ڪانجي _ شڪلين واري لکائي
5. روشن، چمڪندڙ
6. برسات
7. باهه
8.عورت
9. مڇي
10. گاڏي، ڪار
11. زمين
ڪانجيءَ بابت هتي هڪ ٻي ڳالهه لکڻ به ضروري سمجهان ٿو ته ڪانجيءَ جا لفظ جپاني توڙي چينيءَ ۾ ساڳيا استعمال ٿين ٿا. بلڪ جپاني زبان ۾ لکڻ لاءِ ڪاٽا ڪانا ۽ هراگانا _ اچارن وارا اکر به آهن پر چينيءَ جي اخبار کڻ ته سڄي شڪلين وارن لفظن (ڪانجيءَ) سان ڀريل نظر ايندي. چيني زبان ۾ فقط ڪانجيءَ جو ئي استعمال آهي.
اسان جو جھاز جپان کان چين ايندو آهي ته چيني مزدور جهاز تي موجود پراڻا جپاني رسالا ۽ اخبارون کڻي ڏسندا آهن. هڪ جپاني اخبار پڙهندڙ چينيءَ کان پڇيم: ”پڙهي سگهين ٿو؟“
هن هائوڪار ڪري پڙهندڙ خبر جو انگريزيءَ ۾ ترجمو ڪري ٻڌايو.
”ڪمال آهي.“ مون تعجب کاڌو. ”چئبو ته توکي جپاني به اچي ٿي.“
”نه. مون کي جپاني نٿي اچي پر جپاني ۽ چيني زبانن ۾ ڪانجيءَ جا لفظ ساڳيا آهن.“ هن ٻڌايو.
جپاني يا چيني ماڻهو هڪ ٻئي جي اخبارن جا ڪانجي لفظ ڏسي معلوم ڪري سگهن ٿا ته ڇا لکيل آهي. اها ٻي ڳالهه آهي ته ان لاءِ جپاني پنھنجو اچار ڪڍي ٿو ته چيني پنھنجو. مثال طور: فوٽي ۾ ڏيکاريل پھرين ڪانجي، جيڪو سنڌيءَ جي انگ اَٺَ (يعني ابتي انگريزي اکر وي (v) جھڙو آهي) ان جو مطلب ’ماڻهو‘ آهي. ان کي جپاني ماڻهو ڏسي پڙهندو ’هِتو‘ يعني ماڻهو لکيل آهي ڇو جو جپانيءَ ۾ ماڻهوءَ کي ’هِتو‘ ٿو چئجي. ساڳي وقت چيني اهو ڪانجي ڏسي چوندو ته ’جِن‘_ يعني ماڻهو لکيل آهي. ڇو جو چيني زبان ۾ ماڻهوءَ کي ’جن‘ ٿو چئجي. يعني اُچار کڻي مختلف هجي پر شڪل ۽ مطلب ساڳيو آهي.
اها ڳالهه به قابلِ غور آهي ته چيني ماڻهو ’جپاني اخبار‘ ڏسي مطلب ڪڍي وٺندا پر اها ساڳي اخبار چيني اکين سان نه ڏسي ۽ ڪو جپاني کيس پڙهي ٻڌائي ته پوءِ چينيءَ کي ٽڪو به سمجهه ۾ نه ايندو. ڇو جو جپاني ڪانجي لفظ ڏسي ان جو مخصوص اچار جپانيءَ ۾ ڪڍندو جنھن کان چيني اڻ واقف آهي.
مزي جي ڳالهه اها ته چين ۾ ڪيتريون ئي چيني زبانون ڳالهايون وڃن ٿيون. چين ملڪ هانگ ڪانگ، ڪوريا کان شروع ٿئي ٿو ته وڃيو اتر پاڪستان سان لڳي ۽ آدمشماريءَ جي به ڇا ڳالهه ڪجي. ماڻهن جي ان سمنڊ چين ۾ هڪ نه پر ڪيئي چيني زبانون ڳالهايون وڃن ٿيون. اهم چيني زبانون هي آهن: مئنڊارن، ڪئنٽونيز، ٽيوچو، هَڪا ۽ هُوڪئن وغيره. انهن زبانن ۾ مختلف شين جا مختلف نالا آهن ۽ ماڻهوءَ لاءِ ’جن‘ لفظ فقط مئنڊارن ۾ اچاريو وڃي ٿو. باقي ٻين ڊزن کن چيني زبانن لاءِ ڊزن کن مختلف اچار آهن. اهو ئي سبب آهي جو ولايت ۾ يا ويندي سنگاپور، ملائيشيا ۾ چين جي مختلف صوبن جا چيني ڪنھن دعوت ۾ ملندا آهن ته چيني زبان ۾ ڳالهائڻ بدران انگريزيءَ ۾ ڳالهائين. ڇو جو هر هڪ جي چيني زبان مختلف هجڻ ڪري ٻيو چيني نٿو سمجهي، پر ڪانجي (لکڻ جون شڪليون)ساڳيون آهن. ان ڪري چين ۾ هلندڙ چيني فلمن ۾ ڪانجيءَ ۾ Captions لکيل هونديون آهن. پھرين مون سمجهيو ته اهي ٻوڙن ماڻهن لاءِ آهن، جيڪي ٻڌي نٿا سگهن، جيئن پڙهي سگهن. پر پوءِ خبر پئي ته اهي سڀني لاءِ آهن. مثال طور: ڪا فلم ’ٽيوچو چيني زبان‘ ۾ آهي ته ٽيوچو زبان کان اڻ ڄاڻ مئنڊرارن، ڪئنٽونيز، هڪا ۽ ٻيون چيني زبانون ڳالهائيندڙ چيني ڪئپشن ۾ ڏيکاريل ڪانجي ڏسي مطلب سمجهي وڃن.
هڪ دفعي جپان جي شپ يارڊ ۾ هڪ جپاني انجنيئر هنديءَ جو ڪو رسالو کڻي آيو ته ان ۾ جپان بابت لکيل مضمون کيس انگريزيءَ ۾ ترجمو ڪري ٻڌايان. مون ٻڌايومانس ته هنديءَ کان آئون اڻ واقف آهيان.
”ڪمال آهي.“هن وائڙو ٿي چيو، ”لنچ تي تون ۽ هندستاني انجنيئر پرڪاش ڳالهائيندا رهو ٿا، هينئر ٿو چوين ته توکي هن جي زبان نٿي اچي.“
مون کيس سمجهايو ته هن جي هندي ۽ اسان جي اڙدو ڳالهائڻ ۾ ساڳي آهي پر لکڻيءَ ۾ الڳ الڳ، جيئن توهان جي جپاني ۽ چين جي صوبن جون مختلف چيني زبانون وري لکڻ ۾ ساڳيون آهن پر ڳالهائڻ ۾ مختلف.