ڇا ڪرپشن جي مخالفت جمهوريت دشمني آهي؟
پيپلز پارٽيءَ جي مبينا ڪرپشن جا داستان اخباري مضمون کان گهڻا طويل آهن ۽ ٻچي ٻچي کي معلوم آهن، تنهن ڪري ان بابت دليل ڏيڻ جي ڪا به ضرورت ناهي. ان پسمنظر ۾ جڏهن سنڌ سرڪار خلاف اها وٺ پڪڙ شروع ٿي آهي ته سنڌ واسين لاءِ سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته اهي وفاقي ايجنسين جي ان عمل جي صوبي اندر مداخلت قرار ڏئي حڪومت جي حمايت ڪن يا حڪومت جي ڪرتوتن سبب مٿن نازل ٿيل ان عذاب تي ايڪشن کڻندڙ ڌرين جي حمايت ڪن. منهنجي نظر ۾ نه ڪو پيپلز پارٽي اسٽيبلشمينٽ سان سنڌ جي مفادن لاءِ ويڙهه ۾ لٿي آهي ۽ نه وري اسٽيبلشمينٽ ڪو سنڌ کي بهتر حڪمراني ڏيارڻ يا سنڌ جي ترقي ۽ بهتريءَ لاءِ ڪرپشن خلاف ميدان ۾ لٿي آهي. ٻئي ڌريون سنڌ نه، پر پنهنجي پنهنجي مفادن جي ويڙهاند ۾ آهن، جنهن ۾ سنڌ ۽ سنڌي ٻُوڙن جيان لتاڙجي رهيا آهن. پيپلز پارٽيءَ وٽ گذريل ستن سالن دوران هڪ بهتر سنڌ اڏڻ يا گهٽ ۾ گهٽ ان عمل جي شروعات جو موقعو هو، جيڪو هنن پنهنجي خسيس مفادن جي ور چاڙهي ڇڏيو. ڳالهه رڳو ڪرپشن ۽ سنڌ ۾ خراب حڪمراني قائم ڪرڻ جي نه، پر سنڌ جي بهتر مستقبل جا بنياد رکڻ واري موقعي کي برباد ڪرڻ واري ڏوهه جي آهي، جنهن لاءِ سنڌ واسي پيپلز پارٽيءَ کي ڪڏهن به معاف نه ڪندا. سگهارين ڌرين کي اهو موقعو پيپلز پارٽيءَ پاڻ فراهم ڪيو آهي. ٻئي طرف هن وقت سنڌ ۾ پيپلز پارٽيءَ جي ڪردار سبب عوام ان مان ايترو بيزار ٿي چڪو آهي، جو پ پ جي سڏ تي اسٽيبلشمينٽ خلاف جنگ ته پري هڪل ڪرڻ لاءِ به تيار ناهي. ماضيءَ ۾ پيپلز پارٽي اسٽيبلشمينٽ سان ان ڪري وڙهي سگهندي هئي، جو ان کي عوام خاص طور تي سنڌ واسين جي اخلاقي ۽ سياسي حمايت حاصل هوندي هئي. هينئر پيپلز پارٽي پنهنجا رشتا سنڌ جي عوام سان ٽوڙي ڏيهه ۽ پرڏيهه ۾ ڪمايل ملڪيتن سان جوڙيا آهن. نتيجو اهو آهي، جو اڄ سنڌ واسي ماٺ ڪري پاسيرا ٿي ويهي رهيا آهن. ملڪي اسٽيبلشمينٽ کي پيپلز پارٽيءَ جي ان اميج جو چڱيءَ طرح پتو آهي، تنهن ڪري کين اڳواڻن جي سياسي بيانن جي ڪا به پرواهه ناهي رهي. سياسي جماعتون عوام جي ڪِلي تي ڪُڏنديون آهن، جڏهن ڪا ڌر ان ڪِلي کان محروم ٿي وڃي ته پوءِ اسٽيبلشمينٽ انهن کي پنهنجي مرضيءَ سان ڪُڏائيندي آهي. ڪجهه نيڪ نيت دوستن جو خيال آهي ته ان صورتحال ۾ پيپلز پارٽيءَ خلاف اکر به نه ڪُڇجي، ڇو ته ان سان سنڌ ۾ ڪارروائي ڪندڙ ايجنسين ۽ سگهارين ڌرين لاءِ ڪارروائيءَ جا جواز پيدا ٿيندا ۽ ملڪ مان جمهوريت جي تڏا ويڙهه ٿي سگهي ٿي. ان ڳالهه ۾ پنهنجي جاءِ تي وزن آهي، پر سوال اهو آهي ته ان ڊپ کان سياسي ڌرين جي ڪُڌن ڪرتوتن تي ڪجهه به نه ڪُڇجي، جو اها جمهوريت سان دشمني ٿيندي؟ پهرين ڳالهه ته سياسي ڌرين جي عوام دشمن ڪرپشن ۽ بدترين حڪمرانيءَ کي جمهوريت سان بنهه نه ڳنڍڻ گهرجي. هن وقت ملڪ مٿان جيڪا حڪمراني آهي، ان کي وڌ ۾ وڌ چونڊيل حڪومت چئي سگهجي ٿو، پر ان ۾ جمهوريت جي بنيادي وصف پري پري تائين نظر نه ٿي اچي. جمهوريت رڳو ووٽ ڏيڻ ۽ پارليامينٽ ۾ اجلاس ڪرڻ جو نالو ناهي. عام شهريءَ لاءِ جمهوريت جو مطلب آهي تحفظ، انصاف ۽ سماجي خدمتون. سنڌ جي ڪروڙين پورهيتن، هارين ۽ وچولي طبقي جي غريب ماڻهن لاءِ جمهوريت رڳو هڪ رُڃ بڻجي وئي آهي. موجوده جاگيرداراڻي بي لغام راڄ کي ڪهڙي به طرح جمهوريت نه ٿو چئي سگهجي. ٻي ڳالهه ته ڀلا هڪ گهڙيءَ لاءِ مڃون به کڻي ته اها جمهوريت آهي ته ان کي دشمن قوتن کان محفوظ رکڻ جي پهرين ذميواري ڇا ان پارٽي ۽ قيادت جي ناهي، جنهن کي جمهوريت جي نالي تي عوام ڳائي وڄائي تخت تي ويهاري ٿو. اهي جمهوري قدرن جي ڏينهن رات لتاڙ ڪندا رهن، پر جڏهن انهن جي ڪُڌن ڪرتوتن تي ڪو ايڪشن کڄي ته عوام کي چئجي ته سندن مخالفت نه ڪريو، ڇو ته فلاڻيون طاقتون ان کي بنياد بڻائي وري قبضو ڪري وٺنديون. عوام سان اهڙي بليڪ ميلنگ لاءِ دليل ڏيڻ وارو رويو سمجهه کان ٻاهر آهي.
ملڪي اسٽيبلشمينٽ جي ماضيءَ جو رڪارڊ اهو به ٻُڌائي ٿو ته اهي جڏهن سنڌ مان پيپلز پارٽيءَ کي پاسيرو ڪنديون آهن ته ان جاءِ تي ان کان بدتر ڌرين جو راڄ لاڳو ڪرائينديون آهن. ماضيءَ ۾ اهڙا مثال لڳاتار نظر آيا، جو پيپلز پارٽي حڪومت جو انت آڻي، اسٽيبلشمينٽ پنهنجي پراڻن وفادارن جا ٽولا سنڌ تي مڙهيا، انهن سنڌ سان اهڙا ناحق ڪيا، جو سنڌ واسين کي وري به پيپلز پارٽي وٽ پناهه ڳولڻي پئي. ماضيءَ جي ان رڪارڊ کي نظر ۾ رکندي هڪ رايو اهو به ڏنو پيو وڃي ته پ پ جي هن وقت تي مخالفت نه، پر حمايت ڪرڻ گهرجي، ڇو ته ان سان سنڌ مٿان وري وڌيڪ بدترين راڄ لاڳو ٿي سگهي ٿو. اهو خدشو ماضيءَ جي تجربن جو نتيجو آهي، جنهن کي مڪمل طور رد نه ٿو ڪري سگهجي، پر ان کي بنياد بڻائي، پيپلز پارٽي پاران سنڌ سان جاري ناحق تي چَپ سبي ويهڻ ۽ ان جي ڪرتوتن کي پڌرو ڪرڻ جو مطلب آهي ته ان کي سنڌ جي مڪمل برباديءَ جو لائسنس ڏئي ڇڏجي. ارباب رحيم سنڌ جا ٻيٽ وڪڻي ته کيس ملامت ڪجي، پر ذوالفقار آباد ۽ بحريا ٽائون لاءِ سنڌ جي هزارين ايڪڙ زمين ڏيهي پرڏيهي بلڊرز جي حوالي ڪري ڇڏجي ته ان جي ڪا به مخالفت نه ڪجي. ارباب رحيم حيدرآباد ضلعو ورهائي ته ان تي هر طرح جي ملامت ڪجي، پر پ پ حڪومت عملي طور سنڌ ورهائڻ وارو مڪاني نظام آڻي ۽ سندس اتحادي روز الڳ صوبي جا اعلان ڪن ته کين ڪجهه نه چئجي، جو متان جمهوريت جو نقصان ٿي پئي. منهنجي راءِ ۾ سنڌ جو مفاد هر پارٽي، نظريي، اڳواڻ ۽ جمهوريت کان اُتم آهي. جيڪا جمهوريت سنڌ جي ورهاڱي ۽ شهرن ۾ لکين ڌارين جي آباديءَ لاءِ رستا هموار ڪري، اها ڪهڙي به طرح آمريت کان گهٽ خراب ناهي. اڳواڻن جي امڪاني گرفتاريءَ خلاف جنگ جا سڏ ڏيندڙ همراهه اهو چئي چڪا آهن ته ذوالفقار آباد جي مخالفت نه ڪرڻ گهرجي، ان ۾ ٻين صوبن جا ماڻهو اچي رهن ته ان ۾ ڪا به خراب ناهي.
سنڌ واسين کي جمهوريت جي نالي ۾ ان سنڌ دشمن راڄ جي هرگز حمايت نه ڪرڻ گهرجي. جيڪڏهن سڀاڻي اسٽيبلشمينٽ کين هٽائي، انهن کان بدتر ماڻهو سنڌ مٿان لاڳو ڪيا ته سنڌ واسين کي پنهنجي مزاحمتي جدوجهد کي ساڳي طرح جاري رکڻ گهرجي. سنڌ جي مفادن جو تحفظ لڳاتار جدوجهد ۾ آهي، ان لاءِ ڪنهن ڌر يا حڪومت جي سنڌ دشمن ڪردار جي مخالفت کان ڪيٻائڻ نه گهرجي. سنڌ اڳ به ضياءَ شاهي، ڄام شاهي ۽ مشرف شاهيءَ جي مزاحمت ڪئي هئي ۽ آئيندي به ڪري سگهي ٿي. سنڌ واسين کي گهرجي ته پنهنجو رت ست ۽ توانائي ڪرپٽ ٽولن جي حڪومتن بچائڻ بجاءِ سنڌ جي قومي مفادن جي تحفظ لاءِ بچائي رکن. اسٽيبلشمينٽ کي اهو چٽو نياپو ڏجي ته اسان دهشتگردن ۽ ڪرپٽ ٽولن جي اتحاد کي نه جمهوريت جي نالي ۾ قبول ڪنداسين ۽ نه انهن کي هٽائي، کانئن بدتر ڪردار رکندڙ ڌرين جي اڳيان ماٺ رهنداسين. سنڌ واسي جيستائين سنڌ جي مفادن کي پارٽين ۽ نظامن کان مٿانهون نه رکندا، مختلف ڌريون کين ڪي نه ڪي ڊپ ڏئي، بليڪ ميل ڪنديون رهنديون. ڪرپشن، اقرباپروري ۽ خراب حڪمرانيءَ جي مخالفت کي جمهوريت جي مخالفت يا اسٽيبلشمينٽ جي حمايت سمجهڻ وارو رويو غير منطقي آهي ۽ ان جو فائدو رڳو سماج جون ويري طاقتون ئي وٺنديون. سڄي سنڌ کي مال غنيمت جيان لُٽيندڙ ڀوتارڪو ٽولو سنڌ جي برباديءَ کي جمهوريت جو مقدس چوغو اوڙهائي سماج جو رت پيئڻ واري ڪارروائيءَ کي تسلسل ڏيڻ گهري ٿو. سنڌي سماج جي جيڪا بربادي گذريل ستن سالن ۾ ٿي آهي، ان کي روڪڻ جا سمورا جمهوري دروازا هن وڏيرڪي نظام ۾ بند ڪيل آهن. حڪمرانن پاڻ پنهنجا افعال نه سُڌاري موقعي جو فائدو وٺندڙ قوتن کي مداخلت جو موقعو ڏنو آهي، تنهن ڪري سڀاڻي چونڊيل حڪومت يا سويلين راڄ کي ڪو نقصان پهچي ٿو ته ان جي ذميواري به انهن پارٽين ۽ سندن اڳواڻن تي ئي لاڳو ٿيڻ گهرجي. جيڪڏهن اسٽيبلشمينٽ ماضيءَ جيان پيپلز پارٽيءَ کان به بدتر وڏيرڪو وفادار ٽولو سنڌ مٿان مڙهيندي ته سنڌ واسين وٽ به جدوجهد جو آپشن کُليل رهندو. البته ان ڊپ کان قيادت تائين پيپلز پارٽي کان پُڇاڻو معاف رکڻ سان جمهوريت جي ڪا به خدمت نه ٿيندي. باقي رهيو وفاق جو سنڌ سان بنگالين وارو ورتاءُ ته اهو ڪو ڊاڪٽر عاصم جي گرفتاريءَ کانپوءِ شروع نه ٿيو آهي، اهو ورتاءُ شروع کان هلندڙ آهي ۽ پيپلز پارٽي ان ۾ پاڻ به برابر جي شريڪ رهي آهي. بنگال جا وسيلا عوامي ليگ نه، پر اسلام آباد جي اسٽيبلشمينٽ ڦريا هئا. سنڌ ۾ پيپلز پارٽي گذريل ستن سالن دوران ان ڪم ۾ اسلام آباد کان به گوءِ کڻي وئي آهي. اڄ رينجرز جيڪڏهن دهشتگرديءَ جي الزامن هيٺ 90 ڏينهن جو رمانڊ وٺي، سياسي اڳواڻن کي واڙي رهي آهي ته اهي اختيار به پاڻ پيپلز پارٽي جي حڪومت رڳو ڪجهه هفتا اڳ رينجرز کي ڏنا هئا. پاڪستان پروٽيڪشن ايڪٽ ۽ فوجي عدالتن جي قيام لاءِ به پيپلز پارٽي جي قيادت پاڻ اڳيان هئي. جڏهن انساني حقن جا ادارا ۽ ٻيون سياسي ڌريون انهن قانونن جي مخالفت ڪري رهيون هيون، تڏهن پيپلز پارٽيءَ جي قيادت پنهنجي اڳواڻن جي اختلاف راءِ کي به مان نه ڏنو ۽ انهن قانونن جي حمايت ڪئي. پنهنجي پيرن تي پاڻ ڪهاڙو هڻڻ کان پوءِ جنگ جا اعلان ڪرڻ جو ڪهڙو فائدو. ڊاڪٽر عاصم جهڙن ماڻهن جون سنڌ ۽ جمهوريت لاءِ ڪهڙيون خدمتون آهن، جو سنڌ واسي هن لاءِ رستن تي نڪرندا. البته جيڪڏهن پيپلز پارٽي اسٽيبلشمينٽ سان سنڌ جي قومي مفادن لاءِ ٽڪراءَ ۾ آيل هجي ها ته سنڌ واسي ان جي سڏ کانسواءِ جنگ لاءِ نڪري پون ها. باقي ٻنهي هٿن سان سنڌ کي لُٽي برباد ڪري پنهنجي ڪرپشن ۽ بدعنوانيءَ جي ڪاروبار کي تحفظ ڏيڻ لاءِ سنڌ کي بنياد بڻائڻ وارو پراڻو کيڏ هاڻي کيڏڻ مشڪل آهي.
سنڌ واسين جي نجات ان ۾ آهي ته مفاد پرست پارٽين جي ڪرتوتن تي پردو رکڻ بجاءِ سڌي طرح سنڌ جي سياسي ۽ معاشي مفادن کي هر بحث جو بنياد بڻائين. اڳي پوءِ سنڌين کي پنهنجي صفن مان ڪا اهڙي عوام دوست طاقت اڀارڻي پوندي، جيڪا سنڌ جي مفادن کي مٿانهون رکڻ واري سياست ڪري. اهڙي ڌر ئي سنڌ واسين جي جائز مفادن جي تحفظ لاءِ اقتداري پارٽين سان لهه وچڙ ڪري، سنڌ جي حقن جو تحفظ ڪري سگهندي. جدوجهد جو سفر ڊگهو، اڙانگو ۽ ٿَڪائيندڙ آهي، پر ان کان سواءِ ڪا ٻي واهه به ناهي.
(روزاني ڪاوش، اڱارو پهرين سيپٽمبر 2015ع)