مهاڳ
ارڏو اترادي :
مزاحمت ۽ محبت جوشاعر
[/b]
ارڏو اترادي پنهنجي بي ساخته ، موزون ۽ من ۾ پيهي ويندڙ شاعريءَ سبب پنهنجي الڳ سڃاڻپ ڪرائڻ ۾ سوڀارو ٿي چڪو آهي .
سندس شاعري جنهن ۾ هن مٽيءَ جي ماڻهن جا خواب ، ارمان ۽ محبتون پوشيدا آهن ، جنهن سندس شاعريءَ کي غور سان پڙهيو يا اسٽيج تان ٻڌو هوندو ان سندس لفظن ۽ خيال جي درد توڙي محبت کي ضرور محسوس ڪيو هوندو. ارڏي سان منهنجي محبت تعلق ۽ ڳانڊاپو ايترو پراڻو ۽ پختو آهي ۽ مان ان گهڙيءَ کي سارڻ جي ڪوشش نه ٿو ڪريان جڪا گهڙي هاڻ به اسان کي محبت جي تند ۾ جوڙيون اچي ٿي .ڀلا هوا جي جهونڪي کي به ڪو ياد ڪري سگهندو ۽ ان سان ماڻهو جا شنا سائي ڪڏهن ٿي .
اهو ڪنڌڪوٽ شهر جي شاهي بازار ۾ اسانجن دوستن عبدالله ۽ غزيز ڀٽو جي بڪ بائينڊنگ جي مانڍ تي جيڪا هن شهر ۾ اسان جي اڪيلي پناهه گاهه هوندي هئي ۽ سڄو شهر لتاڙي اچي اتي ويهندا هئاسين پانهن به پيئندا هئا سين ، سياست ، ادب ۽ زندگيءَ جي روزمره جي مامرن تي بحث ڪندا هئا سين ۽ ڪڏهن ڪڏهن ٻنهي ڀائرن جي گهران آيل ماني ۾ به ڀاڱيوار ٿيندا هئا سين اهي 80 جي ڏهاڪي جي شروعاتي سالن وارن يادگيريون ، دوست، ڪچهريون ، مزاح، سياست ۽ سڃايون جيڪي وسري نٿون وسرن انهي ڪري ان وقت جا دوست به ٻالڪيڻي جي يادن وانگر ڏاڍو مٺا جو مٺي حافظي ۽ محبتن جو مرڪز آهن ، هونءَ ماضي ءَ جي سڀ کان وڏي خوبي اها آهي جو وقت ان مان ڪٽاڻ ۽ تخليون ڪڍي ڇڏيندو آهي رڳو ماکي ءَ لاءِ هڙيون يادو ن ئي رهجي وينديون .
ارڏي اتراديءَ جي شاعري تي لکندي . ڳالهه ڪٿي جو ڪٿي وڃي پهتي ته مون گهري دوست ۽ دل گهري دوست هئڻ سبب ارڏي جي شاعري شخصيت ۽ خيالن جي ويجهڙائپ کان مطالعو ۽ مشاهدو ڪيو آهي .
ارڏي جي شاعري توڙي زندگيءَ جائي دور آهن پهرين دور ۾ هو رڳو روحاڻ ۽ مذهبي شاعري ڪندو هو۽ سنڌ جي گهڻڻ شاعرن جيان ساجي درجو هو . پوءِ گورنمينٽ ڪاليج سکر بي ايڊ ڪرڻ دوران هن جون وهاب ڀيو اياز گل مجن مڱريو ۽ ٻين ڪچهريون ٿيون جنهن سندس خيالن ۾ وڏي اٿل پٿل ۽ تبديلي آندي ۽ هو عاجز مان ارڏو ٿي بڻجي ويو ۽ سچل واري سرمستيءَ سان چوڻ لڳو:
عاجز هاڻي عاجز ناهي ، ارڏو آهي ارڏو يار.
قلم قلم ، قلم قلم آ
ظلم نه آٻيو ڇاهي .
عاجز هاڻي عاجز ناهي .
ايئن هو رومائنس نوي شاعريءَ مان مزاهمتي شاعري به لڳو هو ، بلڪ قومي تحريڪ سان وابسته به ٿي ويو هو . اهو اسي جو ڏهاڪو هو ، جنهن ۾ قومي تحريڪ پنهنجي عروج کي پهتي هئي ظلم ذيادتين ۽ ارم زورائين سبب هتان جي عوم جو اثرڻ ۽ اڳتي شاعرن جي شعور تائين به رسائي ڪري چڪي هئي ۽ ارڏو به سرڪش سنڌي وليم باغي ۽ آتشد سنڌي وانگر سنڌي قوم جي مذهبي سگهه جو پهلو ۽ ساٿي شاعر ٿي اڀريو هو . هوئن به اهاهڪ سج جهڙي حقيقت آه يته انقلابي مزاحمتي ۽ مداختي شاعري اتان جي عوام جي دردن ۽ ڏکن جو آئينو هوندي آهي ۽ اهي قومون جيڪي ويهين صدي جي پڇاڙي تائين به ساڳي بيٺڪي سماج جي چڪيءَ ۾ پيڙهيل آهن ، سندن روزگار جا ذريعا کسيل ، بنيادي حق معطل ۽ آجپو هڪ ڪوڙو دلاصو بڻيل آهي ، پوءِ آهولاطيني آمريڪا هجي آفريڪا هجي ، يا فلسطيني ۽ سنڌي اتي مزاهمت شاعري سرجي ٿي ، ڇاڪاڻ جو انهن ديسن۽ قومن اڃا اهو سبح نه ڏٺو آهي جنهن جو قومن جي عالمي بدنامي ۾ ذڪر ڪيل آهي .
ٽين دور ۾ هن قومي تحريڪ کان منهن ته نه مٽوي پر تصوف ڏانهن وڌيڪ متوجه ٿيو ۽ ان رنگ ۾ رنگجي ويو . ايئن ارڏي جي شاعري رومانس ، مزاحمت ۽ تصوف جو سنگم ٿي اڀري ۽ هن ايڪ قصردرلک وانگر جيڏانهن مظر کئين کيس ’پرين‘ نظر آيو ۽ پرينءَ جي سج، حسن، سنڌي ۽ محبوب لفظ بڻجي ويا ، اهائي ڪيفيت آهي جنهنکي منهنجو دوست ساري سنڌي ڀريءَ جو پاڇو چئي مخاطب ٿيو هو ۽ ان ڀريءَ جي پاڇي کي نه رڳو پنهنجي روح جو آئينو بڻايو پر ان کي زندگيءَ جو وڏو سچ ۽ حقيقت وانگر پنهنجي زندگيءَ جو اڻ تت حصو به بڻايو .
شاعريءَ جو بنيادي وظيفو زندگيءَ جي حسن کي نهايت ڌيرج ۽ ڪوملت سان بيان ڪرڻ آهي ۽ انهن گهڙين ۽ ڪيفيتن جي عڪاسي يا منظر ڪشي ڪرڻي آهي، جنهن ۾ به پريمي جڏهن ملنداآهن ته ’’پشتو ٽپي وانگر ايئن سمجهدا آهن ته سڄي دنيا انڌي ٿي چڪي آهي . عربيءَ جي مشهور رومائنس ۽ مزاهمتي شاعر نزار قباني جو شعر آهي ته:
تنهنجي محبت
جيڪا تنهنجن نيڻن جهڙي
اثاهه گهرائي رکي ٿي
ابد آهي، روحاني آهي مقدس آهي
تنهنجي محبت
جنم ۽ موت وانگر
دهرائي نٿي سگهي ،
ته شاعري ايئن دلين جا پيد کولڙي ۽ ان تسرمد جي ڪلمي ‘‘ بهتر ئي اکين جو ڪٿائون بيان ڪري ٿي ته ارڏي جي شاعريءَ ۾ به اسان کي ، اميد ، زندگي حسن ۽ ٻار جي ٽهڪن جهڙي بيساخٿي ۽ معصوميت ملي ٿي .
اسان سونهن سچ جا ئي پروانا بڻجي ،
اوهانجي شمع تي ، جلڻ آيا آهيون .
اسان ديس جو درد پنهنجو ئي ڄاڻي
ارڏائي دردر رلڻ آياآهيون
ارڏي اترادي جو هي شاعريءَ جو مجموعو جنهنجو نانو هن جان تو کي ڪري رکيو آهي پاڻ ۾ کوڙ ساريون ساروڻيون سنڀالي ويٺو آهي . جنهن۾ عشق به آهي سنڌ به آهي ته تصوف به سندس رومانوي شاعري جو جيڪو عوامي انداز آهي اهرو انداز اسان وٽ استاد بخاري ۽ احمد خان مدحوش جو آهي لفظ سادا خيال سادو ڳالهه رواجي پر رواني بيساختگي ۽ زورِ بيان ڪمال جو
ڏينهن ۾ ڏهه ڏهه ڀيرا توکي ڏسان .
ايندي ويندي پير چارو ٿي وڃي .
ڪو ٻجهارت کڻي سونهن وارا ڳڻي
هو اڃا چئي بچي ياد توکي ڪريان
اهڙي رواني ۽ خيال جي پختگي سندس ورهين جي محنت شوق دلچسپي ۽ مشاهدي جو نتيجو آهي هوئن به شاعري جيڪا زندگيءَ جي سڀني ڪيفيتن ۽ لقائن جي نمائنده آهي . اُها ايسيتائين پُر اثر نه ٿي بڻجي جيسيتائين ان کي پنهنجي حياتيءَ جا ڪيئي سال نه ٿا ارپجن ۽ ان ۾ شاعر جي پنهنجي شخصيت ملوث هجي ٿي ۽ هو پاڻ ان جي لفظ لفظ ۾ ازلي موجود هوندو آهي .
سندس ان مجموعي ۾ جتي هن عشق ۽ انقلاب کي ڳايو آهي اُتي هن سماجي مامرن تي طبع آزمائي ڪئي آهي سندس شعر ’’اڌ آباديءَ واري عورت ناحق ڪاريون ان جو کليواظها رآهن هوئن به ارڏو ان قبيلائي سماج جو فرد آهي جتي اڃان مهذب پڻو ۽ زندگي ءَ جا اعليٰ انساني قدر ته سواليا نشان بڻيل آهن . پر عورت کي انسان واري مڃتا مليل ناهي.
شادي کان اڳ پڇبو آهي
هوءَ به آخر آ انسان .
اڌ آبادي عورت آهي
ان کي ارڏا ’’ڪر نه ذيان.
ارڏو اترادي پنهنجي دور جو پرجوش نمائندو شاعر آهي .توڙي جو سنڌ جي آخري ڇيڙي تي ويٺل ۽ ناماچاري جي شوق کان ڪونهين ڏو ر آهي پر سندس ادائگي خيال ۽ رواني ۾ ايڏ ي ڪشش ۽ پکتگي آهي جو سندس شعر کي هن قوم جي ضمير جو ترجمان چئي سگهجي ٿو .عشق کي استاد ۽ قوم کي پنهنجي سڀني محبتن ۽ لاڳاپن جو بنياد سمجهندڙ سندس شعر زندگيءَ جي ان صبح جي اڳڪتي ڪندڙ اميد ۽ اتساهه سا سرشار آهي جيڪا شايد شاعر پنهنجي زندگيءَ ۾ ڏسي نه سگهي پر اُهو احترام آدميت آزادي ۽ خوشحالي جو سج اڀرڻو ضرور آهي ان تي شڪ ڪرڻ ڪفر برابر آهي.
حميد سبزوئي
0300-7058872