ڪي ويجھائي ڏُور، ڪي ڏُور به اوڏا سُپرين! (حصو ٻيو)
آڻِين ۽ چَاڙهِين، ڏُٿ ڏِهَاڙي سُومرا!
سَٿا ڪَيو سَيد چَئي، سَائون سُڪائِين،
مَنجهان لُنب لطيف چَئي، چَانور ڪَيو چَاڙهِين،
پلاءُ نَه پَاڙين، عمر آراڙي سِين.
شاهه سائينءَ جو چوڻ هو ته قومن جي بقا قربانين سان هوندي آهي، اُنهيءَ سان ئي انساني نسل جو سلسلو جاري آهي، اُنهيءَ سان ئي قومن جي بقا آهي، بچاءُ آهي، مطلب ته قومن ۽ ملڪن جي ڀلائيءَ جو راز قربانيءَ ۾ سمايل آهي، سنڌي قوم کي پتنگن سان مشابهت ڏيندي چئي ٿو ته:
پَتَنگَن پَھه ڪَيو، مِڙيا مَٿي مَچ،
پَسي لَھس نَه لُچيا، سَڙيا مَٿي سَچ،
سَندا ڳِچين ڳَچ، ويچارن وِڃَائِيا.
شاهه سائين ويڙهه دوران هڪ جرنيل جي حيثيت سان سنڌي قوم کي دشمنن سان ويڙهه وڙهڻ، پاڻ بچائڻ وغيره جا طور طريقا سمجهائيندي چيو آهي ته:
بَھادُر گَڏيا بَھادرين، کڙڳ کَلُون ڪَن،
وِجهن ڌڙ ڌڙن تي، هَاڪَاري هَڻن،
ڪِرن ڪَنڌ نَچن، رِڻ گَجيو رَاڙو ٿِيو.
شاهه سائين سنڌ جي جوڌن کي آزاديءَ جي جنگ وڙهڻ لاءِ صلاحون ۽ سُٺا سبق ڏنا ۽ دشمن سان مُھاڏي اٽڪائڻ لاءِ چيو، ۽ بُزدل، گيدي ۽ ڪائنر لاءِ نفرت ڏياري، بهادر بنجي سِينو سُپر ڪري، ويڙهه وِڙهڻ لاءِ چيو ۽ هِمٿايو، ساڳي وقت سنڌ جي حاڪمن کي خبردار ڪندي چيو ته، اي سنڌ جا حاڪم! سنڌ جون سرحدون محفوظ نه رهيون آهن، اُٿي، سُجاڳ ٿي، ڌاريا ڌاڙيل سنڌ جون سرحدون ٽِپيو، سنڌ ۾ داخل پيا ٿين ۽ سنڌ ۾ اچي مانڌاڻ مَچايو اَٿن. مرشد لطيف ٻيڙيءَ جي مشابھت سنڌ سان ۽ ملاح جي مشابھت اُن وقت جي حاڪم سان ڪئي آهي.
اي ملاح! (سنڌ جا حڪمران) سنڌ ۾ اهڙو ته گوڙ شور متل آهي، جو توکي ته ننڊ ئي ڪرڻ نه گُهرجي، تو کي ته هوشيار ٿي رهڻ گهرجي، تون هڪ طرف سنڌ جي حاڪميت جي هَام ٿو هڻين ته ٻئي طرف حاڪم هُئڻ جي باوجود به تُون ماٺ ڪيو اگهور ننڊ ۾ سُتو پيو آهين! سُجاڳ ٿي، اکيون کول، تنهنجي سنڌ ملڪ مٿان نامناسب هوائون پيون لڳن ۽ ظلم جا ڪارا ڪڪر ڇانيل آهن، ترقي ۽ آزاديءَ جون راهون بند ٿينديون پيون وڃن، سنڌ ڌرتيءَ کي ڌارين ڌاڙيلن ٽامون ڪري ڇڏيو آهي، پوءِ به تُون ننڊ ۾ آهين، اُنهن ٻنهين ڳالهين جو توکان ضرور پُڇاڻو ٿيندو، ۽ توکي اُن جو حساب ضرور ڏيڻو پوندو. ۽ پوءِ مالڪ حقيقيءَ ڏانهن واجهائيندي چوي ٿو ته، اي مالڪ! اهڙين حالتن ۾، جتي وڏا وڏا ٻيڙا به لُڏي ٿا پون، اهڙيءَ حالت ۾ هن ٻيڙي ’سنڌ‘ جو تُون ئِي واهر وسيلو ٿِجانءِ! باقي هِنن ملاحن (حاڪمن) جو حال ڪونهي، تُون ئي واهر وسيلو آهين، تنهنجو ئي تَڪيو آهي! تون ئي هن مصيبت ۾ گهيريل ٻيڙي (سنڌ) کي ڪڍي پار ڪجانءِ! شاهه سائين جي لفظن جو مول متو هن طرح آهي ته:
بَندر جَان ڀَئي، تَان سُکَاڻيَان مَ سُمهو،
ڪَپر ٿو ڪُن ڪَري، جِيئن مَاٽيءَ مَنجهه مَھي،
ايڏو سُور سَھي، نِنڊ نَه ڪَجي نَاکُئا!
يا
ٻيڙياتا ٻيئي، تو نَه ڦَٻنديُون ڳَالهيون،
سَڄيون رَاتيون سُمهين، ڀَر سُکان ڏيئِي،
صُباح سَڀيئي، پَار پُڇندئِي خَبرُون.
شاهه سائينءَ کي سنڌ اندر اهڙا ڪُوڙا مَڪار ۽ مُنافق ماڻهو به نظر آيا، جيڪي سنڌ جا ٻچا، سنڌ جا والي ڪري، پوءِ به اُن سان سچا نه هُئا، جن نسل درنسل ڏاڍ ۽ غلاميءَ کي پاليو نِپايو هو، ڌاريا حاڪم جيڪي سنڌ تي اچي قابض ٿيا هُئا، تن اهڙن غدار سنڌ دشمن ماڻهن جي وسيلي ئي سنڌ ۽ سنڌي قوم تي، پنهنجو ظلم ڏاڍ مضبوط ڪرڻ شروع ڪيو هو، اُنهن تي ئي ويساهه ڪري، کين پنهنجو ايجنٽ بنائي رکيو هو، هر دور ۾ اهڙا ديسي دلال ٻاهران ڪاهي آيل ظالمن جا ايجنٽ بنجي، پنهنجن تي ظلم جا پهاڙ پئي ڪيرايا آهن، جن ۾ جاگيردار ڀوتار، رئيس، وڏيرا ۽ مير پير اچي وڃن ٿا. مرشد لطف انهن جا اهڙا ڪُڌا عمل پنهنجين اکين سان ڏسندو رهيو، کيس اُنهن ۾ شرم ۽ حيا رحم ۽ ڪرم، ضمير ۽ ايمان، حق ۽ صداقت، غيرت ۽ شرافت جو هڪ ذرو به نظر نٿي آيو، اُهي سنڌي قوم لاءِ جلادن کان سواءِ ڪُجهه نه هُئا، هُو نسل در نسل ضمير فروش هُئا، جن سنڌ تي هر حملي آورن جو ساٿ ڏئي سنڌ ۽ سنڌي قوم جي تباهي ٿي ڪئي. آخر ڀٽائي گهوٽ سنڌ جي ڀلائيءَ لاءِ رب پاڪ کان غلام شاهه ڪلهوڙي کي گُهري ورتو ۽ اُن جي حڪومت ۾ سنڌ ۽ سنڌي قوم سُک جو ساهه کنيو، سندس دَور حڪومت سنڌ لاءِ سُنهري دَور ثابت ٿيو، اُن کان پوءِ سنڌ ۽ سنڌي قوم ڪڏهن ڏُک ڪڏهن سُک ۾ رهندي پئي اچي. امڙ سنڌ پنهنجن ٻچن کي ته تاتيو نِپايو، پر هر ايندڙ ويندڙ کي به کارايو پِياريو، اُنهيءَ ڪري سندس مهمان نوازي مشهور آهي! هن کي پنهنجا پيٽ ڄاوا پُٽ کوڙ سارا هُئا، پر هن سٻاجهي ماءُ لکين اَنگ اُگهاڙا پيٽ بُکيا، حال کان بي حال، فوٽ پاٿ ۽ گند ڪچري ۾ رهندڙ پراون ٻچن کي به پنهنجي گود ۾ وٺي تاتيو، نِپايو، وڏو ڪيو. سنڌي قوم به کين مٿي جو موڙ سمجهي پنهنجي جهوليءَ سندن اڳيان حاضر ڪئي ۽ پنهنجو ڀاءُ سمجهيو، پر بقول مرشد لطيف جي ته:
ڌريان ئِي ڌَاريا، مِٽ مُئيءَ جَا نَه ٿِيا!
بلڪل صحيح ثابت ٿيو ۽ سالن پُڄاڻان به هُو سنڌ جا ٿي نه سگهيا!
[روزاني عبرت حيدرآباد، جمعو 29 جون 2012ع ۾ ڇپيل.]