عراق جي ورهاڱي واري راند
ساڳئي وقت هو عراقي حڪومت جي باقاعدي درخواست جي باوجود سُني انتهاپسندن خلاف به ڪا طاقت استعمال نه ٿو ڪرڻ گهري. صاف نظر اچي رهيو آهي ته آمريڪا ان ڳالهه لاءِ ذهني طور تيار آهي ته عراق جا ٽي ٽڪرا ٿي ويندا. ڪردستان هڪ الڳ خطو بڻجي اُڀرندو، جڏهن ته باقي عراق شيعن ۽ سُنين جي علائقن ۾ ورهائجي ويندو. هڪ اهم سوال بهرحال اهو رهندو ته آءِ ايس آءِ ايس پاران جنهن سُني خلافت قائم ڪرڻ جي ڳالهه ڪئي پئي وڃي، ان تي خود آمريڪا جو ڪيترو ڪنٽرول رهندو. ڪٿي ائين ته نه ٿيندو، جو افغانستان ۾ جنهن اساما بن لادن ۽ ٻين جهادين هٿان هن سوويت يونين کي نيڪالي ڏني، اهي ئي اڳتي هلي سڀ کان وڏي آمريڪا مخالف سگهه بنجي اُڀريا، اهو سڀ ڪجهه هن نئين خلافت ۾ به ٿئي. ساڳئي وقت انهن ملڪن جي ورهاڱي وقت آمريڪا کي اهو به خيال رکڻو آهي ته تيل جي ذخيرن وارا علائقا پاڻ ۾ ڳنڍجي هڪ خطو بڻجن، جتي هن جو مڪمل ڪنٽرول هجي. رالف جي نقشي ۾ ڄاڻايل عرب شيعا رياست ۾ ايران جي اولهه ۾ تيل سان مالا مال خزيستان جو علائقو به شامل آهي. عرب شيعا رياست قائم ڪرڻ سان عراق، ايران ۽ سعودي عرب جا تيل سان ڀريل علائقا ان کان الڳ ٿي، ان رياست جي هٿ هيٺ اچي ويندا. ان نئين رياست ۾ ايران جي اولهندي پٽي ۽ سعودي عرب جي اوڀرندي پٽيءَ کي شامل ڪيو ويو آهي، جتي تيل جا وڏا ذخيرا موجود آهن. ان نقشي ۾ سعودي عرب کي ٻن حصن ۾ ورهائي مڪي ۽ مديني کي الڳ اسلامي مقدس رياست طور ڏيکاريو ويو آهي، جڏهن ته باقي علائقا سعودي عرب طور ڏيکاريل آهن. رڳو ان مان اوڀرندي پٽيءَ جا تيل وارا علائقا نئين شيعا عرب رياست ۾ ڏيکاريا ويا آهن. شام ۾ سُني انتهاپسندن کي عسڪري ۽ سفارتي مدد فراهم ڪري، ان کي به ڀاڱا ڪرڻ جون ڪوششون جاري آهن. پر صدر بشارالاسد آمريڪي توقع کان وڌيڪ ارڏو ثابت ٿيو آهي ۽ هينئر تائين ڏيڍ لک ماڻهو مارجي وڃڻ جي باوجود باغين کي گهربل مقصد حاصل نه ٿي سگهيا آهن. آمريڪي مفادن واري پاليسيءَ جو نتيجو اهو آهي ته هڪ طرف اهو افغانستان ۽ پاڪستان ۾ جهادين کي دهشتگرد قرار ڏيئي کين مارڻ گهري ٿو ته ٻئي طرف شام ۽ عراق ۾ ساڳين جهادين کي ڀرپور واهر به فراهم ڪري رهيو آهي. هينئر به اوباما انتظاميا بجيٽ ۾ 500 ملين ڊالرز شام جي جهادي باغين جي واهر لاءِ تجويز ڪيا آهن.
هڪ ڪاٿي موجب هن وقت شام ۾ 11 هزار پرڏيهي حڪومت ڊاهڻ واري جهاد ۾ رُڌل آهن، جن ۾ برطانيا، فرانس، بيلجيم، نيدرلينڊس، البانيا، بوسنيا، آسٽريليا ۽ ڪينيڊا جا شهري به شامل آهن. خود آمريڪا جا به 70 شهري ان جهادي جٿي جو حصو ڄاڻايا وڃن ٿا، اهي حقيقتون آمريڪا جي انتهاپسندي ۽ دهشتگرديءَ بابت ٻٽي پاليسيءَ کي ظاهر ڪن ٿيون. سعودي عرب پاران پاڪستان کي تازو سوکڙيءَ طور فراهم ڪيل ڏيڍ ارب ڊالر به ان علائقائي ڀڃ ڊاهه جي سياست جو حصو آهن. اها سوکڙي درحقيقت خاص خدمتن جو ايڊوانس معاوضو آهي. هڪ ڳالهه ذهن ۾ رکڻ گهرجي ته رالف پيٽرس جي ان نقشي ۾ رڳو وچ اوڀر جي ملڪن جا ورهاڱا شامل ناهن، پر ان ۾ پاڪستان ۽ ايران جا به ڀاڱا ڏيکاريل آهن. ان نقشي ۾ ڏيکاريو ويو آهي ته پاڪستان جو خيبرپختونخوا وارو علائقو افغانستان جو حصو بڻجي ويندو، جڏهن ته ايراني ۽ پاڪستاني بلوچ علائقا ملاائي آزاد بلوچستان قائم ڪيو ويندو. پاڪستان کي رڳو هاڻوڪي پنجاب ۽ سنڌ تائين محدود ڏيکاريو ويو آهي. ان نقشي تي عمل ٿيندڙ ماحول ته پاڪستان ۾ هڪ عرصي کان بڻيل آهي. جيئن لبيا، شام ۽ عراق ۾ مخصوص قوتن کي سگهارو ڪري سموري رياستي طاقت جي باوجود گهربل نقشو بڻايو پيو وڃي. اهو ئي سڀ ڪجهه سعودي عرب، ايران ۽ پاڪستان ۾ به ڪرڻ ممڪن آهي. پاڪستان اندر خيبرپختونخوا ۽ بلوچستان جون هاڻوڪيون حالتون ان صورتحال کي چِٽو ڪري ظاهر ڪن ٿيون. البته اها به ڳالهه ذهن ۾ رکڻ گهرجي ته سڀ ڪجهه آمريڪي مرضيءَ پٽاندڙ ٿيڻ جي معنى آهي، ايندڙ سالن ۾ هن خطي اندر ڀيانڪ رتوڇاڻ. ان رتوڇاڻ جي شدت شايد اڄوڪي رتوڇاڻ کي به مات ڏيئي ڇڏي. انهن ملڪن ۾ مضبوط رياستي سگهه به موجود آهي ۽ اها ايترو آسانيءَ سان پنهنجي نقشا بدلجڻ نه ڏيندي. ٻئي طرف آمريڪا ۽ اولهه جون طاقتون به پنهنجي ايجنڊا تان هٿ نه کڻنديون، تنهن ڪري اڄ جيڪو ڪجهه شام ۽ عراق ۾ ٿي رهيو آهي، انهن حالتن جو ورجاءُ ايران، سعودي عرب ۽ پاڪستان ۾ به ممڪن آهي.
هڪ سوال جنهن تي الڳ سان ڪنهن مضمون ۾ بحث ڪبو ته خطي جي انهن وڏين تبديلين ۾ سنڌ ڪٿي بيٺي آهي ۽ سنڌي ان صورتحال کي منهن ڏيڻ جي ڪيتري صلاحيت رکن ٿا. عراق جو ورهاڱو ته راند جي شروعات آهي. اها رت جي راند ڪٿي دنگ ڪندي، ان جو خيال به ڀيانڪ آهي.
(روزاني ڪاوش، آچر 06 جولاءِ 2014ع)