قومپرست سياست ۽ سنڌ جا سياسي حق!
جاگيردار ٽولي جي ان قبضي مان جان ڇڏائڻ ڏينهون ڏينهن ڏُکي ٿيندي وڃي ٿي، ڇو ته تبديليءَ جون حامي قوتون ڇڙ وڇڙ ۽ سگهارن ادارن توڙي قيادت کان محروم آهن. جيتوڻيڪ سماج ۾ تبديليءَ جي خواهش رکندڙ ماڻهو عددي طور ٿورائيءَ ۾ ناهن پر انهن جون حڪمتِ عمليون ۽ ادارا اڃا گهربل سگهه ناهن ماڻي سگهيا، تنهن ڪري تبديليءَ جي رفتار سُست آهي. سنڌ ۾ تبديلي ۽ سنڌ جي سياسي حقن جي جدوجهد جو ڳانڍاپو بنهه چِٽو آهي. جيستائين سنڌ جي سماجي ڍانچي ۾ بنيادي تبديليون ۽ سماجي روين ۾ ڪا وڏي اٿل پٿل نه ايندي، سنڌ جي سياسي حقن جي جدوجهد گولائيءَ ۾ ڦيرا ڏيندي رهندي. گولائيءَ واري حرڪت علم طبعيات ۾ موجود هڪ اهڙو عمل آهي، جنهن ۾ توانائي به لڳندي آهي ۽ چرپر جو احساس به ٿيندو آهي پر شيون پنهنجي بنياد کان منزل ڏانهن ڪا وک نه کڻي رهيون هونديون آهن، يعني انهن ۾ ڪا به عملي اڳڀرائي نه ٿي رهي هوندي آهي. اهڙن گروهن ۽ قومن لاءِ تاريخ روز پاڻ کي ورجائيندي رهندي آهي. مثال طور ورهاڱي کانپوءِ سنڌ جي سياسي تاريخ پڙهڻ يا پنهنجي هوش سنڀالڻ کانپوءِ ڪيل مشاهدي مان هيٺيون حقيقتون صاف نظر اينديون.
سنڌ لڳاتار محروميءَ جي احساس ۾ آهي، وفاق سنڌ جي وسيلن تي قابض آهي، سنڌ جي سياست مٿان جاگيردار ٽولو قابض آهي، سنڌ جو هاري ۽ پورهيت انسانيت کان گهٽ درجي جي زندگي گُذاري ٿو. سنڌ ۾ امن امان جي حالت خراب آهي، سنڌ جو انفرا اسٽرڪچر تباهه آهي، سنڌي نوجوانن ۾ بيروزگاري آهي، تعليم جو معيار ڏينهون ڏينهن خراب ٿي رهيو آهي. سنڌ جي سرڪاري کاتن ۾ ڪرپشن عام آهي، سنڌ ۾ پوليس عوام سان ظُلم ۽ زيادتيون ڪري ٿي، وفاق ۾ سنڌي آفيسر اهم پوسٽ تي نٿا رکيا وڃن، صحت مرڪزن ۾ ڊاڪٽر، طبي عملو ۽ دوائون اڻلڀ آهن، پيئڻ جو پاڻي خراب هُجڻ سبب بيماريون عام آهن، وغيره وغيره. اهڙين حقيقتن جي هڪ اڻ کٽ فهرست آهي، جيڪا سنڌ ۾ ڇانيل سماجي جمود جي نشاني آهي.
ٻئي طرف سنڌ جي قومي حقن ۽ سماجي تبديليءَ لاءِ پاڻ پتوڙيندڙ فردن جي محنتن ۽ قربانين جا به اڻ کٽ تفصيل آهن. سچار قومي ڪارڪنن جي قربانين ۽ شهادتن جا تفصيل ڪيئي ڪتاب گُهرن ٿا.
ساڳيءَ طرح سماجَ ۾ عوام دوست هڏ ڏوکين جي سماجي خدمتن جون ڪهاڻيون به اڻ کٽ آهن. يعني هڪ طرف جاکوڙ ۽ قُربانين جا انبار آهن ته ٻئي پاسي مُصيبتن ۽ مسئلن جو تسلسل به ساڳيءَ طرح برقرار آهي. اها حقيقت ظاهر ڪري ٿي ته نه رڳو سماج جا بُنياد کوکلا ڪندڙ ۽ ان ۾ جمود کي تسلسل ڏيندڙ قُوتون سگهاريون ٿينديون رهيون آهن پر ساڳئي وقت حقن ۽ تبديليءَ لاءِ هلندڙ لڳاتار جدوجهد ۾ ڪي اهڙيون اندروني ڪمزوريون ضرور آهن، جيڪي سماج دُشمن طاقتن کي مڪمل طور شڪست نه ڏيئي سگهيون آهن. هُونءَ ته سماج ۾ تبديليءَ لاءِ جاکوڙيندڙ قوتن جا ڪيئي روپ آهن ۽ انهن مان هر ڪنهن جو الڳ جائزو وٺي سگهجي ٿو پر جيئن ته سياسي جدوجهد سماجي تبديليءَ جي حقن جي حاصلات لاءِ جدوجهد جو سڀ کان اُتم طريقو آهي، تنهن ڪري هتي انهن جي ڪمزور پاسن کي بحث هيٺ آندو ويو آهي. سماجَ ۾ تبديليءَ جا ٻيا مورچا کڻي ڪيڏا به سَگهارا ٿي پون پر بُنيادي ۽ دائم تبديلي سياسي عمل جي ئي نتيجي ۾ مُمڪن هُوندي آهي.
سنڌ ۾ قومي حقن جي حوالي سان جدوجهد ڪمزورين ۽ ڪوتاهين جي باوجود سنڌ جي تاريخ جو هڪ شاندار باب آهي. ان قومي جدوجهد سنڌ کي انيڪ مُصيبتن اڳيان سينو تاڻي مقابلو ڪرڻ جي سگهه ڏني آهي. سنڌي سماج سمورين ڪمزورين باوجود اڄ به جنهن مزاحمت جو اظهار ڪندو رهي ٿو. ان جون پاڙون ڏهاڪن کان هلندڙ ان مزاحمتي جدوجهد ۾ کُٿل آهن. البته هلچل پنهنجي صلاحيت جي ڀيٽ ۾ گهڻا گهٽ نتيجا ڏنا آهن. پنهنجي اندروني ڪمزورين کي بهتر ڪرڻ سان سنڌ جي سياسي ۽ سماجي حقن جي جدوجهد گهڻا وڌيڪ ۽ ڊگهي مدي وارا نتيجا ڏيئي سگهي ٿي. ان جدوجهد جي ڪجهه ڪمزور رخن جو مختصر جائزو هن ريت آهي.
قيادت جو جمود:
ايڪڙ ٻيڪڙ حوالن کي ڇڏي باقي هر پارٽيءَ ۾ ذري گهٽ هر سطح تي ساڳيا فرد نظر اچن ٿا، انهن فردن جي اهليت ۽ سچائيءَ تي سوال نه ٿا اُٿاريون پر اهو ادارن اندر جمهوري رَوين جي سَگهاري ٿيڻ ۽ پارٽين اندر متبادل قيادت پيدا ڪرڻ جو سوال آهي. ڊِگهي عرصي تائين مرڪز کان ضلعن تائين اڪثر ساڳين چهرن جي موجود هُجڻ جو مطلب يا ته پارٽيءَ اندر اڳواڻيءَ جي صلاحيت رکندڙ ماڻهن جي اڻاٺ آهي يا وري پارٽيءَ اندر جمهوري رَوين جي ڪمزوري آهي. ڪارڻ ڪجهه به هُجي پر ڊگهي عرصي تائين مختلف سطحن تي پارٽيءَ اندر اڳواڻيءَ جو نه بدلجڻ پارٽين ۾ اندروني جمود جو ڪارڻ بنجي ٿو. وقت گذرڻ سان اڳواڻن جو قد، پارٽي، منشور ۽ نظرئي کان به وڏو ٿي وڃي ٿو ۽ پوءِ هڪ اهڙو وقت اچي ٿو، جڏهن اڳواڻن جو هر لفظ مُقدس بڻجي پوي ٿو، جنهن سان اختلاف جو مطلب غداري ۽ ايجنٽي سمجهيو وڃي ٿو. انهن روين سان پارٽيون فردن جي تابع بنجي پنهنجي حيثيت وڃائي ويهن ٿيون.
سهپ جي اڻاٺ:
سنڌ جون سياسي ڌُريون گهڻو ڪري تنقيد لاءِ سهپ نه ٿيون رکن، پارٽي پاليسي ۽ اڳواڻ جي ڪنهن عمل يا بيان تي تنقيد حرام قرار ڏنل آهي. پارٽيءَ اندر ته اڳواڻ سان اختلاف راءِ جي جُرئت گهٽ مڃتا ماڻي ٿي پر جيڪڏهن ڪو ليکڪ يا صحافي به ڪا تنقيد ڪري ته ان کي به بنهه برداشت نٿو ڪيو وڃي. ڪن حالتن ۾ ته سوشل ميڊيا، ٽيڪسٽ ميسيجز ۽ اي ميلز وسيلي تنقيد ڪندڙ فرد خلاف ايڏي ته شديد مهم هلائي ٿي وڃي، ڄڻ سنڌ جو سڀ کان وڏو مسئلو اهو فرد آهي. ڪنهن جي راءِ سان اختلاف به رکي سگهجي ٿو، بلڪه ان کي دليلن جي آڌار مڪل طور رد به ڪري سگهجي ٿو. دليلن وسيلي رد ڪرڻ صحتمند سياسي عمل آهي، پر نازيبا ٻولي ۽ تهمتن وسيلي خوار خراب ڪرڻ ڪا صحتمند روايت ناهي. اڳواڻ يا پارٽي پاليسيءَ تي ڪا به تنقيد نه سهڻ سياسي بنياد پرستي آهي. بنياد پرستي ڪو مذهبي عقيدي جو مسئلو ناهي، ڪنهن به منظر تي سوچ، پاليسي يا فرد کي مخالف راءِ ۽ تنقيد کان مٿانهون ڪرڻ به بنياد پرستي آهي، جيڪا سياسي پارٽين لاءِ موتمار زهر مثل آهي. سياسي نظرين کي عقيدي، سياسي پارٽين کي فرقي ۽ سياسي ڳواڻن کي پيشوائن ۾ بدلائڻ بدترين سياسي بدديانتي آهي. ان رويي جو نتيجو آهي جو هر مخالف خيال رکندڙ غدار، ايجنٽ ۽ واجب القتل ٿيو پوي ۽ پارٽين اندر نون خيالن، سوچن ۽ روين جي آمد لاءِ دروازا بند ٿيو وڃن. ان جو نتيجو پارٽين اندر عقيدي پرستي ۽ جمود جي شڪل ۾ نڪري ٿو. اختلاف راءِ ۽ تنقيد کي ڊگهي عرصي تائين دٻائڻ ۽ اڳواڻن کي پيشوا بڻائڻ جو نتيجو آهي جو ذري گهٽ هر پارٽيءَ اندران ڪُجهه سالن کان پوءِ ڪو نه ڪو ڌڙو جنم وٺي ٿو. اهو ڌڙو ۽ ان جو اڳواڻ به ساڳي روش برقرار رکي ٿو ۽ پوءِ ان ڌڙي مان ڌڙا جنم وٺن ٿا، نتيجي طور هر راڻي مان راڄ ۽ لک ٿيڻ لڳن ٿا. وقت سان گڏ ڪي ڌڙا ختم ٿي وڃن ٿا ۽ ڪي وري شڪليون بدلائي سفر جاري رکن ٿا.
ياد رکڻ گهرجي ته سياسي پارٽيون ۽ اڳواڻ فردن يا خاندانن جي نه پر عوام جي ملڪيت هوندا آهن، تنهن ڪري سندن تنقيد ۽ اختلاف راءِ جي حق کي مان ڏيڻ ڪا رعايت نه پر سياسي ذميواري آهي. پارلياماني سياست ۾ ته فردن جو قبضو ان ڪري هضم ٿي ويندو آهي، جو باقي ماڻهن کي ڪيئي ٻيا فائدا ملي رهيا هوندا آهن. ان جي ابتڙ پارليامينٽ کان ٻاهر حقن لاءِ جدوجهد ڪندڙ ڪارڪن ته گهڻو ڪري نظرئي ۽ پاليسيءَ سان سهمت ٿي پارٽين جو حصو بڻجندا آهن، تنهن ڪري جڏهن پارٽي اڳواڻ يا پاليسيون سندن سوچ سان ٽڪراءَ ۾ اينديون ته اهي لازمي طور پنهنجي راءِ جو اظهار ڪندا. ساڳيءَ طرح صحافي، ليکڪ ۽ ٻيا سڄاڻ فرد پارٽين جو حصو نه هوندي به ان جي اهم سگهه هوندا آهن، انهن جي اختلاف راءِ جي پٺيان ته ڪنهن ذاتي مفاد جي هجڻ جا امڪان اڃا به گهٽ هوندا آهن. قوم پرست سياست جي حوالي سان سڀاڻي شايع ٿيندڙ مضمون ۾ ڪجهه وڌيڪ اهم رخن کي به بحث هيٺ آڻينداسين.
(روزاني ڪاوش، آچر 12 جولاءِ 2015ع)