مهاڳ
بني اسرائيل ڪجهه لاچار وچان ۽ ٻيا رضا خوشي سان سر اڏيءَ تي رکندا اچن. مقتل گاهه کي ٻليدان پيش ڪندا رهن. اڻ ڏٺي سورڪ خاطر جيئدان تياڳي ڇڏين. ماري، هن جهان جي جنتن جو مزو ماڻڻ ڪاڻ، کين قربان ٿيڻ جي رضا سانڍڻ لاءِ اتساهيندو رهي. اچرج ۾ وجهندڙ لقاءُ چئجي جت انسان هڪڙي ڪنهن نعري، شعر يا آيت جي پوئيواري ۾ جان ڏيئي ۽ جان وٺي. پوءِ به، تمدن جي مٿاهين ڏاڪي تي بيٺل ڪوٺجي. غلط چئجيس ته صحيح، درست هجڻ جي ٺڳ رکي. شخصي غرض کي گورهه جو مفاد ڪري پيش ڪري. ايتري انڌ ۾ هجي جو عالم کي جنگ جي باهه ۾ ساڙي، هيروشيما ۽ ناگا ساڪي ڪري ڏيکاري، حق جي پاسي هجڻ جي مڳي هجيس ۽ ٻئي کي باطل هئڻ جو مهڻو ڏئي. ڦٽڪارون وجهي، پڇتاءُ کان خالي آدم نيڪي ۽ بدي جا جڙتو ماپا سامهون آڻي، جيئن وڻيس تيئن پنهنجي وحشي اڌمن جي انساني رت سان اُڃ اجهائڻ جي سئي ۾ هجي.
هزارين ورهين کان ايئن ئي ڪندو رهي. تاريخ جو مقتل گاهه سدائين سائو پسجي. چڱائي ۽ برائي وچ ۾ تضاد کي آفاقي سڏجي. کل نايڪ، وليئن جڳ ۾ رهڻو آهي، ايشور فارغ ٿي ڊگهي موڪل تي هجي، ويڙهه، پوءِ، ڇو وڙهجي؟ هسٽري وٽ ان سوال جو ڪهڙو جواب هوندو؟ نراسائي، ائبسرڊٽي، ائبسرڊٽي.
اک جو بدلو اک- بائبل ٿو چوي. قابيل ڇاڪاڻ بخشيو ويو، پوءِ غيب وارن کي سجدا کپن. اوهان ڀل وقت کي تاراج ڪري ڇڏيو، بيمار انائون ديوتائن جون آهن يا بشر جي نطفي ۾ نقص چئجي- سوال آهن. تاريخ، جواب ڏيڻ جي پابند آهي. مقتل گاهه ۾ خنزير ڊبح ٿيو آهي ته معصوم ڇيلڙي پڻ. تن نسلن جي ڪنڌ تي ڇُڙي گهمي آهي، جيڪي اڃا دنيا ۾ حاضري ڀرائڻ اچڻا آهن. اڏيءَ ڀرسان رکيل ڪات کي ڪڏهن هڪ ڌرم جو پاڻي آيو ته ڪڏهن وري ٻئي جو. ڪڏهن هڪ تصور، نظريي منجهس تکائي آندي آهي ته ڪڏهن ٻي. هسٽري کي ڇا ڪوٺجي؟ ذلت ۽ رتوڇاڻ جو بدبوءِ ڀريل جُبو. آسمان وارن ڏانهن ڪهڙو سنيهو اماڻجي؟ اهو ته پرڀو سو مهربان نه آهي جيئن سندن ڪتاب کيس ٿا سڏين. وحشت جو شڪار انسان آهي ته پرميشور کي هٿ اُڀا ڪرڻ کپن. اختيار ماڻهو وٽ آهي ته الک کي ٿڪاوٽ جو سرٽيفڪيٽ ڏئي واندو ڪجي. بربادي جا ڪارڻ ڌرتي مان ٿا ڦٽن ته پوءِ مڙني ڌرمن، نظرين کان پاسائتو ٿجي. صليبي جنگين ۾ آخر به ڪهڙو ايشور، ڪهڙي پاسي هئو؟ رتو رت رڳو زمين ڇو ٿئي. هڪ هڪاڻي جو هنڌ ته اڀ کي ئي هئڻ کپي. ديوتائن جا رٿ جت آجپي سان پيا گهمن ۽ بغض پڻ سانڍين. اتهاس آهي يا مسخري جي ڀڳت، زندگي آهي يا باهه جو کورو؟ ترار، ترار آهي. جيڪو پاڻ کي مومن ٿو سڏائي، تنهن جي مياڻ ۾ هجي، يا وري ان شخص جي جنهن کي منهنجو قبيلو حقارت، وچان ڪافر ٿو چوي، مقتل گاهه، مقتل گاهه آهي. حق تي هئڻ جي هام هڻندڙ ٽولي جو سجايل ڪوس گهر هجي يا تن جو، جن کي پاڻ ناحق تي بيٺل هجڻ جي ڦٽڪار بخشيندا رهون. منش کي منش جو رت پيئڻو آهي، ڪڏهن ڪهڙي ڌرم جي نالي ۾ ته ڪڏهن وري ڪنهن اچرج ڏياريندڙ نظرئي، ٿيوري، ازم جي جهنڊي هيٺ.
”تاريخ جو مقتل گاهه“ ڪتاب ۾ شامل لکڻيون مٿي ڄاڻايل صورتحال جو اولڙو آهن. تمام ننڍڙو ۽ معمولي، وقت جي نراڙ تي فقط هڪڙي گهاو ڏانهن اشارو ڪندڙ، تريخ پاڻ سموري ڳاڙهي پاڻ وهنتل آهي ۽ دويتائن جي شرارت ڀل هجي، ڦيٽهاڙي جو مکيه محرڪ انسان آهي. بي حس، حيا کان خالي، انسان وحشت جو ڀنڊار، خود پنهنجي تسڪين خاطر ٻئي هم نسل کان جيئندان کسڻ لاءِ آتو، خشڪ اکين سان اُڀ تي وسندڙ ڪنهن پرميشور سان پڻ ٽڪساٽ ڪندڙ، جنهن کي پالڻهار ڪوٺيندو رهيو آهي، ان جو ئي پرپٺ سودو ڪندڙ، فنيڪي، چڱائي جا ڀاشڻ ڏئي، بدي جا آٽا پورا ڪندڙ، سچ جا مهڻا اچاريندڙ پر ڪوڙ جا ڪاروبار ڪندڙ بي شرمائي جي سڪي سان هر رشتي جا بکيا اڊيڙيندڙ، اڄوڪي زماني جي کوڙ ڏاهن ارواحن جي قلم مان نڪتل هي تحريرون مقتل گاهه جي ڍونڍ ڀريل طلسم ۾ پنڊپهڻ ٿيل تاريخ جي ٽٽل عضون ڏانهن هلڪڙو اشارو آهن. جن کي نهايت سلڇڻي، سمجهدار ليکڪ ۽ اڻٿڪ صحافي پياري همسفر گاڏهي مثالي انداز ۾ سنڌي جو ويس ڍڪايو آهي. لکڻين جي چونڊ لاءِ کيس اوس به داد ڏيڻ تي دل ٿي چوي. سچ هو ته اهو تمام گهڻو پڙهندڙ ۽ ذهني پوڙهيو ڪندڙ نوجوان آهي. مون پارن جاهلن ڪاڻ رابرٽ فسڪ کان ويندي ارون ڌتي راءِ تائين ليک ڳولهي، ترجمو ڪري ڇاپيندو رهيو آهي. انهن مان ڪجهه مضمونن کي سهيڙي ڪتابي شڪل ڏني اٿائين. ان کان اڳ به ڪيترائي بوڪس شايع ٿيل هنس، اميد ته هي ڳٽڪو سنڌي ۾ مطالعو ڪندڙ لاءِ جاري وقت جي تڪرارن ۽ تاريخ جي بي وسي کي پروڙڻ ۾ الاهي مددگار ٿيندو.
اسان مان هر هڪ ڪڏهن سِر وٺڻ يا پنهنجو ڪنڌ اڏيءَ تي رکڻ جي ڳالهه ڪندو رهندو آهي. تاريخ جي مقتل گاهه کي ٻنهي لحاظن کان سجائڻ ڪيترو جائز عمل آهي. مختلف حصن ۾ احوالي هي ڪتاب تنهن کي سمجهڻ ۾ مدد ڏئي ٿو.
ارشاد ميمڻ
ڪراچي