بارود جي ڍير تي بيٺل دنيا: نوم چوسڪي
اوهان کي ياد ڏياريندو هلجي ته 11 سيپٽمبر 2001ع تي ٿيل تباهي کان اڳ اهو بحث شروع ٿي چڪو هو ته ايٽمي هٿيار اڳي پوءِ دهشتگرد گروپن جي هٿ چڙهي ويندا. ويجهڙ ۾ ئي لنڊن ۾ ٿيل بم ڌماڪا ۽ ان ۾ ٿيل نقصان پڻ دهشت جي جهان جو ڏس ڏين ٿا، جن کي پڻ هيروشيما ۽ ناگاساڪي واقعي سان ڀيٽي سگهجي ٿو.
دنيا جي سپر پاور پنهنجي بچاءُ جي نالي ۾ جيڪا جنگ شروع ڪري رکي آهي ان ۾ تباهي لامحدود آهي. انگن اکرن موجب آمريڪي فوجي خرچن ۾ سال 2002ع کان 25 سيڪڙو واڌارو اچي چڪو آهي ۽ ان جا جملي فوجي خرچ سڄي دنيا جو 60 سيڪڙو ٿين ٿا.
هٿيارن ۽ جوهري توانائي ۾ گهٽتائي آڻڻ جو معاهدو اين پي ٽي (Non Proliferation Treaty) جيڪو 1970 ۾ ٿيو هو، اهو معاهدو پنهنجي آرٽيڪل vi جي ڪري ناڪامي جو شڪار آهي. ڇاڪاڻ جو آمريڪا پاڻ ئي ان جي شق vi کي مڃڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو هو. حالانڪه ان شق ۾ ميمبر ملڪن کي ايٽمي هٿيار تلف ڪرڻ جو پابند بڻايو ويو هو. عالمي ايٽامڪ انرجي ايجنسي (IAEA) جي سربراهه محمد البرادي جو چوڻ آهي ته ”ڪنهن هڪ ميمبر ملڪ طرفان معاهدي جي پابندي نه ڪرڻ سبب ٻين ميمبر ملڪن جو به حوصلو وڌندو.“
اڳوڻي آمريڪي صدر جمي ڪارٽر NPT جي اڻ اثرائتي ٿيڻ جو ڏوهه آمريڪا تي مڙهيو. اين پي ٽي معاهدي موجب دنيا جي حفاظت جي حوالي سان آمريڪي اڳواڻن لبيا، ايران، اتر ڪوريا ۽ عراق ۾ ان دعويٰ جي پت نه رکي۽ ايٽمي هٿيارن جي تياري جاري رکي ان مذڪوره معاهدي جا بکيا اڊيڙي ڇڏيا. آمريڪا ايٽمي بلاسٽڪ ميزائل، بنڪر بسٽر ۽ ننڍن بمن جي وڏي پئماني تي تياري سان پنهنجاسڀ واعدا وساري ڇڏيا ۽ هاڻي هڪ ڀيرو ٻيهر ڪجهه ملڪن خلاف ايٽمي هٿيار استعمال ڪرڻ جي ڌمڪي دهرائي وئي آهي، جنهن مان لڳي ايئن پيو ته هڪ ڀيرو وري هيروشيما جو ڪربناڪ منظر دهرائي سگهجي ٿو. آڪٽوبر 1962ع ۾ ڪيوبا ۾ پيدا ٿيل ميزائل جي بحران به انساني تاريخ جي خطرناڪ گهڙي هئي _ تاريخدان ۽ آمريڪي صدر جان ايف ڪينيڊي جو اڳوڻو صلاحڪار آٿرشلنگر آڪٽوبر 2002ع ۾ هوانا ۾ ٿيل هڪ ڪانفرنس ۾ چئي رهيو هو ته ”دنيا موتمار نيوڪليئر هٿيارن جي ڇانوَ ۾ ساهه کڻي رهي آهي_“ ڪينيڊي جي اڳوڻي سيڪريٽري دفاع رابرٽ ميڪن مارا مذڪوره ڪانفرنس ۾ ايٽمي هٿيارن جي تباهڪارين کان دنيا کي خبردار ڪندي چيو ته”آمريڪا جي ايٽمي هٿيارن جي پاليسي غير قانوني ۽ ناجائز آهي، جنهن سان هو پاڻ ۽ ٻيون قومون تباهه ٿي وينديون.“ هن اهو پڻ چيو ته آمريڪي پاليسين سبب دهشگرد ايٽمي حملو به ڪري سگهن ٿا. ميڪن مارا، اڳوڻي آمريڪي صدر بل ڪلنٽن جي سيڪريٽري دفاع وليم پيري جي اها ڳالهه به دهرائي ته ”ڏهاڪو کن سالن اندر آمريڪا تي ايٽمي حملي جو خطرو موجود آهي. لڳ ڀڳ اهڙي ئي راءِ ٻيا ماهر به رکن ٿا. ”ايٽمي دهشتگردي“ نالي لکيل ڪتاب ۾ هارورڊ يونيورسٽي جي انٽرنيشنل رليشنز جي ماهر گراهم ايلزيسن لکي ٿو ته ”ڊرٽي بمن سان ته آمريڪا تي ڪنهن به وقت ۽ ڪٿي به حملو ٿي سگهي ٿو. هو وضاحت ڪندي چوي ٿو ته، ”ميزائل توڙي ايٽمي خام مال مان تيار ڪيل هٿيار ڪڏهن به تحفظ مهيا نٿا ڪري سگهن.“ ايلزيسن 1990ع جي شروعاتي ڏينهن ۾ سينيٽر سام نن ۽ سينيٽر رچرڊ مگ طرفان ايٽمي هٿيارن جي روڪ لاءِ ڪيل ڪوششن جو به جائزو ورتو آهي ته بش انتظاميا طرفان ان کي سبوتاز ڪرڻ جو به ڇيد ڪيو آهي.
حقيقت ۾ واشنگٽن جي قيادت اين پي ٽي معاهدي کي نظر انداز ڪندي پنهنجون سموريون توانايون ۽ وسيلا دهشتگردي خلاف جنگ جي سلسلي ۾ عراق ۾ لڳائي ڇڏيون آهن. جڏهن ته آمريڪي دهمان ۽ تشدد وارين پاليسين جهادي دهشتگردي کي پڻ هٿي ڏني آهي.
”دهشتگردي خلاف جنگ“ ۽ عراق تي حملي جي ٻن ورهين کان پوءِ سوسن بي گليسر واشنگٽن پوسٽ ۾ ان ڳالهه جو تفصيلي جائزو ورتو آهي ته عراق ۾ ورهين کان تربيت ورتل ۽ نئين تيار ٿيندڙ ويڙهاڪ نسل کي ڪيئن منهن ڏجي. هن لکيو آهي ته، ”هاڻي مک آمريڪي عملدار اهو ٿا سمجهن ته هزارن جي تعداد ۾ تربيت يافته عراقي ويڙهاڪن پنهنجن پنهنجن ملڪن ڏانهن رخ ڪيو آهي، جن ۾ وچ اوڀر ۽ يورپ به اچي وڃن ٿا.“ بش انتظاميا جي هڪ اڳوڻي سينيئر عملدار جو چوڻ هو ته: جيڪڏهن توهان کي اها خبر ناهي ته عراق ۾ ڪير پيا وڙهن، ته پوءِ توهان کين استنبول ۽ لنڊن ۾ ڪيترو ڳوليندا؟
دهشتگردي بابت هڪ آمريڪي ماهر پيٽر برگن جو چوڻ آهي ته، ”آمريڪي صدر جو اهو چوڻ درست آهي ته عراق دهشتگردي خلاف جنگ ۾ مک محاذ آهي، پر اهو محاذ به اسان پاڻ ئي ٺاهيو آهي.“
لنڊن بم ڌماڪن کان پوءِ چيٿم هائوس برٽش فارين افيئرز انسٽيٽيوٽ هڪ رپورٽ شايع ڪئي آهي جنهن موجب ”عراق ۽ افغانستان ۾ آمريڪا جو اتحادي هجڻ سبب برطانيا دهشتگردي جي منهن ۾ آهي.“
عالمي ماهرن موجب فوجي برتري ۽ موتمار ايٽمي هٿيارن جي ڦهلاءُ جي حوالي سان آمريڪا جو بنيادي ڪردار رهيو آهي، برطانيا به سندس اتحادي آهي. هاڻي فوري ضرورت اها آهي ته اهي ٻئي ملڪ موتمار هٿيارن جي عدم ڦهلاءُ ۾ تڪڙو مثبت ڪردار ادا ڪن.
(15 سيپٽمبر 2005)
ليکڪ لسانيات جو ماهر آهي، سندس مضمون سڄي دنيا ۾ نهايت شوق سان پڙهيا وڃن ٿا.