سچل سائين جو مذهبي ڪٽرپڻي خلاف جهاد!

سنڌ ڌرتي، جيڪا فضيلتن ۽ برڪتن واري ڀلاري ڀُونءِ رهي آهي، جنهن ڪيترائي قومي هيرا، صُوفي بزرگ پيدا ڪيا آهن، جيڪي پنهنجي علمي ڪردار سان تاريخ جو حصو بنجي ويا، جن جي زندگي اسان لاءِ مشعل راهه آهي، اهڙن عطيم انسانن مان سچل سرمست به هڪ آهي، سندس مسلڪ ۾ ڪٿي به ڌُڙي بندي، فرقي پرستي، مذهبي ڪٽرپڻي ۽ اوچ نيچ جي مت ڀيد جو ذڪر نٿو ملي، اهي سڀ ڳالهيون وٽس فضول ۽ بي معنيٰ هُيون، هونءَ به ڪنهن مفڪر بزرگ جي چيل هڪ روشن حقيقت آهي ته اسلام جي شروعات کان وٺي کيس مڃيندڙن جا ٻه گُروهه رهيا آهن، جنهن ۾ هڪڙو گروهه صوفي فقيرن، درويشن بزرگن جو ه آهي، جنهن ۾ اسلام ماڻهن جي وچ ۾ مذهب، نسلن، رنگن ۽ اوچ نيچ جي کڙي ڪيل ديوارن کي مَليا ميٽ ڪري، انسان ذات ۾ اتحاد امن، ڀائيچاري، فلاح ۽ بهبود پکيڙڻ لاءِ آيو هو، اهو دين فطرت هو، جنهن جو سڀني پيغمبرن پيغام ڏنو هو، اهو ڪو نئون دين ڪونه هو، بلڪه اُن مطابق سڀني مذهبن جي ظاهري ڪثرت پٺيان بنيادي وحدت سمايل هُئي، اهڙي تعليم جو فروغ صحيح سمجهاڻي، اخلاقي درستي، نفساني اصلاح ذريعي تاليف قلوب، رواداري ۽ باهمي گفتگو وسيلي ٿيڻ وارو هو، هر ڏاڍ تشدد، نفرت، نفاق، خود مطلبيءَ جي راهه ۾ رُڪاوٽون هو، دين جي معاملي ۾ زور زبردستي بلڪل ناجائز هُئي، پيغمبر رحمة اللعالمين ٿي آيو هو، هُو غلامن کي آزاد ڪرائڻ لاءِ ۽ ڦرلٽ بند ڪرائڻ لاءِ انصاف جو دَور قائم ڪرڻ ۽ دنيا ۾ امن امان لاءِ آيل هو، نه انهن ڪمن جي مروج ڪرڻ لاءِ جي پوءِ ڪن ماڻهن اسلام جي نالي ۾ ڌارين ملڪن کي غلام بنائڻ، ڦرلٽ ڪرڻ، آزاد ماڻهن کي غلام بنائڻ وارا ڪم ڪيا، سي بلڪل ناجائز هُئا، جيڪي اسلام جي نالي ۾ ڪيا ويا. سچل سائين صوفي بزرگن جي تشريح واري مذهب جو پوئلڳ هو، مذهب جي ٻئي گروهه جو چوڻ هو ته اسلام هڪ عالمگير دين ٿي آيل هو، اُن جي اچڻ سان ٻيا سڀ دين رد ٿي ويا هُئا، هن دين جي شريعت کي زوري دنيا جي ماڻهن مٿان مسلط ڪرڻو هو، جنهن عمل کي جهاد جي نالي سڏايائون ٿي، اُن ۾ ٻين ملڪن تي چڙهايون ڪري ماڻهو مارڻ، اُن تي قبضو ڪرڻ، ڦُرلٽ، مار ڌاڙ ڪرڻ ۽ اُتان مردن عورتن کي غلام بنائي، رِڍن ٻڪرين وانگر وِڪرو ڪرڻ کي جائز ڄاتو ٿي، ۽ اُهي انتهاپسند، عقل ۽ آزادي جا ويري بنجي انسانيت کي ختم ڪري حيوانيت کي پيدا ڪري رهيا آهن، سندن انڌي تقليد جي ڪري ئي اسلام جو نالو بدنام ٿيو آهي ۽ مسلمانن کي ذلت جي منزل تي پهچايو آهي! ڪنهن ڀلائيءَ جي ڳالهه ٿئي ٿي ته سڀ کان پهرين هي ماڻهو پنهنجن عالمانه فريبڪارين جا هٿيار کڻي، ناجائز فتوائون جاري ڪري، رستو روڪي بيهن ٿا ۽ هو اهڙو سانگ ٿا رچائين، جو دنيا حيران پريشان ٿيو وڃي. سچل سائين خود صوفي هو، هن صوفين درويشن واري دين کي ته سيني سان لاتو هو، مگر انتهاپسند مُلن مولوين واري تشريح ڪيل دين جو بلڪل انڪاري هو، اِهو ئي سبب هو، جو انتها پسند مُلا مولوي سندس ڪٽر دشمن بنجي ويا هُئا، ايتري قدر جو سندن روبرو ڪو سچل سائينءَ جو نالو وٺندو هو ته اُن تي مڇرجي ويندا هُئا. مطلب ته سچل سائين جيڪو انتهاپسند مُلن مولوين لاءِ هڪ مِهڻو بنجي ويو هو.
سندس اصل نالو عبدالوهاب هو، جو سندس پڙ ڏاڏي جو نالو هو، پر ٻالڪپڻ ۾ ئي سلڇڻي هجڻ ڪري، کيس پنهنجو چاچو ميان عبدالحق پيار وچان ’سچل‘ يا ’سچو‘ ڪري سڏيندو هو. هُو پنهنجي وقت جو وڏو عالم، صوفي، تصوف جو شهنشاهه، حقيقت ۽ معرفت جي رمزن جو رازدار هو. سچل سائينءَ جي ولادت واري سال، يعني 1739ع ۾ نادر شاهه سنڌ تي ڪاهه ڪري، وڏا ظُلم ڪيا، اُن کانپوءِ 1754ع ۾ احمد شاهه ابدالي، سنڌ تي ڪاهه ڪئي، اُن کان پوءِ افغاني جلاد ملعوني طبع جي مالڪ ۽ ڪٺور دل، مدد خان پٺاڻ سنڌ تي ڪاهه ڪري ڳوٺن جا ڳوٺ ڦُري باهيون ڏئي ساڙايا ۽ اناج جا اڌ پڪل فصل تباهه ڪرايا ۽ سنڌ ۾ سخت ڏڪار پئجي ويو، پٺاڻن جي لڳاتار حملن جي ڪري هي چوڻي وجود ۾ آئي ته:
جڏهن ڪڏهن سنڌڙي توکي قنڌاران جوکو!
سچل سائين اهڙي ڏکئي دَور ۾ اک کولي، پنهنجي تيز فهمي ۽ ذڪي نگاهه سان ڏٺو ۽ محسوس ڪيو ته افغاني ڌاريا حڪمران بنجي آيل جن ۾ اخلاق نالي ڪا شيءِ ذري برابر به ڪانه هئي، هُو انتهاپسند ۽ ڪٽر مذهبي جلاد ۽ ڪٺور دل هُئا، مذهب اسلام جي نالي ۾ اهڙا ته ظلم ڪيا، جنهن کي ڏسي شايد شيطان به شرم کان ڪنڌ جهڪائي ڇڏيو هوندو، پر هنن کي ظلم ڏاڍ ڪرڻ ۾ ذرو به شرم ڪونه ٿي آيو، هنن مذهبي ٺڳن سنڌي ماڻهن ۾ مذهبي فرقي پرستيءَ جو ٻج پوکڻ شروع ڪيو، چي ڀيل، باگڙي، ڪولهي، مينگهوار، هندو وغيره ڪافر آهن، هُو مذهب اسلام جا دشمن آهن، هنن سان سماجي لڳ لاڳاپا ختم ڪيا وڃن، هنن سان ڀلائي ڪرڻ گُناهه آهي وغيره. سنڌ ۾ اهڙي قسم جي مذهبي ڪٽرپڻي ۽ اوچ نيچ، ذات پات واري انساني اُصولن واري پائمالي شروع ٿي وئي، ايتري قدر جو ڪيترن مُلن مولوين ۽ پيرن گڏجي هندن جون زور ۽ زبردستي سان طهرون ڪرائي، زوري مسلمان ڪرڻ شروع ڪيو، اهو زمانو سُٺن ذهنن ۽ سيڪيولر خيالن وارن ماڻهن لاءِ قيامت کان گهٽ ڪونه هو، چؤطرف مايوسي پريشاني ۽ ويڳاڻپ پکڙجي وئي هُئي، پيار محبت رواداري نيڪ نيتي موڪلائي وئي هئي، امن شانتي اُجڙي وئي هُئي، هر طرف جبر، ڏاڍ، ڏمر، ظلم، زيادتي جو زور شور هو. سچل سائين مذهبي ڪٽرپڻي کان بُلند و بالا هو، هُو ’لَڪُم دِينڪُم وَليَ الدِينُ،‘ جو عملي پيروڪار ’واصل بالله ۽ فنافي الله‘ هو، جنهن خود خدا جي نُور جي تجلين جو مشاهدو ماڻيو هو، هن کي مالڪ حقيقيءَ جي سڀني اسرارن ۽ رمزن جي ڄاڻ هُئي، هن کي دين ڌرم جي نالي ۾ اجائي ڦرلٽ، مارڌاڙ ۽ قتل و غارت واري ڳالهه پسند ڪانه هُئي، هن ڏٺو ته اسلام جي وسيع تصور کي مُلا مولوي پاڻ ئي نقصان پهچائي بدنام ڪري رهيا آهن، ۽ دنيا جا انسان هن چوڻ تي مجبور ۽ لاچار ٿيا آهن ته دنيا ۾ خون خرابين ۽ نفرتن جو ذميوار ملن مولوين جو تشريح ڪيل ڪٽرپڻي وارو مذهب آهي، جنهن کي دين فطرت چئي نٿو سگهجي، جيستائين مُلن مولوين جي تشريح ڪيل ڪٽرپڻي وارو مذهب موجود آهي، تيستائين اهي جهيڙا جهڳڙا ۽ نفرتون ختم نه ٿينديون، اُن لاءِ سچل سائين پنهنجو پيغام ڏيندي چيو ته:
ڪَڍ مَذاهب مَن مَان، سَاجهر سَاڻ سَويل،
مَتان ٿِئي اَويل، اولهه سِج نَه اُلھي!
هڪ هنڌ مرشد لطيف به چيو آهي ته:
ڪَافَر ٿي ته ابهين، بَاب شَرع جَا ڇَڏ،
مَن مشرڪن گڏ، ته ويجهو ٿِيين وِصَال کي!
شاهه سائينءَ جو چوڻ هو ته ڪٽر مذهبي مُلا مولوي، جن لاءِ فتوائون جاري ڪري چون ٿا ته هُو ڪافر ۽ مشرڪ آهن! حقيقت ۾ اهي ئي سڌي رستي تي هلڻ وارا آهن، انهيءَ ڪري مُلن مولوين واري شريعت کي ڇڏي ڪري، اُنهن ماڻهن مان بنجي وڃ، جن لاءِ هنن ڪُفر جون فتوائون ڏئي کين ڪافر ۽ مشرڪ چيو آهي، انهن سان ئي من جو ڳانڍاپو ڳنڍ ته حقيقت جي ويجهو ٿي ويندين.
سچل سائين جي کاڌ خوراڪ، لياقتون ۽ عادتون:
سچل سائين تمام سادگي پسند هو، ڏُڌ ۾ لوڻ مرچ ملائي ٽُڪر ٻوڙي کائيندو هو، يا ماني ڀوري ڪُٽيءَ ڪري کائيندو هو، نه ته اڪثر روزي ۾ رهندو هو، ڪڏهن ڪڏهن گوشت جو شوربو کائيندو هو، اڳتي هلي اُهو به بند ڪيائين، ڏاري جي رَٻ ۽ دال ڏاڍي پسند ڪندو هو، رات جو اڪثر کاڌو ڪونه کائيندو هو، پنهنجي هٿ سان حلال جانور يا پکي کي نه ڪُٺائين، نه وري ڪو شڪار ڪيائين، رات جو گهٽ سُمهندو هو، اڪثر ڪاٺ جي صندليءَ تي مُراقبي ۾ ويهي رات گذاريندو هو، سُني ۽ شيعي وارو ڪٽرپڻي وارو فرق نه رکندو هو، اهلبيت لاءِ وڏي محبت رکندو هو، عاشورن ۾ مرثيه خوانيءَ سان گڏ ماتم به ڪندو هو ۽ ماتمي جلوس جي اڳواڻي به ڪندو هو. سچل سائين جو مختلف ٻولين ۾ جيڪو به ڪلام آهي، سو اڪثر تصوف معرفت ۽ حقيقت بابت آهي، عمر جي وڌڻ سان سندس عشق ۾ اضافو ٿي آيو، سندس ئي زبان ۾ ائين کڻي چئجي ته:
جِيوين آوي پِيري، تِيوين نِينهن دِيان نَوڪَان نيان نيان!
صوفي اعظم ۾ سختي ٿي آئي، اهو سنڌ جو منصور سچل سائين 1242 هجري، 14 رمضان مبارڪ مطابق 1829ع ۾، بوقت فجر، الله اڪبر جي صدا مهل، سنڌ جي ماڻهن کي الوداع چئي، پنهنجي حقيقي مالڪ جي حضُور ۾ وڃي حق موجود چئي سدا موجود ٿيو.

[روزاني عبرت حيدرآباد، ڇنڇر 5 سيپٽمبر 2009ع ۾ ڇپيو]