آمريڪا، ايران تڪرار وڌي وڻ ٿي ويو: سيما مصطفيٰ
ياد رهي ته گذريل سال جولاءِ مهيني ۾ ڀارتي وزيراعظم من موهن سنگهه آمريڪا ويو هو، سندس دوري جون ٻه مُک ايجنڊائون هيون. انهن مان هڪ هئي ايٽمي معاملي تي ڊيل ۽ ٻي ايجنڊا هئي گڏيل قومن جي سيڪيورٽي ڪائونسل ۾ مستقل سيٽ. چيو وڃي ٿو ته ٻنهي معاملن تي ڀارتي وزيراعظم ۽ آمريڪي انتظاميا وچ ڳالهيون ٿيون. جنهن ۾ پهرين بدران ٻي ايجنڊا تي وڌيڪ زور ڏنو ويو ۽ مجموعي طرح اها راءِ سامهون آئي ته جيڪڏهن آمريڪا سيڪيورٽي ڪائونسل جي سيٽ تي ڀارت جي حمايت ڪئي ته ان جو واشنگٽن ڏانهن جُهڪاءُ اڃا به وڌندو. ‘باوجود ان جي آمريڪي پرڏيهي کاتو ان راءِ جو آهي ته ڀارتي حڪومت ايٽمي معاملي کي اڳيان آڻي، گڏيل قومن جي سيڪيورٽي ڪائونسل جي سيٽ حاصل ڪرڻ گهري ٿو، پر اها ڪنهن به ايشيائي ملڪ کي نه ملڻ گهرجي. ٻئي طرف آمريڪا طرفان ايران جي صدر احمدي نزاد لاءِ اها راءِ به عالمي طور هموار ڪئي پئي وڃي ته هو ”جنوني“ قسم جو ماڻهو آهي. ”آزاد ۽ خودمختيار قوم جي ڳالهه ڪري ٿو. ان ڪري پنهنجو بم به چاهي سگهي ٿو.“ جرمني سان لاڳاپيل ڊاڪٽر مائيڪل ٻڌائي ٿو.
نڪولس برنس توڙي ٻيا آمريڪي به انهي راءِ جا آهن ته احمدي نزاد کي به صدام وانگر هٽايو وڃي. ايران جو حشر به عراق جهڙو ئي ٿيڻ گهرجي. ان لاءِ آمريڪين وٽ فوجي ڪارروائي جو آپشن آهي. جڏهن ته ٽي يورپي ملڪ سياسي ڳالهه ٻولهه ۽ سفارتڪاري ذريعي معاملي کي حل ڪرڻ گهرن ٿا. هن مهل به يورپي اهو ٿا سمجهن ته جيڪڏهن آمريڪا ايران خلاف فوجي ڪارروائي جو فيصلو ڪيو تڏهن به کين اها اميد آهي ته اهي ان کي روڪڻ ۾ ڪامياب ويندا. هن وقت آمريڪا کي ايئن ڪرڻ کان روڪڻ واري ٿيوري پٺيان ڪنهن ملڪ جي آزادي ۽ خودمختياري کي للڪارڻ وارو فيڪٽر گهٽ ۽ ان جو عراق ۽ افغانستان جي ڌٻڻ ۾ ڦاٿل هجڻ واري فيڪٽر جو وڌيڪ عمل دخل آهي. ڇاڪاڻ جو آمريڪا داخلي طور تي آمريڪي عوام کي هڪ ٻي جنگ لاءِ Justify ڪرڻ جي قابل ناهي.
ان سلسلي ۾ ايران ڇا ڪيو آهي، جيڪو ڀيانڪ آهي؟ ايران اين پي ٽي (NPT) تي صحيح ڪندڙ ملڪ هجڻ سان گڏ ان ايڊيشنل معاهدي تي به صحيح ڪري چڪو آهي، جنهن جي روءِ سان انٽرنيشنل ايٽامڪ انرجي ايجنسي جا انسپيڪٽر مختصر نوٽيس تي سندس ايٽمي ٺڪاڻن جو معائنو ڪري سگهن ٿا. ايران ته پنهنجي نتناز واري ايٽمي ٺڪاڻي کي به کولي ڇڏيو ۽ اعلان ڪيو ته اهو پرامن مقصدن لاءِ آهي ۽ ايٽامڪ انرجي ايجنسي جي انسپيڪٽرن کي دوري جي دعوت پڻ ڏني. هن ان مسئلي تي نه رڳو ڳالهه ٻولهه ڪرڻ جي حامي ڀري بلڪه دوستاڻي ماحول خاطر روس سان به ڳالهين لاءِ دروازا کليل رکيا. باوجود ان جي آمريڪا ۽ ٽي يورپي ملڪ اهو ٿا سمجهن ته ايران ايٽمي هٿيار ٺاهي پيو، جيڪا سندن پاڻ هرتو ٿيوري IAEA (انٽرنيشنل ايٽامڪ انرجي ايجنسي) تي عدم اعتماد پڻ آهي. ساڳي وقت اهو مذڪوره ايجنسي جي اهليت تي به شڪ آهي ته اها ڪنهن پر امن ايٽمي پروگرام کي ايٽمي هٿيارن ۾ تبديل ڪرڻ کان روڪڻ جي اهليت نٿي رکي.
حقيقت ۾ ڏٺو وڃي ته هن وقت ڪي ڌريون رڳو ايران جون ان ڪري حامي ناهن ته اهو ڀلي بم ٺاهي، پر اهي ان ڪري ان جي حمايت پيون ڪن جو هڪ خودمختياري صدر، خودمختيار ملڪ ۽ مهذب قوم خلاف مهم هلائي پئي وڃي. اهڙي ئي مهم سندن پنهنجي آزادي ۽ خودمختياري جي خلاف بيهي ٿي. بش جا انتظامي عملدار پوءِ به اها دعويٰ ٿا ڪن ته اهي ملڪ جي قومي مفاد ۾ قدم کڻي رهيا آهن. اهڙي ڳالهه سان ڪنهن کي ڪو به اختلاف ناهي. پر مسئلو تڏهن ٿو پيدا ٿئي جڏهن ٻين ملڪن جي قومي مفادن کي ڇيهو رسائڻ جي ڳالهه ڪئي وڃي ٿي. جيتوڻيڪ برنس ۽ سندس ساٿي ڀارت سان ڳالهه ٻولهه ڪري ان کي اهو سمجهائڻ جي ڪوشش ڪري رهيا آهن ته ايران جي حمايت جي صورت ۾ سندس قومي ۽ سياسي مفاد به داءُ تي لڳل آهن، جڏهن ته ٽن يورپي ملڪن ۽ آمريڪي پاليسي به ٻه رخي آهي. ايران جي ايٽمي معاملي بابت ڪيترائي سوال اٿاريا پيا وڃن. خاص طور تي ايراني صدر احمدي نزاد بابت اهو پيو چيو وڃي ته هو هڪ اهڙو شخص آهي جنهن تي ڀروسو نٿو ڪري سگهجي. ٻئي طرف وري آمريڪا جي اها به ڪوشش آهي ته ايران جو معاملو گڏيل قومن جي سيڪيورٽي ڪائونسل موڪلڻ بابت چين ۽ روس کي ايران جي حمايت تان هٿ کڻائجي. واضح رهي ته ايران اهو به اعلان ڪري چڪو آهي ته جيڪڏهن معاملو گڏيل قومن جي سيڪيورٽي ڪائونسل ۾ موڪليو ويو ته اهي ايٽمي معاملي تي ٿيندڙ سڀ ڳالهيون ختم ڪري ڇڏيندا. ڇا ان سان ايران تي پابنديون اڃا سخت ٿينديون؟ ان جو ڪو به جواب ناهي. ڀلا ايران جي هاڻوڪي صدر احمدي نزاد بابت ڇا خيال آهي؟ حقيقت ۾ دنيا مذڪوره صدر بابت غلط اندازا هڻي رهي آهي. ڇاڪاڻ جو هن ايران جي هاڻوڪي بحران ۾ اتفاقي طور عوامي حمايت حاصل ڪري ورتي آهي. هن جا بيان هوا ۾ تير ناهن، بلڪه اهي ايران جي قومي موقف جو ورجاءُ آهن. جڏهن ته ايران ۾ انگريزي ڳالهائيندڙ طبقو عوامي راءِ کان شناسائي نٿو رکي ۽ ايراني صدر، جيڪو پاڻ عوامي ماڻهو آهي، گهٽين مان چونڊجي آيو آهي، اهو سڀ ڪجهه سمجهي ٿو. ايراني جيڪي سندس چونڊجڻ مهل محتاط هئا هاڻي انهن ساڻس هٿ ملائي ورتو آهي ۽ اهي اهو سمجهن ٿا ته سندن ملڪ جو صدر نهايت احتياط سان معاملا هلائي پيو. هن اهو به واضح ڪري ڇڏيو آهي ته جيستائين سندس حڪومت آهي ڪنهن به ڌمڪي کان نه ڊڄنداسين. ٻئي طرف آمريڪا طرفان ايران کي ڌمڪين ڏيڻ واري معاملي ۾ اڃا به تيزي اچي وئي آهي. جڏهن ته بش کي خود هڪ نئين جنگ شروع ڪرڻ لاءِ داخلي طور سخت مزاحمت کي منهن ڏيڻو پئجي رهيو آهي.
واضح رهي ته خود ڀارت جي پاليسي اڃا واضح ناهي. جڏهن ته ايران معاملي تي آمريڪا جو به مٿس وڏو پريشر آهي. حالانڪه ڀارت، ايران ۽ پاڪستان اين پي ٽي تي صحيح ڪندڙ ملڪ آهن ۽ اهي حدن اندر رهي پنهنجا پروگرام هلائي سگهن ٿا، باوجود ان جي ايران وڌيڪ عتاب جو شڪار آهي. اسرائيل ته ايران جي صدر احمدي نزاد کان به ٻه هٿ اڳتي وڌي بيان ڏئي رهيو آهي. ڀارتي وزيراعظم من موهن سنگهه جو خيال آهي ته ڀارت پاڙيسري ايٽمي ملڪ ڏسڻ جو خواهشمند ناهي. ساڳي وقت کيس به خبردار رهڻ گهرجي ته ايشيا خطي ۾ ٻيا ملڪ به ڀارت توڙي سندس اتحادي بم ٺاهيندڙ ملڪن کي ايٽمي طاقت ڏسڻ نه ٿا چاهين.؟
(15 فيبروري 2006)