَ کي نندڻ گهرجي. اهڙي بد ديانتيءَ جو جواب به پرامن بائيڪاٽ ۽ ان بد ديانتيءَ کي متبادل ميڊيا ٽيڪنالاجيءَ جي وسيلي سڄي دنيا اڳيان وائکو ڪرڻ جهڙن طريقن سان ڏئي سگهجي ٿو،
ڪراچيءَ ۾ 23 مارچ تي ڪيل اهو عظيم جلسو سنڌ جي قومي حقن جي جدوجهد جو انتهائي شانائتو ۽ اتساهيندڙ واقعو هو. پرامن قومي ٻڌي ۽ ساڃاهه جي ان سگهه کي مستقل مزاجيءَ سان قومي حقن جي حاصلات واري جدوجهد جو حصو بڻائڻ اهم آهي. سنڌ ۾ وڌندڙ مذهبي جنونيت ۽ سنڌ جي قومي حقن تي لڳندڙ ڌاڙن جي اڻ کٽ سلسلي کي روڪڻ ۽ حڪومتن جي نا اهليءَ جو احتساب به ان سياسي سگهه وسيلي ئي ممڪن آهي. ايڪهين صديءَ جون سياسي جدوجهدون امن، ايڪي، ٽيڪنالاجي، رابطن ۽ درست حڪمت عملين جي تقاضا ڪن ٿيون. اهي سڀ تقاضائون پوريون ڪرڻ سان سنڌ جي قومي حقن جي هلچل ايندڙ سالن ۾ تمام وڏا ڇال ڏئي سنڌ کي مايوسيءَ جي ڌٻڻ مان ٻاهر ڇڪي ڪڍي سگهي ٿي.
(روزاني ڪاوش، اڱارو، 25 مارچ 2014ع)