قصو 65 واري جنگ ۽ ڀارتي راز وڪري ٿيڻ جو!: ڪلديپ نير
هو مون کي ڪجهه ٻڌائڻ لاءِ بي چين هيو، جيڪا اسان جي هٿياربند فوج لاءِ ناموسيءَ جي ڳالهه نه هئي. هن ڪٿا جو مطلب اهو هُيو ته اسان جون فوجون مجرم آهن، مون کي يقين هو ته ايئن هوندو.
پر مون ڳالهه جو پاسو بدلايو تڏهن هن چيو ”ڀارت جي ملٽري هيڊ ڪوارٽر جي انتهائي ڳجهن دستاويزن جي ڪاپي نهروءَ جي ميز تي پهچڻ کان اڳ اسان تائين پهچي ويندي هئي.“ ڀارت جي فوجي هيڊڪوارٽر ۽ وزيراعظم جون آفيسون تڏهن سائوٿ بلاڪ ۾ هونديون هيون ۽ هينئر به اتي ئي واقع آهن. تڏهوڪن ڏينهن ۾ توهان اڱڻ ۾ بيهي هڪ ڇيڙي کان ٻئي ڇيڙي تائين ڳالهائي سگهندا هئا. آخر اتان نهروءَ جي آفيس ڪجهه فرلانگن تي هجڻ باوجود پيغام رسان هٿان ڪو دستاويز اتي پهچڻ کان اڳواٽ پاڪستان جي انٽيليجنس ايجنسين وٽ پهچڻ ڪيئن ممڪن هو؟
هن ان وقت مون کي 1965ع جي جنگ جو منصوبو هڪ ڀارتي برگيڊيئر هٿان فقط ويهن هزارن ۾ وڪرو ڪرڻ جو مثال نه ڏنو هو. تنهن هوندي به گوهر ايوب اهو ضرور ٻڌايو هو ته سندس پيءُ ان راءِ جو هو ته ”ڀارتي آفيسر چند هزارن عيوض ملڪ وڪڻي رهيا آهن،“ آءٌ ساڻس ان مامري تي بحث ۾ شامل نه ٿيس. ڇاڪاڻ جو آئون اهڙيون ڳالهيون پهريون ڀيرو ٻڌي رهيو هوس. پر مون گوهر ايوب کي سندس والد سان 1972ع ۾ اسلام آباد ۾ ٿيل ملاقات دوران سندس طرفان ڪشميرين خلاف ڏنل رمارڪس بابت ٻڌايو. آءٌ دراصل اتي ذوالفقار علي ڀُٽي جو انٽرويو ڪرڻ ويو هوس، جيڪو ڍاڪا سانحي کان پوءِ مختصر وقت لاءِ پاڪستان جو صدر ٿيو هو.
ايوب خان سان ڪچهري دوران مونکيس چيو ته ته هن واديءَ ۾ پنهنجي فوج ڳجهي نموني ڇو موڪلي هئي؟ هن مون کي ٻڌايو هو ته ”فوج کي اهڙي طريقي سان ڪشمير موڪلڻ جو خيال سندس نه هيو، پر اها ڀُٽي جي جنگ هئي، جيڪا هن سرانجام ڏني، مون کيس جهليو هو.“
ايوب چيو پئي ته ”ڀٽي مون کي پڪ ڏياري هئي ته ڪشميرين کي جيڪڏهن اها خبر پئجي وڃي ته پاڪستاني فوج سندن وچ ۾ آهي ته اُهي انقلاب لاءِ اُٿي پوندا.“ ايوب ڳجهي نموني وادي ويندڙن کي ”ڀُٽو جا مجاهدين“ ٿي ڪوٺيو. ايوبه موجب، هن ڀُٽي کي ٻڌائي ڇڏيو هو ته، ڪشميرين بابت مون کي جيڪا خبر آهي ته اهي ڪڏهن به بندوق نه کڻندا. (هو زندهه نه رهڻ سبب ڪشمير ۾ ٿيندڙ مزاحمت نه ڏسي سگهيو)
گوهر ايوب اهو غلط پيو چوي ته ڪشمير بابت سندس پيءُ تائين پهچندڙ رپورٽون ”مستند“ هونديون هيون، سندس پيءُ پاڻ مون کي ٻڌايو هو ته ”ڀٽو ڪڏهن به ڪشمير ۾ مداخلت بابت کيس اعتماد ۾ نه ورتو هو. (لڳ ڀڳ اهڙي ئي ڳالهه نواز شريف جدي ۾ جلاوطني دوران مون کي ڪارگل ايڊونچر بابت ٻڌائي هئي.)
پاڪستان جڏهن 65ع ۾ سوين گوريلن ـ مجاهدين (آزادي پسندن) سان حملي آور ٿيو، ڀٽو ان وقت پرڏيهي وزير هو، ان ڇڪتاڻ بابت سڀ کان پهرين 9 آگسٽ 1965ع تي ڀارتي پريس ۾ رپورٽ شايع ٿي هئي. جنهن ۾ ايوب خان راولپنڊي ۾ پاڪستان جي هاءِ ڪمشنر ڪيول سنگهه کي پڪ ڏياري هئي ته پاڪستان، ڀارت طرفان بهتر لاڳاپن لاءِ کنيل هر قدم جو آڌر ڀاءُ ڪندو. هن دليل ڏيندي چيو هو ته ڪشمير ۾ مداخلت ۽ ڀارت ۾ مداخلت ڪرڻ ۾ فرق آهي، پاڪستان ڪشمير واديءَ ۾ جيئن سمجهيو پئي ته معاملو مچندو، ان ۾ ناڪام رهيو، ڇاڪاڻ جو سندن، موڪليل گوريلن جي مقامي ڪشميرين بنهه مدد نه ڪئي.
مون جڏهن ڀُٽي کان انٽرويو ڪيو، تڏهن هن ايوب جي انهن الزامن جي ترديد نه ڪئي ته 1965ع جي جنگ سندس ڪارنامو هو. هن جي ڏنل وضاحت جيڪا رڪارڊ ٿيل آهي، ان موجب ”ان وقت اسان فوجي طرح وڏي دٻاءُ ۾ هيا سين ۽ فوجي نقطه نظر کان ٻاهران ملندڙ فوجي مدد سبب اسان ڀارت کان ڪافي سگهارا هياسين ۽ اها صورتحال ئي 1965ع جي جنگ جو سبب بڻي، ڪشمير مسئلو به حل نه پئي ٿي سگهيو، ۽ اسان جا جهيڙا نبيرڻ لاءِ ان بابت قرداد به اهم هئي. پر اهو مسئلو پر امن نموني حل نه پئي ٿي سگهيو، ۽ اسان کي فوجي برتري حاصل هئي، جنهن جو اسان تي الزام به مڙهيو وڃي ٿو. پر اهو سڀ ڪجهه محب وطن جي علامت طور ڪيو ويو.“
جنگي ڳجهه جڏهن به ٻڌايا ويندا آهن اهي دلچسپ ڪهاڻين جهڙا ئي هوندا آهن، اهي ماڻهن جي دلچسپي جو محور رهندا آهن، اهي جنگ ۽ امن جي دو ر جو ٻوجهه گهٽائيندا آهن، گوهر به اهڙي ئي دلچسپيءَ کي ڦلهوريو آهي.