ياسر عرفات کي زهر ڏئي ماريو ويو؟: يوري ايونري
ويجهڙ ۾ ئي اسرائيلي ميڊيا ۾ اهو بحث ڇيڙيو ويو آهي ته فلسطيني اڳواڻ ياسر عرفات ايڊز يا زهر سبب موت جي منهن ۾ هليو ويو هو. ان لحاظ کان مُک اکر ”ايڊز“ بيهي ٿو. سڄي مضمون ۾ ”ايڊز“ جي ثابتي ڪنهن به ريت سامهون نٿي اچي. رپورٽر ”اسرائيلي سيڪيورٽي اسٽيبلشمينٽ جي ذريعن“ جي حوالي سان اها ڳالهه ڪن ٿا. اهي اسرائيلي ڊاڪٽرن جو به حوالو ڏين ٿا، ”جن وري اهو فرينچ ڊاڪٽرن کان ٻڌو“ ياد رهي ته هڪ اسرائيلي پروفيسر ان حقيقت کان آگاهي رکي ٿو، جيڪا هينئر تائين شايع به ناهي ٿي ته ”عرفات ايڊز جي چڪاس ڪرائي هئي. تيونس جي ميڊيڪل ٽيم رمله ۾ برابر سندس ايڊز جي چڪاس ڪرائي هئي. پر ان ۾ ”ايڊز“ جو ڪو به اهڃاڻ نظر نه آيو هو. پر عربن تي ڪير ڀروسو ڪندو؟
هيرٽز کي خبر آهي ته پنهنجو دفاع ڪيئن ڪجي. ان ڪارڻ ئي ان هڪ هنڌ مضمون ۾ اهو ڄاڻايو آهي ته ”اهو امڪان آهي ته عرفات کي گهڻي ايڊز نه هجي“ جڏهن ته ساڳي ئي ڏينهن تي نيويارڪ ٽائمز لڳ ڀڳ ان جهڙي ئي اسٽوري شايع ڪئي آهي جنهن ۾ ”ايڊز“ جي الزامن کي توهين آميز سڏيو ويو آهي.
ان الزام جي سادي حقيقت اها آهي ته جيڪڏهن اهو سچ هجي ها ته اسرائيلي حڪومت توڙي يهودي اسٽيبلشمينٽ طرفان اعليٰ سطح تي سڄي دنيا ۾ وڏي پروپئگنڊا ڪئي وڃي ها ان لاءِ ڏهه مهينا انتظار نه ڪيو وڃي ها. ليڪن حقيقت اها آهي ته وٽن ان الزام جي ڪا به ثابتي ناهي. بلڪه لکارين اهو لکي ڄڻ ته اها ڳالهه تسليم ڪري ورتي آهي ته عرفات ۾ ايڊز جون ڪي به علامتون نه هيون.
عرفات جي رمله ۾ پر هجوم تدفين کان پوءِ آءٌ سندس موت بابت پنهنجو موقف ڏيڻ کان ڪترائيندو رهيس. آءٌ ڊاڪٽرته ناهيان، پر ورهين کان هڪ تحقيقاتي نيوز ميگزين جي ايڊيٽر هئڻ جي ڪري اهو ضرور سکيو آهيان ته اهڙو ڪو به الزام نه مڙهيان، جيڪو آءٌ عدالت ۾ ثابت نه ڪري سگهان.
پر هاڻي صبر جا سمورا بند ٽٽي پيا آهن. هاڻي آءٌ اهو چوڻ لاءِ تيار آهيان، بلڪه مون کي يقين آهي ته عرفات کي زهر ڏئي ماريو ويو هو. ”هيرٽز“ طرفان ڊاڪٽرن کان ڪيل انٽرويوز ۾ اڪثر ڊاڪٽرن جو خيال هو ته کيس زهر ڏنو ويو، ان جي ڀيٽ ۾ پيون علامتون نٿيون ملن.
ياسر عرفات جي زندگي جي آخري ٻن هفتن دوران سندس فرينچ ڊاڪٽرن علاج ٿي ڪيو، انهن جي رپورٽن موجب سندس موت جو ڪو به سبب معلوم نٿي سگهيو آهي، اهو صحيح آهي ته چڪاس دوران سندس جسم مان زهر ملڻ جون ڪي به علامتون نه مليون هيون. پر اها چڪاس به ته هڪ عام قسم جي چڪاس هئي. اهو به ڪو وڏو ڳجهه ناهي ته دنيا جي ڪيترين ڳجهين ايجنسين اهڙو زهر به ايجاد ڪيو آهي، جنهن کي جسم ۾ ڳولي نٿو سگهجي يا وري اهو مختصر وقت ۾ اثر ڏيکاري زائل ٿي وڃي ٿو.
ڪجهه ورهيه اڳ اسرائيلي ايجنٽن حماس جي اڳواڻ خالد مشعل کي عمان جي هڪ گهٽي ۾ هلڪي جهير ذريعي زهر ڏنو هو. پوءِ ان جي شاهه حسين جي مداخلت سبب ائين جان بچي جو هن اسرائيل کي زهر جو ترياق مهيا ڪرڻ جي گهر ڪئي (ان ئي سلسلي جي ڪڙي طور پوءِ نيتن ياهو حماس جي هڪ ٻئي اڳواڻ شيخ احمد ياسين کي آزاد ڪرڻ تي راضي ٿيو) جنهن کي سندس گهڻن سالن کان پوءِ غزه واپسي تي ميزائل ذريعي ماريو ويو.
ڪنهن به بيماري جي علامت جي غير موجودگي ۾ ۽ کيس زهر ڏيڻ جي اشارن جي موجودگي مان اها ڳالهه واضح ٿي وڃي ٿي ته ياسر عرفات کي حقيقت ۾ زهر ئي ڏنو ويو هو. ڇو ته هن چار ڪلاڪ اڳ جيڪو ڊنر ڪيو اهو ئي سندس پهرين تڪليف جي علامت بڻيو. ڇو ته ياسر عرفات لاءِ سيڪيورٽي جا انتظام هميشه نه هئڻ جهڙا هوندا هئا. مون ساڻس ڪيترن ئي ملڪن ۾ ملاقاتون ڪيون، پر مون کي اڀري سيڪيورٽي ڏسي حيرت ٿيندي هئي ته اهڙي صورتحال ۾ ڪو به شاطر قاتل پنهنجو ڪم سولائي سان ڪري سگهي ٿو. سندس سيڪيورٽي بس عام رواجي هوندي هئي، ان جي ڀيٽ ۾ اسرائيلي وزيراعظم جي سيڪيورٽي نهايت سخت هوندي هئي. ياسر عرفات ته اجنبين سان گڏ به ماني کائيندو هو. هو ملاقاتين سان ڀاڪر پائي ملندو هو. سندس دوست ٻڌائن ٿا ته عرفات نه رڳو اجنبي ماڻهن طرفان مٺايون به قبول ڪندو هو بلڪه ملاقاتين طرفان ملندڙ دوائون واپرائيندو به هو. ڪيترن ئي قاتلاڻن حملن ۽ هڪ جهاز حادثي کان بچي وڃڻ کان پوءِ هن جو عام طرح رويو اهو ٿي ويو هو ته ”سڀ ڪجهه الله جي هٿ ۾ آهي“ منهنجي خيال ۾ هو اها ڳالهه دل سان تسليم ڪندو هو ته الله تعاليٰ کيس سندس تاريخي مشن جي تڪميل تائين محفوط رکندو.
عرفات کي زهر ڪنهن ڏنو؟
ان حوالي سان پهرين شڪ اسرائيلي سيڪيورٽي اسٽبلشمينٽ ڏانهن وڃي ٿو. هونئن به ايريل شيرون ڪيترن ئي موقعن تي اهو اعلان ڪري چڪو هو ته هو عرفات کي مارڻ ٿو چاهي. اهو معاملو ڪيترائي ڀيرا اسرائيلي ڪابينا ۾ به بحث هيٺ اچي چڪو هو. گذريل ڪجهه سالن ۾ ٻه ڀيرا مون کي ۽ منهنجي دوستن کي ٻه ڀيرا چيو ويو ته اهو هاڻي اڻٽر آهي. ان ڪارڻ ئي اسان رمله وياسين ته عرفات جي قتل سان اسرائيل کي گهڻو نقصان ٿيندو. شيرون پنهنجي انٽرويوز مان ڪنهن هڪ ۾ چيو هو ته اسان جي اتي موجودگي سندس لاءِ ڍال جو ڪم ڏئي سگهي ٿي.
اهو سچ آهي ته شيرون عرفات جي قتل کان هميشه ان ڪري پاسو ڪندو رهيو ڇو ته کيس آمريڪا جي منع ڪيل هئي، انهن کي ڊپ هو ته عرفات جي قتل سبب عرب دنيا ۾ شديد نفرت جو اڀار ٿيندو ۽ آمريڪا مخالف دهشتگردي ۾ واڌ ايندي.
مشعل وارو معاملو ان ڳالهه جي نشاندهي ڪري ٿو ته اسرائيلي انٽيليجنس سروس کي بنا ڪو ثبوت ڇڏڻ جي ماڻهن کي زهر ڏيڻ جو تجربو آهي. اها ڳالهه به تڏهن ڦاٽي جو ان ۾ ملوث ماڻهن کي قابو ڪيو ويو هو.
عرفات جي موت بابت ثبوت نه هجڻ وارو امڪان پنهنجي جاءِ تي موجود آهي. ڇاڪاڻ جو هن وقت اها ثابتي ئي موجود ناهي ته عرفات کي زهر ڏيڻ ۾ اسرائيل ملوث آهي. پر جيڪڏهن ان ۾ اسرائيل ملوث ناهي ته پوءِ ڪير ملوث آهي؟ آمريڪي انٽيليجنس سروس به ان حوالي سان چڱي مهارت رکي ٿي. بش ڪڏهن به عرفات لاءِ پنهنجي نفرت نه لڪائي حالانڪه هن پر عزم اڳواڻ سندس ڪافي ڳالهين تي جيئن جو تيئن عمل به نه ڪيو ۽ ان ڪارڻ ئي کانئس پوءِ بش محمود عباس سان ويجهڙائپ ۾ تڪڙ جو مظاهرو ڪيو. پر آمريڪين جا مفاد ته ٿي سگهن ٿا، پر عرفات جي موت جي حوالي سان ساڻن لاڳاپيل ڪي به ثابتيون ناهن. ڪجهه ماڻهو ڪجهه ٻين مشڪوڪ ڌرين ڏانهن به ڏسن ٿا، جنهن ۾ عرب دنيا به اچي وڃي ٿي.
ڇا عرفات جي موت شيرون کي فائدو ڏنو؟
ظاهري طرح ته ان جو جواب نهڪار ۾ ئي آهي. جيستائين عرفات جيئرو هو، آمريڪا جي اسرائيل لاءِ حمايت لا محدود هئي، پر سندس مُئي کان پوءِ صدر بش سندس جاءِ تي ايندڙ جي وڌيڪ حمايت ڪري رهيو آهي. آمريڪا جي عراق ۾ ناڪامي بش کي ڪنهن ٻئي هنڌ تي ”وسيع وچ اوڀر ۾ ڪجهه حاصل ڪرڻ ڏانهن ڌڪيو آهي. هن آمريڪي پاليسي طور عربن ۽ مسلمانن لاءِ محمود عباس کي Symbol طور پيش ڪيو آهي. فلسطيني عوام کي محمود عباس جي حمايت ڪرڻ جي سلسلي ۾ بش، شيرون تي مختلف انداز سان دٻاءُ وجهي رهيو آهي. ان ڪارڻ ئي شيرون عرفات جي دور وارا ڏينهن ياد ڪري رهيو آهي. ڇو ته تن ڏينهن ۾ زندگي بلڪل سادي سلوڻي هئي.
پر هڪ اهڙو ماڻهو جيڪو فلسطين کي (جيڪو شيرون يقيني طور ڪندو) ٽڪرن ۾ ورهائڻ چاهي ٿو، فلسطين جي خود مختيار رياست اڳيان بند ٻڌڻ چاهي ٿو. اهو ئي عرفات جي مرڻ تي خوش ٿيو هوندو. ڇاڪاڻ جو عرفات ئي واحد ماڻهو هو جنهن فلسطيني عوام کي متحد ڪيو. هن کي اهو اخلاقي طور اختيار حاصل هو ته ڪو به حڪم لاڳو ڪري ۽ ان تي عمل ڪرائي، پوءِ ڀلي اهو عقلمنديءَ سان عمل ڪرائڻ جو ڳيو هجي. ڪنهن اٽڪل سان يا ڌمڪي سان.
اسرائيل ۾ ماڻهن جو وڏو انگ ان خيال جو آهي ته ياسر عرفات کان پوءِ فلسطيني سوسائٽي ڀڃ ڊاهه جو شڪار ٿي ويندي. انارڪي سماج کي ڌوڏي ڇڏيندي، هٿياربند گروهه هڪ ٻئي کي ختم ڪري ڇڏيندا ۽ قومي قيادت به ان جو نشانو بڻبي. اهڙا ماڻهو عرفات جي مرڻ تي ڏاڍا خوش آهن ۽ محمود عباس جي ناڪامي لاءِ دعا پيا ڪن.
هڪ ڀيري ياسر عرفات مون کي پڪ ڏياري هئي ته اسان ٻئي هڪ ڏينهن پنهنجي زندگين ۾ ئي فلسطين ۾ امن اکين سان ڏسنداسين. پر هن کي اهو ڏينهن ڏسڻ نه ڏنو ويو، جنهن به عرفات کي اهو ڏينهن ڏسڻ نه ڏنو، هو ته نه رڳو فلسطيني عوام جو گنگاهگار آهي بلڪه امن جو ويري ۽ اسرائيل جو به سڄڻ ناهي.
هڪ نرالي سالگره تقريب
ڪالهه پنهنجي 82 هين جنم ڏينهن تي مون غير روايتي سالگره تقريب ڏٺي، جذباتي منظر هو، ڳوڙهن جو اهڙو مينهن ٿي وسيو، ان جهڙو اڳ ٻڌو نه ڏٺو، هڪ ڊگهو احتجاجي مظاهرو به هو. اهو سڀ ڪجهه اولهه ڪناري جي ڳوٺڙي ”بل اِن“ ۾ ٿيو، سچ اهو آهي ته ڳوڙها گيس جي شيلن سبب وهي هليا هئا، جذباتي ڪيفيت ان ڪري هئي جو اسان تي سرحدي پوليس وحشياڻي نموني حملو ڪيو هو. مظاهرو سرحدي خاردار تار کي وڌائڻ تان هو، جنهن سان يهودي آبادڪاري کي ته هٿي ملي پر فلسطيني ڳوٺ پنهنجي ڌرتي کان ڪٽجي ويو، مهينن پڄاڻان هاڻي اسرائيل مان ڪارڪن هر جمعي تي خاردار تار واري هنڌ ڳوٺاڻن سان احتجاجي مارچ ۾ شريڪ ٿين ٿا. ان روايت ”بل اِن“ کي پر امن مزاحمت جي اهڃاڻ ۾ تبديل ڪري ڇڏيو آهي. اها جاءِ اڳ ۾ ئي سڌي ڪئي وئي آهي. پر مذڪوره سيڪٽر ۾ خاردار ڪٽهڙو اڃا ناهي ٺاهيو ويو، گذريل هفتي جي احتجاجي مارچ تي فوجي جٿي طرفان وحشياڻو حملو ڪيو ويو . ان ڪري هن ئي هفتي واپس ورنداسين.
هتي اسان سميت سڄي ملڪ مان مختلف امن تحريڪن سان لاڳاپيل لڳ ڀڳ ٻه سئو ماڻهو هئا، اتان نڪرڻ کان پهرين اسان ريڊيو تان ٻڌو ته ڳوٺ تي چڙهائي ڪئي وئي آهي. ڪرفيو لاڳو ڪيو ويو آهي ۽ رتوڇاڻ جو سلسلو شروع ٿي چڪو آهي . ڳوٺ ڏانهن ويندڙ سمورا روڊ رستا بند ڪيا ويا هئا. ان ڪري اسان رستو بدلائي ڇڏيو.
پنهنجين بسن تان اسان پنهنجي گس تي روايتي فلسطيني منظر ڏسندا آياسين، ٽڪريون لسي پٿر سان ڍڪيل هيون، زيتون جا وڻ، وڻن جا سڪل ٿڙ، ٿوهر نظر آيا. ڇانو ۾ گرمي پد 30 درجا سينٽي گريڊ هيو، پر هتي ته ڪو ڇانورو به نه هو، آءٌ ته هتي تڏهن به واڪ ڪرڻ پسند نه ڪندو هئس جڏهن مان هڪ سپاهي هيس ۽ هاڻي 57 سالن جي عمر ۾ ته اها خواهش به ناهي رهي.
لڳاتار ٻن ڪلاڪن تائين اسان هيٺ مٿي چڙهندا لهندا رهياسين، هيٺ تِرڪي به وياسون ٿي. تڏهن هڪٻئي جي مدد پئي ڪئي سون، اسان مليل جليل ماڻهن جو ميڙ هئاسين. ڪنهن ۾ نوجوان ڇوڪرا به هيا ته ڇوڪريون به، پوڙها به هيا ته پوڙهيون به، مطلب ته سڀ ڪجهه هيو، جڏهن آءٌ پنهنجي انتها جي پڄاڻي تي هيس، تڏهن آءٌ خاردار ڪٽهڙي ويجهو پهتس. جيڪو ڪنهن نانگ وانگر وڪوڙي پوري ماٿري کي پنهنجي مُٺ ۾ ڪيو بيٺو هو.
ربن جي سربراهي ۾ پهريون جٿو سرحدي پٽي ٽپيو ۽ ڳوٺ ڏانهن ويندڙ ٽڪري تي چڙهيو. اتي کين مسجد سامهون بارڊر پوليس گهيري ورتو. مون کي ۽ ڪجهه ٻين همراهن کي خاردار ڪ ڪٽهڙي وٽ سپاهين ۽ پوليس وارن روڪي ورتو. هنن اسان کي ياد ڏياريو ته اسان ”علاقه ممنوع“ ۾ داخل ٿيڻ لاءِ گناهگار آهيون. هنن اسان کي جابلو ٽڪرين تي مارچ ڪرڻ کان منع ڪندي سندن ئي فوجي گاڏي ۽ غير فوجي علائقي ۾ پوئتي موٽي وڃڻ لاءِ ڌمڪايو. انهن اسان کي ”قيدي جو درجو ڏنو، اسان مان ڪجهه ڄڻا جيڪي بيهوش ٿيڻ جي ويجهو هئا انهن ايئن ڪيو. پر اسان انڪار ڪري ڇڏيوسين.
زندگي واقعي عجوبن سان ٽمٽار ٿئي ٿي. اوچتو ئي اتان هڪ فوجي جيپ گذري، جن اسان کي برف جو ٿڌو پاڻي ڏنو. اسان مان لڳ ڀڳ سمورا همراهه پيٽ جي بيماري ۾ وٺجي چڪا هئا. ان ڪري اسان اهو پاڻي ورتو سين.
ان کان پوءِ اسان زيتون جي وڻن ۾ گم ٿي وياسين ۽ ڳوٺ ڏانهن هلڻ لڳاسين. اها پهاڙن تي چڙهڻ جي نهايت ڏکي مشق هئي، جيڪا اڳ ڪڏهن به نه ڪئي هئيسين. اڌ رستي ۾ ئي مون کي ٻن فوجي آفيسرن جهلي ورتو ۽ چوڻ لڳا ته: ”ڇا توهان اسان سان پٺتي هلڻ پسند ڪندا؟“ انهن هلڪي ڦلڪي انداز سان آڏي پڇا به ڪئي، مون ڪافي ڳالهين جو انڪار ڪيو، تنهن بعد انهن مون کي هڪ نشان ڏنو ۽ پوءِ هليا ويا.
آءٌ مٿي چڙهيس، ڳوٺ جي بلڪل ويجهو پهتس تڏهن صفا ساڻو ٿي پيس ۽ سمجهيم ٿي ته مسجد تائين به هڪ قدم نه هلي سگهندس تڏهن مون کي ڳوڙها آڻيندڙ گيس جي بوءِ محسوس ٿي. مون وٽ اڳواٽ ئي پراڻا بصر منهنجي هٿ ۾ هئا، عام طور تي بصر ماڻهو کي ڳوڙها ڏياريندا آهن. پر ڳوڙها آڻيندڙ گيس جي اثر کي روڪڻ جي به انهن ۾ حڪمت آهي. ان ڪري مون هڪ بصر سڄو ڏينهن پنهنجي هٿ ۾ رکيو.
اسان جي قافلي جي ڪامريڊن طرفان زبردست آجيان ڪئي وئي، جيڪي ڳوٺاڻن سميت مسجد وٽ پهچي چڪا هئا. جنگاڻ جو منظر هو، هٿياربند فوجن جون جيپون چوطرف ڊوڙي رهيو هيون، چوڌاري گرينڊز ۽ ڳوڙها آڻيندڙ گيس جي ڌماڪن جي ميوزڪ ٻڌڻ ۾ پئي آئي. پر ڪنهن به ان جو نوٽيس نٿي ورتو. انهي حد تائين جو اسان جي ويجهو ئي ڳوڙها آڻيندڙ گيس شيل به ڪريا پئي.
هاڻي سوال اهو هيو ته قافلو اڳتي ڪيئن وڌي؟
اسان سڀئي رڪاوٽون ٽوڙيندا ڳوٺ تائين پهچي وياسين. اسان يڪجهتي طور مظاهرو ڪيوسين، ريڊيو هر ڪلاڪ کان پوءِ واقعاتي احوال ٻڌائي رهيو هو. جڏهن ته اسان اهو فيصلو ڪيو ته ڪم اڃا مڪمل ناهي ٿيو. ان ڪري اسان ڳوٺاڻن سان گڏجي خاردار ڪٽهڙي وٽ گڏ ٿياسين. اسان اهو ثابت ڪرڻ پئي چاهيوسين ته ڳوٺ تي وحشياڻي قبضي باوجود اهي يڪجهتي کي روڪي نٿا سگهن. ايئن اسان اُتان وري ٻيهر ان طرف مارچ ڪرڻ شروع ڪيوسين. جتان آيا هئاسين. بس ڪافي ٿي ويو. اهي خاردار ڪٽهڙي واري هنڌ تان دستبردار ٿي ويا. اسان ان هنڌ کان فقط ڪجهه سئو گزن تائين مارچ ڪيوسين، پوءِ وري ٽڪرين تي چڙهي ساڳين پيرن تي جيئن آيا هئاسين ڳوٺ ڏانهن واپس ٿياسين.
جيڪڏهن اسان سوچيو ته ائين نه ٿئي ها ته اسان غلط هجون ها. اسان اڃا مسجد اڳيان فلسطيني بسن جي انتظار ۾ ئي بيٺا هئاسين ته اوچتو هٿياربندن فوجن جي جيپن جو هڪ قافلو آيو، جيڪي اسان جي چوڌاري مقرر هئا. انهن اچڻ شرط هوا ۾ بندوقون لهرائڻ شروع ڪيون، سپاهي هر پاسي گيس جا گولا فائر ڪرڻ لڳا. اهو سڀ ڪجهه بغير چيڙائڻ جي هو ۽ غير ضروري طور ڪيو ويو. جنهن تي پوءِ نوجوانن پٿرن جو وسڪارو پڻ ڪيو.
بهرحال اسان اتان نڪري آياسين. فلسطيني ڊرائيورن اسان جي رهنمائي ڪئي، داخلي رستن کان نڪري پنهنجي بسن تائين پهتاسين. هتي آءٌ هڪ ڳالهه لاءِ معذرت چاهيندس. اُها اها آهي ته مون پنهنجي سالگره بس ۾ ملهائڻ لاءِ واپسي کان هڪ ڏينهن اڳ وائين (شراب) جون بوتلون خريد ڪيون. صبح جو خبرون ٻڌم، ۽ رتوڇاڻ ٿيڻ جا امڪان هئا، مون سوچيو ته سالگره ملهائڻ جو هي مناسب موقعو ناهي، پر مان غلط هيس. ڪارڪن ڏاڍا ٿڪل هئا، پر مشن جي تڪميل تي انهن ۾ زبردست اُتساهه هيو. اهي خوشي ملهائڻ لاءِ تيار هئا. پر آءٌ شراب گهر تي ڇڏي آيو هئس.
ليڪن هاڻي آءٌ پاڻ خاطر فرينچ وهسڪي جون اٺ بوتلون به پيئڻ لاءِ تيار آهيان.
(15 آڪٽوبر 2005)