شاهه جي شاعريءَ ۾ محبت جا موتي... (حصو پهريون)
1. سُر سهڻي:
سهڻي ميهار جي ڀيٽا ڪبي ته، سهڻي محبت جي ميدان ۾ اَلائي ڪيترا ڀيرا سَوائي نظر ايندي، سندس محبت جي ڪمال جو ڪاٿو ئي ڪونهي، هُوءَ ميهار جي محبت ۾ دل دهلائيندڙ درياهه ۾ ڪاهجي ٿي پوي، نه جَر جو خطرو، نه وري جَر جي جانورن جو خوف اٿس، ڇو ته محبت وارن لاءِ درياهه جي هستي مستي ۽ جَر جي جانورن جو خوف ڪا معنيٰ ڪونه ٿا رکن. هُوءَ سِر جو سانگو لاهي، ميهار جي محبت ۾ نڪري ٿي پوي ۽ چوي ٿي ته: ”مون کي ميهار جي محبت جي تار لڳل آهي ۽ ميهار کي به منهنجي محبت جو احساس آهي،“ اهڙي محبت وارن کي حقيقت ۾ ترڻ وارو تُرهو، ٻُڏڻ کان بچاءُ نه، پر سمجهو ته اُن کي پاڻ سان کڻڻ ئي هڪ بار آهي! اُن محبت جي حقيقت واري حال کي مرشد لطيف هن طرح بيان ڪري ٿو ته:
پُڇن جي ميهار کي، پُڇي سي ميهار،
تُرهو تنين بَارُ، عشق جنين کي آڪرو!
حقيقت ۾ اهو آهي محبت وارن جو مُلڪ، محبت جو درجو ايترو ته بُلند ۽ بالا آهي، جو ڪوبه محبت وارن جو مقابلو ڪري ئي ڪونه ٿو سگهي. هن دنيا جون سڀئي شيون محبت جي سھاري ٿيون لڳن، اُنهن سڀني جي رهنمائي محبت ٿي ڪري، زماني جي هر چيز محبت جي محتاج آهي، اها محبت ئي آهي، جيڪا هڪ چيز کي ٻي چيز ۾ گُم ڪريو ڇڏي. محبت ۾ جو ساهڙ آهي، سا سهڻي آهي ۽ سمنڊ آهي، محبت جي اها ڳالهه هڪ ڳُوڙهو ۽ اُونهون اسرار آهي. مالڪ خدا، انسان ۽ هي سڄي ڪائنات ئي محبت جو نالو آهي. ڀٽائي گهوٽ محبت بابت سهڻي واتان اِجهو هن طرح ٿو چَوِرائي ته:
ساهڙ سا سهڻي، سائر پڻ سوئي،
آهي نجوئي، ڳُجهه ڳُجهاندر ڳالهڙي.
محبت هڪ نادر ۽ بي بها چيز آهي، محبت نفس جي تقدس جو ٻيو نالو آهي، محبت جي تڪميل انسانيت جو معراج آهي، انسانيت جو معراج ماڻيندڙ اُتان اَلا توهار ڪيو گِهڙيو پون، جتان درياهه جو تيز وهڪرو هوندو آهي. محبت وارن لاءِ ته اها آسان واٽ آهي، آساني ۽ ڪنڌيءَ ڪپر جي واٽ جي ڳالهه ڪُوڙيون ڪنديون آهن، جن کي ساهڙ جي سِڪ محبت آهي، اُهي گهيڙ پُڇن ئي ڪونه، اُنهن لاءِ هيڏو سارو درياهه هڪ وِک برابر آهي، اُنهيءَ معراج انسانيءَ جو ڀٽائي گهوٽ سهڻيءَ جي واتان هيئن ٿو بيان ڪرائي ته:
جِتان وَهي تِتان واٽ، ڪَپَر پُڇن ڪُوڙيون،
جن کي سِڪ ساهڙ جي، سي گهيڙ نه پُڇن گهاٽ،
جن کي عشق جي اُساٽ، سي واهڙ ڀائين وِکڙي.
2. سُر سهڻي:
شاهه سائينءَ جي سُورمي سسئي جي پنهنجي وَر پُنهل سان جيڪا محبت هئي، سا هر عورت لاءِ هڪ بهترين سبق آهي، جو اڄ به سنڌ جون عورتون سسئي جو مثال ڏئي چونديون آهن ته، ”سسئي جهڙو سَت ٻي ڪامڻ ڪندي ڪانه ڪا“ سسئي کي پُنهل جي محبت کان سواءِ ٻي ڪابه چيز نه ٿي وڻي، کيس جهنگ، جبل جون تڪليفون اچن ٿيون پوءِ به پنهنجي محبت واري مقصد تان هٿ نه ٿي کڻي. محبت يا عشق سندس فطري حق آهي، جا شيءِ فطرت کي پنهنجو نه ٿي ڪري، اُن جو وجود خطري ۾ ٿو رَهي. جا شيءِ فطرت کي پنهنجو ٿي ڪري سا سدائين دائم ۽ قائم ٿي رَهي. سسئي جو پُنهل سان هڪ ٿي وڃڻ فطري عمل هو، پُنهل جي جُدائي، سسئي لاءِ موت ثابت ٿي ۽ بنا سوچ ويچار جي جبل طرف هلڻ شروع ڪيائين، جبل ۾ اڪثر پاڻيءَ جو نالو ئي نه هوندو آهي، اُن هوندي به پُنهل جي محبت سسئي کي هڪ پاءُ پاڻي به کڻڻ نه ڏنو، ٻئي طرف جبل به تپي تڪايون پيو ڪري ۽ تپي تپي وڏو تاب پيو ڏيکاري، بيوسين مٿان لُڪ (ڪوسو واءُ) پئي وسي. اي پرين! جتي آءٌ اڪيلي تڪليفن ۾ آهيان، اُتي تون مون کي ويجهو اَچي رَس! ڀٽائي گهوٽ سسئي جي محبت هن طرح بيان ٿو ڪري ته:
واقف نه وڻڪار جي، پاڻي کنيم نه پاءُ
جبل جلدايون ڪري، تِک ڏيکاري تاءُ
لَڳي لُڪَ لطيف چئي، معذورِن مٿا،
اُتي اوڏو آءُ، جِت هونديس هوت هيڪلي.
حقيقت جي نگاهه سان ڏٺو ويندو ته بندي ۾ پنهنجي خالق جي صفت موجود آ هي، خالق خدا پاڻ هڪ وڏي محبت آهي، دنيا جون سڀ شيون محبت ۽ محبت لاءِ بنايون اٿس، اهو ئي سبب آهي، جو انسان محبت جو حامل ٿي ڪري، محبت ڀري دنيا طرف ڇِڪجي وڃي ٿو، ساڳيءَ طرح سسئي کي به پُنهل جي سڱ سُمهڻ يا ويهڻ نه ڏنو ۽ محبت ۾ اچي سندس پيڇو ڪندي، جبل جهاڳڻ شروع ڪيائين ۽ پنهنجين سڀني سرتين کي چيائين ته: ”اي منهنجيون پياريون سرتيون! اوهان سڀئي سَڌون ته ڪريو ٿيون، بُک ڪاٽڻ، پيرين پنڌ ڪرڻ، اوهان جي وس کان ٻاهر آهي، مون سان گڏجي اها هلي جيڪا پنهنجو جيءُ مٺو نه ڪري، نه ئي پنهنجي زندگيءَ لاءِ سوچي، پوءِ اها مون سان گڏجي هلي. مُرشد لطيف ان بابت هيئن ٿو فرمائي ته:
سَڌائتي سَڀڪا، بَک نه باسي ڪا،
جيهي تيهي ذات جي، جُنبش ڪَانهي جَا،
مُون سِين هَلي سَا، جَا جيءُ مِٺو نه ڪَري.
[روزاني جاڳو ڪراچي ڇنڇر 12 اپريل 1997ع ۾ ڇپيو.]