زرداريءَ جي اسٽيبلشمينٽ کي للڪار عوامي حقن لاءِ آهي؟
عدالتون، ميڊيا ۽ سول سوسائٽي سمورا حيلا هلائي بيٺيون، پر پيپلز پارٽيءَ جي قيادت اکيون ۽ ڪَن مڪمل طور بند رکڻ جو پڪو پهه ڪري چڪي آهي. هونئن ته ڪرپشن سڄي ملڪ جو مسئلو آهي، پر سنڌ جهڙو انڌير ڪنهن به ٻئي صوبي ۾ نظر نه ٿو اچي. جمهوريت ۽ عوامي راڄ جي نالي ۾ پيپلز پارٽيءَ سنڌ جي جيڪا بربادي ڪئي آهي، اهڙي مارشلائن جي دور ۾ به نه ٿي هئي.
هاڻوڪي پيپلز پارٽيءَ جهڙي طرح سنڌ جي ضلعن ۽ تعلقن کي پنهنجي وفادار ٽولي جي جاگيرن ۾ تبديل ڪري ڇڏيو آهي، ان سان ڄام صادق ۽ ارباب رحيم جو دور ياد اچي وڃي ٿو. جهڙي طرح سنڌ جون ملهائتيون زمينون بلڊر مافيا جي حوالي ڪيون ويون ۽ جهڙي طرح سنڌ مٿان مشرفي دور وارو مڪاني نظام مڙهڻ جون ڪوششون ڪيون ويون، ان مان صاف نظر اچي رهيو آهي ته پيپلز پارٽي سنڌ جي تباهيءَ ۾ ڪا به ڪسر نه ڇڏڻ جو فيصلو ڪري چڪي آهي. هاڻي جڏهن ملڪ جون سگهاريون ڌريون سڌو سنئون مداخلت تي لهي آيون آهن، تڏهن پيپلز پارٽي جي قيادت پنهنجي اقتدار جي آخري تخت گاهه به هٿن مان ويندي ڏسي، ٽڪراءَ تي لهي آئي آهي. پيپلز پارٽيءَ جا حامي ۽ همدرد آصف زرداريءَ پاران سيڪيورٽي اسٽيبلشمينٽ کي اهڙي طرح للڪارڻ تي نهايت سرها ۽ جذباتي ٿيل آهن، ڇو ته سندن خيال موجب ڊگهي عرصي کان پوءِ ڪنهن سياسي ڌر سيڪيورٽي اسٽيبلشمينٽ کي اهڙي طرح للڪاريو آهي. کين زرداريءَ جي ان تقرير سان اها پيپلز پارٽي ياد اچي وئي آهي، جيڪا ڪنهن دور ۾ اينٽي اسٽيبلشمينٽ پارٽي سمجهي ويندي هئي. اهي سڀ اميدون ۽ خواهشون پنهنجي جاءِ تي، پر هڪ حقيقت نه وسارڻ گهرجي ته جڏهن ماضيءَ ۾ پيپلز پارٽي ملڪ جي سگهارين ڌرين سان مهاڏو اٽڪائيندي هئي ته ان وٽ عوام جي سگهه هوندي هئي. سياسي پارٽين جي اصل سگهه ته عوامي حمايت هوندي آهي، نه ته ڀلا سگهارين ڌرين سان اٽڪڻ لاءِ وٽن ڪهڙيون توپون هونديون آهن. محترمه بينظير ڀٽو جي قيادت ۾ پيپلز پارٽيءَ کان عوام کي شڪايتون ته هونديون هيون، پر وري به عوام، خاص طور تي سنڌ جو عوام پيپلز پارٽيءَ ۾ آئيندي جي اميد پَسندو هو ۽ ان سان سلهاڙيل هو. اهو ئي سبب آهي، جو 1990ع جي ڏهاڪي ۾ پ پ حڪومتن جون جبري برطرفيون هجن يا مشرفي آمريت خلاف پيپلز پارٽيءَ جي جدوجهد هجي، عوام پيپلز پارٽيءَ سان هر جدوجهد ۾ گڏ هو. هاڻي صورتحال بدلجي چڪي آهي، سواءِ سنڌ جي، هر صوبي ۾ پيپلز پارٽيءَ کي عوام سياسي نيڪالي ڏئي ڇڏي آهي. ان سياسي نيڪاليءَ پُٺيان نه آءِ جي آءِ وارو ٽڪساٽ آهي ۽ نه اسلام آباد جي اسٽيبلشمينٽ جا ڳرا هٿ پير آهن، پر هينئر پيپلز پارٽي ان صورتحال کي پنهنجي افعالن سبب ڀوڳي رهي آهي. باقي وڃي بچي آهي سنڌ، اتي عوام برابر اڄ به بهتر متبادل نه هجڻ سبب پيپلز پارٽيءَ کي ووٽ ڏئي ٿو، پر ان جو مطلب هر گز اهو ناهي ته سنڌ جو عوام هاڻي ماضيءَ وانگر پيپلز پارٽيءَ سان گڏ بيهي، سگهارين قوتن سان مهاڏو به اٽڪائيندو. گذريل ستن سالن دوران پ پ حڪومت ۾ سنڌ سان جيڪو انياءُ ڪيو ويو آهي، ان کان پوءِ سنڌ واسين جو جمهوريت تان ايمان ئي کڄي ويو آهي. جيڪڏهن سنڌ واسين کي پ پ قيادت سان بيهي، سگهارين قوتن کي للڪاري، اهو ساڳيو ئي ڪرپشن ۽ ڦرلٽ جو جهان بحال ڪرائڻو آهي ته پوءِ سنڌ واسي گهر ويٺا چڱا آهن. سنڌ ۽ جمهوريت سان پيپلز پارٽيءَ جي ويساهه گهاتين جي فهرست تمام ڊگهي آهي، جنهن تي لکندي ڪيئي ٽَن ڪاغذ ڪارا ٿي چڪا آهن. سنڌ واسي چڱيءَ ريت سمجهن ٿا ته پ پ قيادت جي اسٽيبلشمينٽ کي ڪيل للڪار نه جمهوريت لاءِ آهي ۽ نه عوام جي حقن لاءِ. اهو جهيڙو رڳو پنهنجي عوام دشمن ڦرلٽ واري راڄ جي بچاءَ لاءِ آهي ته پوءِ عوام ڇا لاءِ ان ويڙهه ۾ پيپلز پارٽيءَ سان گڏ بيهندو؟ عوام کي خبر آهي ته سندن حصي ۾ رڳو ڀولڙي جيان لٺيون اينديون، باقي کٽيو ته رڳو حڪمران فقير ئي کائيندا.
جيتوڻيڪ سنڌ ۾ سيڪيورٽي اسٽيبلشمينٽ جي اهڙي مداخلت جي ڪو به باشعور ماڻهو حمايت نه ٿو ڪري سگهي، پر عوام لاءِ اهم سوال اهو آهي ته ڇا پيپلز پارٽي سيڪيورٽي اسٽيبلشمينٽ جي ان مداخلت جي مخالفت جمهوري ۽ عوامي مفادن وٽان ڪري رهي آهي؟ پيپلز پارٽيءَ جي حڪومت جهڙي طرح جمهوريت کي يرغمال بڻايو آهي ۽ عوامي طاقت وسيلي تبديليءَ جا رستا بند ڪيا آهن، ان جو نتيجو اهو ئي نڪرڻو هو ته هڪ ڏينهن غير جمهوري طاقتون، غير آئيني ۽ غير قانوني طريقي سان مداخلت ڪنديون. اها وڏي بدقسمتيءَ جي ڳالهه آهي، جو پيپلز پارٽي جمهوريت جي نالي ۾ عوام سان اها ويڌن ڪئي آهي، جو هاڻي جمهوريت پسند حلقا به سندن ساٿ ڏيڻ کان ڪيٻائي رهيا آهن. جڏهن جمهوريت جو نعرو هڻندڙ طاقتون پنهنجي عمل سان جمهوريت کي نفرت جي علامت بڻائي ڇڏين ته پوءِ عوام ڪنهن به ڏکئي وقت تي ساڻن گڏ بيهڻ لاءِ تيار نه ٿيندو. اها ڳالهه نه وسارڻ گهرجي ته 18 هين ترميم ۽ ستين اين ايف سي ايوارڊ جهڙا واکاڻ جوڳا ڪم، ان ڪري عوام جي حمايت حاصل ڪرڻ ۾ ناڪام رهن ٿا، جو انهن وسيلي حاصل ٿيندڙ اختيار ۽ وسيلا عوام جي زندگين کي بهتر بڻائڻ بجاءِ فردن جي بئنڪ اڪائونٽن جو کاڄ بڻجي وڃن ٿا. جيڪا جمهوريت عوام جون زندگيون بهتر ڪرڻ بجاءِ انهن کي زهر بڻائي ڇڏي، ان جي بچاءَ لاءِ عوام ڪڏهن به سَندرو ٻَڌي نه اُٿندو. سنڌ واسين ڏهاڪن تائين جمهوريت جي بحالي ۽ جمهوري حڪمرانيءَ لاءِ اڻ ڳڻيون قربانيون ڏنيون آهن. اڄ هن ملڪ ۾ جيڪا نالي ماتر جمهوريت موجود آهي، اها گهڻي قدر سنڌ واسين جي قربانين جو نتيجو آهي. بدقسمتيءَ سان سنڌ واسين کي ان جمهوريت جي عيوض بدترين حڪمراني، ڦرلٽ، ڪرائيم ۽ ڪرپشن نصيب ٿي آهي. سنڌ واسين گذريل ستن سالن دوران جمهوريت جي نالي ۾ جيڪو ڪجهه پنهنجي مٿان مڙهجندي ڏٺو آهي، ان جي نتيجي ۾ جمهوريت لاءِ جدوجهد تان سندن ويساهه ئي کڄي ويو آهي. ظاهر آهي ته عوام جي سگهه حڪمرانن سان ساڻ نه هجڻ جو فائدو، اهي قوتون ئي وٺنديون، جن جا مفاد غير جمهوري طريقن سان سلهاڙيل آهن. پيپلز پارٽي، جڏهن کان عوام سان رشتا ٽوڙي، پئسي سان ناتو جوڙيو آهي، تڏهن کان اها عوام جي صفن مان پنهنجي حمايت ذري گهٽ وڃائي چڪي آهي. اُتي ان حقيقت کي ذهن ۾ رکڻ گهرجي ته اليڪشن ۾ ووٽ عوام جي همدردي يا حمايت جي هڪ علامت ضرور آهي، پر ان کي عوام جي مزاحمتي حمايت بنهه نه سمجهڻ گهرجي. ووٽ ڏيڻ جا ٻيا انيڪ ڪارڻ هجن ٿا، پر پارٽين سان گڏ بيهي مزاحمت جو رستو عام ماڻهو رڳو تڏهن ئي اختيار ڪندا آهن، جڏهن عوام کي انهن ڌرين سان ڪا جذباتي يا اصولي محبت هوندي آهي. آصف زرداريءَ جي قيادت ۾ پيپلز پارٽي سنڌ جي عوام جي اصولي توڙي جذباتي حمايت وڃائي چڪي آهي، تنهن ڪري هاڻ سگهارين ڌرين سان ٽڪر کائڻ وقت پارٽيءَ جي قيادت اڪيلي سر بيٺل هوندي. پيپلز پارٽي ان صورتحال کي محسوس ڪندي، سنڌ ڪارڊ کيڏڻ شروع ڪري ڇڏيو آهي. اهو ئي سبب آهي، جو آصف زرداري پنهنجي تقرير ۾ اهو به ياد ڏياريو ته، ”مون پاڪستان کپي جو نعرو هنيو هو پر برداشت جي ڪا حد هوندي آهي.“ اڻ سڌي طرح هن اسٽيبلشمينٽ کي اهو نياپو ڏنو ته هو پنهنجو نعرو اُبتو به ڪري سگهي ٿو. ساڳي طرح اهو پڻ چيو ويو ته هڪ سگهاري اداري پاران وڏي ايراضي زمين گُهري وئي هئي، جيڪا نه ملڻ تي اهي ڪاوڙيل آهن. جيڪڏهن پيپلز پارٽيءَ جي قيادت کي سنڌ جي زمينن جو ايڏو اونو هجي ها ته پوءِ سنڌ جا هزارين ايڪڙ ملڪ رياض کي به ڀڳڙن مٺ نه ڏنا وڃن ها. ساڳي طرح ذوالفقار آباد جي نالي ۾ لکين ايڪڙ زمين تي والار به نه ڪئي وڃي ها. اهي سڀ سنڌ واسين جي قومپرستيءَ واري جذبي کي استعمال ڪرڻ جا طريقا آهن. پيپلز پارٽيءَ جي نقلي قومپرستيءَ جو سنڌ واسين کي وسيع تجربو آهي. مشرف جي دور ۾ اها اينٽي گريٽر ٿل ڪئنال ڪميٽيءَ ۾ اڳڀري هوندي آهي ۽ اقتدار ۾ اچي ان لاءِ بجيٽ رکندي آهي. رهي ڳالهه جمهوريت ۽ عوام جي حڪمرانيءَ واري راڄ جي ته ويجهي ماضيءَ ۾ پاڻ پيپلز پارٽي فوجي عدالتن ۽ پاڪستان پروٽيڪشن ايڪٽ جهڙن قدمن جي حمايت ڪري چڪي آهي. پارٽي ان وقت جمهوريت، انساني حقن ۽ عوام جي حڪمرانيءَ لاءِ سخت موقف ڇو نه اختيار ڪيو؟ تڏهن ڇو نه ”اينٽ سي اينٽ بجاني“ جون ڳالهيون ڪيون ويون؟ هاڻي جڏهن حڪمرانن جي اڻ مَئي ڪرپشن تي سگهارين ڌرين هٿ وڌو آهي ته کين قومپرست ۽ جمهوريت پسندي ياد اچي وئي آهي. سنڌ واسين کي گهرجي ته اهي پيپلز پارٽيءَ جي قيادت کان سڌو سنئون سوال ڪن ته سندن ستن سالن جي جمهوريت سنڌ کي ڇا ڏنو آهي، جو ان لاءِ سنڌ واسي سندن ساٿ ڏين؟ ساڳئي وقت سنڌ واسين کي اهو به ذهن ۾ چِٽو موقف رکڻ گهرجي ته غير جمهوري طريقن جي نتيجي ۾ سنڌ واسي ڦرلٽ جي ڪنهن بدتر نظام کي به قبول نه ڪندا. سنڌ کي هڪ عوام دوست حڪمرانيءَ جي ضرورت آهي، جيڪا عوام جي بنيادي انساني، سياسي ۽ معاشي حقن جو تحفظ ڪري ۽ سندن زندگين ۾ ڪا بهتري آڻي. جمهوريت ۽ قومپرستي سميت سمورا نعرا تڏهن ئي عوام کي قبول هوندا، جڏهن انهن سان عوام دوستيءَ جا حقيقي ۽ چِٽا قدم به سلهاڙيل هجن. جيڪو نظام عوام جون زندگيون بهتر ڪرڻ بجاءِ بدتر ڪري، اهو ڪهڙي به نعري ۽ نالي هيٺ عوام کي قبول نه هوندو.
(روزاني ڪاوش، ڇنڇر 20 جون 2015ع)