جپان بابت ڪجهه ضروري معلومات
جپان چئن مکيھ ٻيٽن تي پکڙيل آهي_ هوڪئدو، هونشو، شڪاڪو ۽ ڪيوشو _ ان کان علاوه ٻيا به ڪيترائي ننڍا ننڍا ٻيٽ آهن، جن مان ڪجهه هوڪئدو کان مٿي اتر ۾ آهن ۽ ٻيا بلڪل ڏکڻ ۾ آهن، جيڪي ريوڪو ٻيٽ سڏجن ٿا. هونشو ٻيٽ سڀ ۾ وڏو آهي. جنھن جي جپان جي اڌ کان وڌيڪ آدمشماري آهي. ٽوڪيو، يوڪوهاما، ڪوبي، ڪيوٽو، اوساڪا، نگويا، هيروشيما ۽ وڪاياما جھڙا اهم ۽ تواريخي شھر پڻ هن ٻيٽ (Honshu) تي آهن، ان ڪري هونشو جپان جو سڀ ۾ اهم ٻيٽ سڏجي ٿو. جيئن برطانيھ جو انگلينڊ آهي. جپان جا باقي ٽي ٻيٽ (هوڪئدو ، شڪاڪو ۽ ڪيوشو) ايئن آهن، جيئن آئرلينڊ، اسڪاٽلينڊ وغيره. اهڙي طرح انڊونيشيا جو به اهم ٻيٽ ’سماترا‘ آهي، جتي گاديءَ جو هنڌ جڪارتا آهي. باقي ٻيا ٻيٽ جاوا، بالي وغيره ٻئي نمبر تي اچن ٿا.
جپان کي ويجهو ۾ ويجهو ملڪ ڪوريا ۽ روس آهي. ڏکڻ ۾ هونشو ٻيٽ جتي ختم ٿئي ٿو ۽ ڪيوشو شروع ٿئي ٿو، اتي شيمونو سيڪي نالي هڪ بندرگاهه آهي، جتان کان اڪثر اسان جھاز وٺي ڏکڻ ڪوريا جي ويجهي بندرگاهه ’پوسان‘ ويندا هئاسين ته ڇھه ڪلاڪ لڳندا هئا_ يعني هڪ سؤ ميل کن پري ٿيندو. اتر ۾ هوڪئدو ٻيٽ کان روس جو ’سخالين‘ ٻيٽ پنجاهه کن ميل ٿيندو. سڄي جپان جي پکيڙ ڏيڍ لک چورس ميل (پوڻا چار لک کن چورس ڪلوميٽر) ٿيندي. 1990ع ۾ جپان جي آدمشماري ساڍا ٻارهن ڪروڙ هئي.
سؤ سوا سؤ سال کن اڳ جپان ۾ جاگيرداري نظام هو. هنن پاڻ کي سڄي دنيا کان الڳ ٿلڳ رکيو. جاگرافيائي نموني سان ته ڌار هئائي، پر ڪنھن ڌارئين کي پنھنجي ٻيٽ تي اچڻ نه ڏيڻ ڪري، هنن جي تھذيب، ثقافت به پنھنجي هئي. بھرحال ويھين صديءَ جي شروع کان هو دنيا جو طاقتور ملڪ ليکجڻ ۾ آيو. اها سندس طاقت ’روس_ جپان‘ جي لڙائي کٽڻ مان پڻ ظاهر ٿي. ٻي وڏي لڙائي جيتوڻيڪ جپان هارائي. پر پوءِ سگهو ئي پيرن تي ٿي بيٺو. اڄ سڄيءَ دنيا ۾ جپان جو نالو ترقيءَ جي علامت آهي. اڄ جي جپان تي مغرب جو وڏو اثر آهي. اڄ جو جپان ايڪانامي، سائنسي علم، انڊسٽري ۽ ڪارخانن جي لحاظ کان تمام اتاهون ۽ ماڊرن ملڪ آهي. ساڳي وقت جپاني دنيا جي جهوني ۾ جهوني قوم آهي، جتي اڄ به دنيا جو پراڻو ڪلچر، تھذيب ۽ ثقافت قائم دائم آهي، جنھن جا اهڃاڻ جپاني ماڻهن جي روزمره جي زندگيءَ مان نظر اچن ٿا. جپان جي ٻھراڙيءَ جي سونھن دنيا ۾ مشھور ترين آهي. جپان جي گاديءَ جو هنڌ ٽوڪيو آهي، جنھن شھر جي آدمشماري جيتري ٻئي ڪنھن شھر جي ناهي.
جپان جابلو علائقو آهي، جنھن جو مٿيون حصو ڪنھن به پوک جي قابل ناهي. باقي ڪجهه حصي ۾ نالي ماتر ڪجهه پوک ٿئي، جيڪا پڻ جپان جي آدمشماري جي مقابلي ۾ نه برابر آهي. سواءِ ڪنھن ايڪڙ ٻيڪڙ شيءِ جي هر هڪ ڀاڄي ڀتي، ميوو گوشت ٻاهران گهرايو وڃي ٿو. باقي اهو آهي ته جپان جي چوڌاري سمنڊ آهي، جنھن جي ورلي ڪا خوشنصيب مڇي هجي، جيڪا پنھنجو طبعي موت مرندي هجي نه ته هر مڇي_ ننڍيءَ توڙي وڏيءَ جو انت جپانيءَ جي پيٽ ۾ ٿئي ٿو. پوءِ ڪنھن جو رڌڻي جي ديڳڙيءَ معرفت، ته ڪنھن جو ڊائريڪٽ ئي ڊائريڪٽ، ڇو جو جپاني ڪيترن ئي مڇين جا قسم ڪچا ئي کائين ٿا، جنھن کي (يعني ڪچي مڇيءَ جي ڊش کي) ساشامي سڏجي ٿو.
جپان زلزلن ۽ ٻرندڙ جبلن (Volcanoes) جو ملڪ آهي. هن ويھين صديءَ ۾ عمارت سازيءَ جا نت نوان طريقا نڪرڻ ڪري جپان ۾ عمارتن جو بچاءُ ٿي ويو آهي نه ته هر وقت ايندڙ زلزلن ۾ جايون جڳھيون اچي ڦھڪو ڪنديون هيون. سڄي جپان ۾ هر سال اٽڪل ڏيڍ هزار زلزلا اچن ٿا. ٻه سؤ کان مٿي آتش فشان جبل آهن، جن مان سٺ کن تمام Active آهن. مون کي ياد آهي ته ڪيوشو ٻيٽ تي ڪاگوشيما نالي بندرگاهه ۾ جڏهن به اسان جو جھاز بيھندو هو ته سامهون ٻرندڙ جبل مان هر وقت وهندڙ لاوا ۽ نڪرندڙ دونھون ايندو رهندو هو. هڪ دفعي ته هفتو کن هئاسين، سڄو هفتو ان جبل جي چوٽيءَ تان دونھون ۽ باهه جا اُلا نڪرندا رهيا. انهن جبلن ۾ سڀ کان وڏو جبل فوجي Fuji آهي، جنھن کي جپانيءَ ۾ ’فوجي ياما‘ سڏجي ٿو. (ياما معنيٰ جبل) پر ڪيترا کيس ’فوجي سان‘ به سڏين. جپاني ۾ ’سان‘ (San) لفظ ايئن آهي، جيئن اسان وٽ ’جناب‘ يا ’شريف‘ يا جيئن انگريزن وٽ ’مسٽر‘ يا ’اسڪائر‘. بھرحال انگريز يا اسين ته اهي لفظ ماڻهوءَ (مرد) سان هڻون ٿا پر جپاني انج اءِ يا شيءِ لاءِ به San جو لفظ استعمال ڪن، جنھن لاءِ عزت يا احترام جو اظھار ڪن. جيئن پاڻ وٽ ’سيوهڻ شريف‘، ’درگاهه شريف‘ وغيره چيو وڃي ٿو. فوجي جبل جي چوٽي 12365 فوٽ آهي. اها اوچائي ياد رکڻ سولي آهي. سال ۾ ٻارهن مھينا جن جا ٿيا 365 ڏينھن.
جپان ۾ ڪيتريون ئي نديون آهن پر پاڪستان، ڀارت يا مصر جھڙن ملڪن جا رهاڪو جپان جي ندين کي ڪا خاص اهميت نه ڏيندا. ڇو جو سنڌو ندي، گنگا، جمنا ۽ نيل ندين جي مقابلي ۾ هي بنھه ننڍيون آهن. هِتان هُتان جبلن مان نڪريو ڌو وڃيو سمنڊ ۾ ڇوڙ ڪن. انهن ندين جو پاڻي مٽيءَ ۽ لٽ (Silt) هجڻ بدران صاف ۽ شفاف آهي، جو هيٺان ريتي ۽ پٿرائين زمين آهي. ٽي وڏيون ۽ اهم نديون هي آهن: ’شانو‘، جيڪا 230 کن ميل آهي. ’اِشي ڪاري‘، جيڪا پڻ ايتري ئي ڊگهي آهي ۽ ٽين ٻه سؤ کن ميل ڊگهي ’توني‘ ندي آهي.
جپان جي چئن وڏن ٻيٽن جي چوڌاري سامونڊي پٽو (Coast-line) ماپيو وڃي ته پنج هزار ميل_ يعني اٺ هزار کن ڪلوميٽر ٿئي ٿو. جيئن ته جپان ۾ ڪا خاص پوک ۽ ٻني ٻارو ناهي، ان ڪري جپان جو سامونڊي ڪنارو جپانين لاءِ وڏي اهميت رکي ٿو ۽ هر هڪ ماڻهو سامونڊي ڪناري جي ويجهو رهي ٿو. پر جپاني ٻيٽن جو هي ڪنارو ڪيترن هنڌن تي جھازن لاءِ بيحد خطرناڪ آهي. سمنڊ اندر ۽ ٻاهر ننڍيون وڏيون ڪيتريون ئي ٽڪريون (Rocks) آهن، جن سان پاڻيءَ جا وڏا وڏا جھاز ٽڪرائجيو ڇيتيون ڇيتيون ٿيو پون. مٿان وري سخت طوفان لڳن ٿا. ان کان علاوه سمنڊ اندر پھرين جا ٻڏل جھاز پڻ نيويگيشن ۾ مسئلو پيدا ڪن ٿا. جپاني ماڻهو ننڍي هوندي کان انهن لھرن ۽ طوفانن جو مقابلو ڪري ڪري سخت جان ٿي ويا آهن. جپانين وانگر انگريزن جو به وڏو واهپو سمنڊ سان رهيو آهي. پر تيستائين جيستائين ايشيا ۽ آفريڪا ۾ هندستان، نائيجيريا، ڪينيا جھڙن ملڪن تي قبضو نه ڪيو هون. ان بعد رڳو کين جھاز هلائي انهن ڪالونين تائين پھچڻو پيو ٿي، پر جپانين کي کاڌي خوراڪ لاءِ سمنڊ سان ويڙهاند جاري رکڻي پئي ٿي. هاڻ (ٻي جنگ عظيم کان پوءِ) هو ايجاد ڪيل ڪارن، ڪمپيوٽرن، ٽيليويزنن، ڪئميرائن ۽ ڪئلڪيوليٽرن جو کٽيو کائي رهيا آهن.
جپان جي چئن وڏن ٻيٽن جي وچ ۾ جيڪو سمنڊ اچي ٿو، اهو ٻارهوئي ماٺو رهي ٿو. ان کي اندريون سمنڊ Inland Sea سڏجي ٿو. اسان جي_ بلڪ اسان جي ڪمپني جي (يا کڻي چئجي ته جھازن جي مالڪن جي) اها ڪوشش رهندي آهي ته اسان جپان جي هڪ بندرگاهه کان ٻئي بندرگاهه تائين وڃڻ لاءِ به ٻاهريون (يعني کليل) سمنڊ وٺي وڃون. ڇو جو اندرين سمنڊ ۾ ننڍن وڏن جھازن، ٻيڙن ۽ بتيلن جي ٽرئفڪ گهڻي رهي ٿي ۽ اندرين سمنڊ ۾ هلڻ لاءِ جپان حڪومت طرفان ضروري ڪيو ويو آهي ته اسان مقامي سونھون Local Pilot کڻون ۽ جيئن ته هنن پائليٽن جي في ڳري ٿئي ٿي، ان کان علاوه اندرين سمنڊ مان هلڻ ڪري حفاظتي بتين Navigational Lights جي مدد وٺڻي پوي ٿي _ جنھن جي پڻ ڳري في آهي ۽ جھاز جا مالڪ ڪيٻائين ٿا. پوءِ جڏهن سخت طوفان هوندو آهي ته پوءِ ڪجهه مرچ مسالا وجهي مالڪن کي وائرليس ذريعي آگاهه ڪبو آهي ته سخت طوفان لڳي رهيو آهي، يا لڳڻ وارو آهي، جھاز طوفان جي اک (Centre) ۾ ڦاسڻ وارو آهي. ڪنارو سخت پٿرائون (Rocky) آهي، ان ڪري ڪنارو ڏئي هلڻ ۾ به سلامتي ناهي، سمنڊ به رف آهي ۽ جھاز جي گهڻي لڏڻ (Rolling) ڪري ڪارگو کلڻ وارو آهي _ پوءِ مالڪ/ ڪمپني اسان کي جپاني پائليٽ وٺي اندرين سمنڊ مان هلڻ لاءِ هائوڪار ڪندي آهي. ڇو جو ٻي صورت ۾ جھاز ٿو ٻڏي _ سامان سميت. ۽ پوءِ گهت هڻي اندرين سمنڊ ۾ گهڙي پوندا آهيون ۽ ڪجهه دير اڳ واري جيڪا قيامت صغرا هوندي آهي، ان کان جان بچي ويندي آهي _ طوفان ۽ رف سمنڊ کان به ته جھاز هلائڻ جي جوابداريءَ کان به. پوءِ پائليٽ ڄاڻي ان جو ڪم ڄاڻي. اوير پھچائي سوير پھچائي. ڪمپنيءَ جي پڇاڻي کان اسان جھازي (خاص ڪري نيويگيشن آفيسر) آجا هوندا آهيون. سو جپان جي جابلو ۽ اڻ سڌي ڪناري جون سڌيون اسان جھڙن جھازين کان به پئجي سگهن ٿيون.
• جپان جي موسم ڪجهه راولپنڊي اسلام آباد جھڙي آهي. خاص ڪري ڏاکڻين حصن جي. اتر واري ٻيٽ هوڪئدو ۾گهڻي ٿڌ آهي. مينھن به ٻارهوئي لڳو رهي ٿو پر ڦڙ ڦڙ وارو وڻندڙ وسي ٿو ۽ نه بنگلاديش ۽ پنجاب وارو _ يعني هڪ ئي وقت وڏ ڦڙو ۽ ٻوڙ ٻوڙان وارو. سياري ۾ برف باري پڻ ٿئي ٿي.
• جپان جا ماڻهو هڪ ٻئي کان کڻي ٿورو گهڻو شڪل شبيھه يا ڳالهائڻ ۾ مختلف هجن، پر عام طرح منجهن ساڳيائپ تمام گهڻي آهي. اتر کان ڏکڻ تائين تھذيب، ثقافت، ڪلچر، زبان ۾ هڪ ئي قوم آهي. ڌارين جو مٿن تمام گهٽ اثر آهي. انسائڪلوپيڊيا مطابق سڄي جپان ۾ ست لک کن ڌاريا ماڻهو آهن. جن مان به نوي سيڪڙو سندن پاڙيسري ملڪ ڪوريا جا آهن. جپانين ۾ ڪي خاص الڳ ٿلڳ قبيلا (Sub Groups) نه آهن _ سواءِ اينو، ايتا ۽ اوڪيناوين جي. اينو Aino جپان جا ايئن آهن جيئن آمريڪا جا ريڊ انڊين يا آسٽريليا جا ابورجنيز(Aborigines) . اهي ٻارهن هزار کن ٿيندا ۽ جپان جي اتراهين ٻيٽ هوڪئدو ۾ رهن ٿا. اڄ جو اينو پنھنجي ڏاڏي پڙ ڏاڏي کان وڌيڪ هڪ عام جپانيءَ سان گهڻي مشابھت رکي ٿو ۽ هو آهستي آهستي پنھنجي اصليتIdentity وڃائي رهيو آهي. ايٽا هڪ هيٺاهون ڪلاس سمجهيو وڃي ٿو، جيڪو جپانين مان ئي پيدا ٿيو . اٽڪل ٽيھه لک کن جپاني ايٽا ڪلاس سان واسطو رکن ٿا. ريوڪو ٻييٽن تي رهندڙ جپاني اوڪيناوين سڏجن ٿا. هنن جي زبان ٻين جپانين کان ڪجهه مختلف آهي. پر هاڻ اسڪولن ۾ ساڳي پڙهائي ٿيڻ ڪري ڪيترائي اوڪيناون جپاني ڳالهائين ٿا.
ٻي جنگ عظيم تائين جپان ۾ ٻه مذهب عام هئا، ٻڌ ڌرم ۽ شنتو. شنتو ڌرم ۾ پنھنجن وڏن جي عبادت ڪئي وڃي ٿي. ڪيترن ته ٻنهي ڌرمن سان واسطو رکيو ٿي. هاڻ مڙيئي جپان ۾ عيسائيت وڌندي پئي وڃي _ پر فقط ظاهري طرح. رڳو ڪرسمس ۽ ايسٽر جھڙا ڏينھن ملهائڻ تائين. عرب ملڪن ۽ پاڪستان جا عالم جپان ۾ به اسلام جي پرچار ڪري رهيا آهن. ٽوڪيو ڪوبي جھڙن شھرن ۾ مسجدون به آهن. پر يارو! جپاني جن کي شايد ذوالفقار علي ڀٽو صاحب هڪ دفعي Economical Animal چيو هو، ان جو صحيح معنيٰ ۾ دين ڌرم پئسو آهي. پورهيو ۽ ڪمائي آهي. ٽيڪنالاجي ۽ سائنس آهي. پنھنجي مالڪ/ ڪمپني سان وفادار ٿي رهڻ آهي. منھنجو به جپان ۾ ڪيترائي سال واسطو رهيو پر جپانين جو مذهب سان (پوءِ اهو ڀلي ٻڌ ڌرم هجي يا اسلام يا عيسائيت) اهو واسطو ۽ الڳ لاڳاپو ناهي، جيڪو ٻين ايشين، يورپين ، آمريڪن، آفريڪن جو آهي. ان معاملي ۾ به هو دنيا کان نرالا آهن.