Schedule بنا توهان هلي سگهو ٿا؟
جھاز ٺھڻ دوران ڏهاڙي جيڪو پروگرام ڇپبو هو، ان موجب هر ڳالهه ڪري ڏيکاريندا هئا. جھاز ٺھڻ ۾ اٺ نو مھينا لڳا. ٺھڻ بعد جيڪو Trial ٿيڻو هو، ان جي تاريخ ٽي چار مھينا اڳ ئي مقرر ڪئي وئي هئي ته فلاڻي ڏينھن صبح جو اٺين بجي ناشتو ڪري جھاز جو لنگر کڻي روانو ٿبو ۽ پورا چار ڏينھن جھاز کي سمنڊ تي هلائي، مختلف تجربا ڪبا، پوءِ رهجي ويل ڳالهيون ۽ غلطيون نوٽ ڪري فلاڻي ڏينھن فلاڻي وقت واپس شپ يارڊ وربو.
ماڻهو جاءِ ٿو ٺھرائي يا رڳو ڪوٽ سوٽ ته به رازو يا درزي ڏينھن اڌ جو فرق وجهيو ڇڏي، پر مجال آهي جو جپاني شيڊول کان ڪلاڪ اڌ به هيڏانھن هوڏانھن ٿين. جھاز جو ٽرائل پوري ڏينھن تي شروع ٿيو پر قدرت خدا جي جو ان ڏينھن کان اچي سخت طوفان شروع ٿيو ۽ چارئي ڏينھن لڳاتار سمنڊ به خراب مليو. اسين ته ٿياسين سامونڊي ماڻهو ۽ انهن طوفانن جا عادي پر هي شپ يارڊ (ڪناري) جا جيڪي سؤ کن جپاني انجنيئر، مستري، ويلڊر، سروير، مزدور جھاز تي هليا هئا، تن لاءِ اها ڏکي ڳالهه هئي. اسان ته چيو ته هاڻ سڀ ڪم رهجي ويندن. پر مون ڏٺو ته الٽيون ڪڍندا رهيا، پر ڪنھن هڪ ڪم ۾ به سستي يا ڪوتاهي نه ڪيائون. صبح جو ڇھين بجي کان وٺي رات جي ساڍي ڏهين تائين انجڻ، ڊيڪ مشين ۽ نيويگيشن جا انيڪ ٽيسٽ وٺندا رهيا ۽ سڀ ڪم لاهي پوءِ ڪم کان موڪل ڪندا هئا. پوءِ هلنديون هين ميٽنگون، جنھن ۾ ويھي ٻئي ڏينھن جو پروگرام مرتب ڪندا هئا. مثال طور: ٻئي ڏينھن جو صبح جو ڇھين وڳي تائين لنگر ٽيسٽ ڪرڻو آهي، ساڍي ڇھين وڳي ايئرڪنڊيشنر، ستين بجي نقلي باهه ٻاري جھاز جون مختلف جايون ٽيسٽ ڪرڻيون آهن ته آٽوميٽڪ الارم (گهنڊ) وڄي ٿو يا نه. اٺين بجي نيرن ڪرڻي آهي ۽ ساڍي اٺين بجي جھاز جي رفتار حد کان وڌيڪ تکي ڪري ڏسڻي آهي ته انجڻ ان صورت ۾ پاڻهي Trip (بند) ٿيو وڃي ٿي يا نه. نائين بجي جھاز کي جهٽڪي سان هڪدم 180 ڊگريون پٺيان موڙڻو آهي. پوڻين ڏهين بجي سڀ جنريٽر بند ڪري ڏسڻو آهي ته ايمرجنسي بتيون پاڻهي ٻرن ٿيون يا نه. وغيره وغيره.
پاڻ سان فوٽو اسٽيٽ مشين کڻي آيا هئا، پوءِ اهو پروگرام جپانيءَ ۾ لکيل انگريزيءَ ۾ ترجمو ڪري، ان جون فوٽو ڪاپيون رات اندر ورهائيندا هئا ۽ سمهڻ کان اڳ سڀني کي ٻئي ڏينھن جو پروگرام پھچي ويندو هو ۽ جي دير تائين جاڳڻ جو موڊ هوندو ته به پروگرام ڏسي سمهبو هو جو جپانين جو ڏينھن فجر کان به اڳ شروع ٿيندو هو ۽ سمهڻ لاءِ فقط رات جا ڪجهه ڪلاڪ هوندا هئا. ڏينھن جو چيلهه سڌي ڪرڻ لاءِ چند منٽن جي به ڪا اميد نه هوندي هئي.
انگريزيءَ ۾ ٺھيل پروگرام اسان کان سواءِ لائيڊ Lloyd ڪمپنيءَ جي انگريز سروير کي به ڏنو ويندو هو. اسان جو جھاز ٺاهيو ته جپانين هو پر انشوئر انگلينڊ جي هڪ مشھور ڪمپني Lloyd وارن کان ڪرايو هئوسين، جنھن ڪمپنيءَ وٽ اسان جا ٻيا جھاز به انشورڊ ٿيل آهن. سو مجبورن جپانين کي هڪ انگريز سروير رکڻو پيو نه ته وس پڄين ها ته اهو به ڪو پنھنجو جپاني رکن ها_ جو جپانين ۾ اها ڳالهه آهي _ جنھن کي ڪو سٺي سمجهي يا خراب، قوم پرستي سمجهي يا استادي _ ته هو ٻين جي ملڪن ۾ نوڪري ۽ واپار لاءِ هر طريقو ڳولي پھچي ويندا _ ويندي ٻين جي سمنڊن مان مڇيون به ماري ايندا. پر ٻئي ڌارئين کي پنھنجي ملڪ ۾ نوڪري يا واپار ڪندي، يا ڇڙو رهندي ڏسي ٽيهڙ تپ چڙهي ويندو اٿن. ساڳي وقت اسان جي هن انگريز سروير کي به ان ڳالهه جو ڀلي ڀت احساس هو ۽ سندس جپانين تي باهيون هيون. انجڻ روم ۾ به ڪيترا دفعا چيو هوندائين ته فلاڻي يا فلاڻي مشينري جيتوڻيڪ انگلينڊ جي سٺي آهي _ يا جرمني، ڊئنمارڪ جي بھتر آهي پر جپاني مري پوندا ٻئي جي مشين نه هڻندا _ پنھنجي ئي ملڪ جي استعمال ڪندا، جيئن سندن ماڻهن جي ڪمائي ٿئي ۽ روزگار ۾ لڳا رهن.
هڪڙي رات انگريز سروير سمهڻ کان اڳ مون وٽ ڪافي پيئڻ آيو. اڃا ويٺو ئي مس ته ايتري ۾ هڪ جپاني، ٻئي ڏينھن جي پروگرام جي شيڊول شيٽ کڻي اچي نازل ٿيو. انگريز سروير _ جنھن کي هڪ ته طوفان ۽ خراب سمنڊ ڪري ’سي سڪنيس‘ تپايو هو، مٿان هي ٻئي ڏينھن جي هل هلان جو شيڊول مليو، تنھن تي موڊ ئي آف ٿي ويس. منھن ٺاهي مون کي چيائين: ”يار الطاف! هنن جپانين به چڱو ڇتو ڪيو آهي. شيڊول کان سواءِ ته اصل هلي نٿا سگهن. شيڊول، شيڊول. آئون چوان ٿو چيف انجنيئر صاحب! اچ ته هڪ رات انهن جي اها فوٽو ڪاپي مشين ۽ شيڊول سمنڊ ۾ اڇلي ڇڏيون. آئون قسم کڻي ٿو چوان جو پوءِ ٻئي ڏينھن هي جپاني شيڊول بنا هڪ قدم به هلي سگهن. اصل چريا ٿي پوندا.“