مڙس ڪيئن اٿئي؟ مار موچڙو ڪري ٿو؟
انگريزيءَ ۾ هڪ چوڻي آهي:
You should be ashamed that you are proud of your family. You should be proud of yourself.
سو دنيا جي ڪنھن ٻئي باشندي کي شرم اچي يا نه پر جپانين سان اها چوڻي ٺھڪي اچي ٿي. ڪو به جپاني وڏي ذات، وڏي عھدي وارا مائٽ يا اثر رسوخ وارا دوست ٻڌائيندي عار محسوس ڪندو. اهو ئي سبب آهي جو جپانين ۾ ذاتين جو رواج ذري گهٽ ختم ٿيندو پيو وڃي.
ان کان علاوه جپاني دولت جي ڏڍ تي به پاڻ کي وڏو ماڻهو نٿا سڏائين. امير کان امير ترين جو پٽ به اسڪول ويجهو هوندس ته ٻين عام ٻارن وانگر پنڌ ويندو يا پري هوندس ته عام اسڪول بس ۾. پوءِ ڀلي اعليٰ کان اعليٰ ڪارون يا هيلي ڪاپٽر ۽ جھاز پڻس جا ايئن ئي بيٺا هجن. جپاني ٻار کي ننڍي هوندي ئي اهو دماغ ۾ وڌو ٿو وڃي ته تون وڏو ماڻهو دولت، مائٽن جي ذات يا دوستن جي عھدي ڪري نه پر پنھنجي قابليت ۽ ايمانداريءَ جي پورهئي جي آڌار تي ليکيو ويندين. هڪ ڪارخانيدار کان سندس پٽ بابت پڇيم ته روز اسڪول پنڌ ٿو وڃي هھڙي سيءَ ۾ !
سندس جواب: ”آئون پاڻ ئي آفيس پنڌ ٿو وڃان، جيئن آئون سخت جان رهان. ڪھڙي خبر سڀاڻي منھنجي ڪارخاني جي شيئر Share جو اگهه ڪِري پوي ۽ مون وٽ کائڻ لاءِ به ڪجهه نه هجي.“
هڪ ٻيو دلچسپ واقعو جيڪو ڪجهه سال اڳ پيش آيو. هيروشيما شھر جي پيس پارڪ ۾ اسان چند دوست گهمي رهيا هئاسين. جپان ۾ موڪلن جا ڏينھن هئا، سو ڪيترائي ڌارين ملڪن جا ۽ خود جپان جي ڏور شھرن جا جپاني ۽ سندن ڪٽنب آيل هئا ۽ چڱو چھچٽو متل هو. هڪ مجسمي (Statue) اڳيان اسان چند دوستن فوٽو ڪڍرائڻ ٿي چاهيو پر فوٽو ڪير ڪڍي. جيئن اسان سڀ ان تصوير ۾ اچي سگهون. ڪئميرا جهلي هيڏانھن هوڏانھن نھارڻ لڳس ته ڪو اهڙو ماڻهو ملي ته فوٽو ڪڍڻ لاءِ عرض ڪجيس. ايتري ۾ ڀر مان هڪ جپاني فئملي اچي لنگهي. ڪٽنب جو وڏو پيرمرد پاڻ مرادو سمجهي ويو. کيس انگريزي به سٺي ٿي آئي ۽ پاڻ ئي پڇائين:
“Can I help you?”
مون کيس ڪئميرا ڏيندي فوٽو لاءِ سمجهايو، هتان فوڪس ٺاهي ۽ مفاصلو رکي هن بٽڻ کي دٻائجو.
منھنجي سمجهائڻ وقت ڪئميرا کي گهٽ پر اسان کي وڌيڪ ڏسي مرڪندو رهيو. ٻڌايومانس ته جھازي آهيون پاڪستان جا. توهان جي ۽ توهان جي پاڙي واري ملڪ ڪوريا ۾ ايندا رهندا آهيون.
ڪئميرا ٺاهي اک تي رکيائين سندس چانديءَ جھڙا اڇا پنبڻ ۽ ڀرون ڪاري ڪئميرا جي ڪنٽراسٽ ۾ نمايان لڳي رهيا هئا. ستر سالن کان ته بلاشڪ وڏو هوندو. فوٽُو ڪڍي مون کان منھنجي ڪئميرا بابت پڇيائين ته ڪيئن آهي. ڪو پرابلم ته نٿي ڏئي.
”نه مھرباني. توهان جپاني پنھنجي ملڪي شين بابت گهڻو حساس ٿيو ٿا.“ مون چيومانس.
”خبر اٿئي ڇو؟“ پوڙهي جپانيءَ ڏڪندڙ هٿن سان مون کي ڪئميرا ڏيندي چيو. ”هڪ ته مقابلي جو زمانو آهي ۽ ٻيو ته ساک ۽ ڀرم رکڻ لاءِ پاڻ پتوڙڻو پوي ٿو.دلچسپ ڳالهه اها ته ان ڪئميرا جي ڪمپني جو مالڪ ئي آئون آهيان ته ايجاد ڪندڙ به.“
مون سندس اکين ڏي وري غور سان ڏٺو. اڇا پنبڻ ۽ اڇا ڀرون چانديءَ وانگر چمڪي رهيا هئا. پاڻ هڪ عام ماڻهوءَ وانگر ڳالهائي رهيو هو. پٺيان ڪموني ۾ سندس پوڙهي جهور زال، پٽ، ننھن ۽ ٽي پوٽا مرڪي رهيا هئا.
”سر! توهان جو نالو؟“ هڪ جھازيءَ پڇيس.
هن ڪئميرا جي نالي ياشيڪا تي آڱر رکي مرڪيو: ”مون پنھنجو ڪئريئر گهٽيءَ جي فوٽو گرافر کان شروع ڪيو. اڄ منھنجيون ٺھيل ڪئميرائون دنيا جي چاليھه ملڪن ۾ هلن ٿيون. نئين ماڊل ۾ مون آٽو فِڪسنگ ۽ آٽو فلٽرنگ آندي آهي، جنھن ڪري ڪيترن يورپي ملڪن جي بازارين ۾ به مقابلو ڪري پنھنجو مان ۽ مقام حاصل ڪندي. چڱو دوست سايونارا.“
اسان به جهڪي موڪلايوسين ۽ سندن وڃڻ کان پوءِ ڪا دير ان هستي ۽ سندس نھٺائيءَ واري ڳالهائڻ تي تبصرو ڪندا رهياسين ته سندس ڏنل وزيٽنگ (بزنس) ڪارڊ تي سندس نالو ۽ ائڊريس به پڙهندا رهياسين.
هونءَ ته جپاني به انسان آهن. هو به شوبازي ڪندا آهن، پر هو پنھنجو ڏيک وڏي ڪار، وڏي گهر، اوچن ڪپڙن يا دعوتن مان ظاهر نه ڪندا آهن. جپانين جي وڏ ماڻهپي جو شان (Status Symbol) نه ڪتو پالڻ آهي ۽ نه انبن جو باغ رکڻ. نه وڏي ڪار رکڻ ۽ نه چار چور پاٿاريءَ کي ويھارڻ آهي. جپاني پنھنجي وڏ ماڻهپي، رعب يا لئه ڏيکارڻ لاءِ گهڻو ڪري ’گيشا گرل‘ رکي ٿو. جنھن کي ڪو پوءِ چاهي ’ڪيپ‘ سڏي يا Cocubine ، گرل فرينڊ يا ڪنيز، سريت يا ويھاريل محبوبا، منٺار يا معشوقا سڏي.
گيشا گرل رکڻ هتي جپان ۾ نه فقط ٽيڙي، وڏ ماڻهپي ۽ ڏيکاءُ جي نشاني آهي، پر ڪلچر پڻ. جپاني مرد گيشا گرل ان ڪري نٿو رکي، جو ان کي ضرورت آهي، پر ان ڪري جو هو رکي سگهي ٿو! افورڊ ڪري سگهي ٿو! ان تي خرچ ڪري سگهي ٿو _ جيئن عرب گهوڙا ۽ باز رکن ٿا، سنڌي اوطاقون ۽ باغ رکن ٿا. جيڪڏهن ڪو جپاني فئشن واري گيشا گرل الڳ ٿلڳ گهر ۾ رکي ان تي خرچ پکو ڪري سگهي ٿو ته سمجهو ته هو وڏي ڳالهه آهي ۽ جپان ۾ ذري گهٽ سڀني واپارين، وڏن ماڻهن، ڪارخانن ۽ فئڪٽرين جي مالڪن جون گيشا گرل ٿين، جن وٽ هو گهمڻ ويندا رهن ٿا.
پوءِ ڪيترا جپاني اهڙا پوڙها ۽ واپار وڙن ۾ رڌل هوندا آهن جو کين پنھنجي محبوبا (رکيک) سان ڳالهائڻ جو وقت به نٿو ملي ۽ بقول جارج ميڪش جي انهن ڇوڪرين سان بستر ۾ ليٽڻ مھل هو اهڙا ٿڪل رهن ٿا ۽ هنن جي دماغ ۾ ايترا واپاري مونجهارا آهن، جو هنن کي گيشا گرل کان ٻيو ڪجهه نه گهرجي فقط ماٺ جي! ڇوڪِري ڀلي پاسو ورائي وڃي ننڊ ڪري ۽ هو پرينءَ کي پاسي ۾ محسوس ڪندي سڪون سان ”مائينچي شمبون“ (اخبار) جا تجارتي صفحا چڱي طرح پڙهي وٺي.
ڪيترا ته پنھنجي گهر ئي وڃي سمهڻ چاهين ٿا، پر سندن زالون جيڪي خود اوڙي پاڙي کي ڏيکارڻ چاهين ٿيون ته سندن مڙس وڏو ماڻهو ٿي ويو آهي، سي مڙس کي دٻ پٽينديون آهن ته ڀلا ٿيو ڇا اٿئي؟ ايڏو خرچ گيشا گرل تي ٿي رهيو آهي، آخر ان جو فائدو به ته وٺ.
خير اهو ته وڌاءُ آهي ته جپاني زال مڙس کي دڙڪو ڏئي چوندي آهي. جپاني گگدام زال جي ڇا مجال جو مڙس سان تکو به ڳالهائي. هو ءَ ته ڌيرج ۽ آرام سان مڙس کي ويھي سمجهائيندي آهي ته سڄو ڏينھن پورهيو ٿو ڪرين، ڪجهه ٻاهر وڃي ڀلي وندر ورونھن ۾ به ته دل خوش ڪر. ڪجهه معاشقي جي مزي ۽ کائڻ پيئڻ لاءِ ڪنھن تفريح جي اڏي تي شام گذار.
هونءَ سڄي دنيا ۾ اهو ڪمال جپان ۾ آهي جتي جپاني عورتون شام جي وقت پنھنجن مڙسن کي پاڻ تيار ڪري گيشا گرل وٽ يا چڪلي، بار ۽ پب ۾ موڪلين ٿيون ته وڃي دل وندرائي. پاڻ بورچين وارو ڪپڙو (ائپرن) اڳيان ٻڌي يا ويٺيون گهر جا فرش ۽ دڪيون ڌوئنديون آهن يا گهر جو سامان صاف ڪنديون ۽ سجائينديون آهن. هڪ ٻار پيٽ اندر، هڪ ٻار پٺيان ٻڌل ۽ ٽئين ٻار کي آڱر کان وٺي پارڪ گهمائينديون يا ٻئي ڏينھن جي رڌ پچاءُ لاءِ ڀاڄي ڀتي ۽ ڊبل روٽي وغيره جا لفافا ڍوئينديون. ۽ صبح جو سوير اٿي مڙس لاءِ نيرن الڳ ٺاهينديون آهن ته منجهند جي ماني ٻي طرف، جيئن هو ڪارخاني (يا آفيس) ۾ کڻي وڃي.
جپاني مردن جو وڏو حصو روز آفيس يا ڪارخاني مان نڪرڻ بعد سڌو ڪلب، بار يا گيشا هائوس جو رخ رکندو، جتان رات جو دير سان ٿڙندو ٿاٻڙندو گهر ڏي واپس موٽندو آهي. ٻين ملڪن ۾ گاڏين، بسن، ٽئڪسين جي ڏينھن ۾ ٻه دفعا رش ٿئي پر جپان ۾ ٽيون دفعو رات جو ڏهين يارهين ڌاري پڻ Rush- hour ٿئي، جڏهن مرد پنھنجين سريتن وٽان گهر ڏي موٽندا آهن.
جپاني مرد جيترو ڏنگو مڙس آهي، ايترو ئي جپاني زال چئيوان. رات جو جڏهن جپاني مرد موٽندو آهي ته اچڻ سان جوءِ تي موچڙن جو زيپٽ ڪندو آهي يا نشي ۾ جوتن سميت اچي ڊهندو آهي. جوتن جا ڪشا به جوڻس کولي پوءِ سڌو ڪري سمهاريندي اٿس.
اهي ڳالهيون پھرين ٻڌي اعتبار نه ايندو هو، پر پوءِ ڪيترن کان ئي خبر پئي يا آفيسن ۾ ڪم ڪندڙ جپاني ڪلارڪ ڇوڪرين کان. اسان وارو اڪبر ته سامهون وارن فليٽن ڏي اشارو ڪري ٻڌائيندو هو ته هنن هنن فليٽن ۾ مار موچڙو ٿئي ٿو.
هڪ جپاني ڇوڪريءَ کان پڇيم ته ”عورت جتي سڄي دنيا ۾ برابريءَ جون ڳالهيون پئي ڪري، اتي توهان جپاني عورتن سان هيءَ ويڌن ڇو؟ ڇا توهان کي ان جو احساس ناهي ته توهان سان ظلم آهي؟“
”احساس پھرين ته نه هو،“ هن جپاني ڇوڪريءَ ٻڌايو، ”اسان سمجهيو ته سڄي دنيا جي عورتن سان اها حالت آهي، پر هاڻ اسان ننڍي ٽھيءَ کي انگريزي ناولن، فلمن ۽ رسالن مان ڄاڻ پئجي رهي آهي.“
”پوءِ ته توهان ڇوڪرين کي غير جپاني مرد وڻندا هوندا؟“ مون پڇيومانس.
”بلڪل. ۽ اهو ئي سبب آهي جو ڪيتريون جپاني ڇوڪريون ڌارين سان شادي ڪرڻ کي خوش نصيبي سمجهن ٿيون.“ هن جواب ڏنو.
آمريڪا يا ٻين ملڪن ۾ جيڪڏهن ڪو ڌاريون اتي جي ڪنھن ڇوڪريءَ سان شادي ڪري ٿو ته کيس ان ملڪ جي قوميت آٽوميٽڪ ملي وڃي ٿي، بلڪ ڪيترن ملڪن ۾ اتي جي Citizenship حاصل ڪرڻ لاءِ همراهه شادي ڪندا آهن. پر ان معاملي ۾ جپاني ايڏو دقيانوسي خيالن جا آهن جو ڪو جپاني ڇوڪريءَ سان شادي ڪري ته به هن کي جپان جي شھريت نٿي ملي سگهي. ماڳھين چوندس ته ڇوڪريءَ کي به پاڻ سان وٺي هتان ٽري وڃ. شاديءَ بعد جپاني ڇوڪريءَ کي جپان ۾ رهڻ يا مڙس سان رسڻ يا طلاق بعد واپس موٽڻ کي به جپان ۾ گهٽ نگاهه سان ڏٺو وڃي ٿو.
جپاني مرد ورلي پنھنجي زال کي پاڻ سان گڏ ڪنھن دعوت يا فنڪشن ۾ وٺي ايندو. هميشھ اڪيلو ايندو. جي وڏو ڇيھه ته پنھنجي آفيس يا ڪارخاني ۾ ڪم ڪندڙ ڪجهه ڇوڪرين کي وٺي ايندو. زال سان گڏ ڪنھن مائٽ مٽ جي شاديءَ يا مرڻي پرڻي تي ويندو يا ڪنھن مذهبي رسم ۾. هاڻ مڙئي وڏن شھرن ۾ جپاني ڇوڪرا ڇوڪريون گڏ نظر اچن ٿا_ سو به شاديءَ کان اڳ، شاديءَ بعد وڌ ۾ وڌ سال ٻه گڏ گهمندي، گڏ گاڏيءَ ۾ ويھندي ۽ هٿ لاهيندي نظر ايندا. ان بعد زال ويٺي گهر ۾ فرش ۽ ٻارن جا ڪپڙا ڌوئي يا ڇتين جا ڄارا لاهي. ڪي ڪي جپاني عورتون ته مڙس جي مار موچڙي کي هڪ Routine job ڪري سمجهن. جيڪو مڙس شام جو ئي اچي گهر ويھي رهي ان کي ٽوٽي ۽ زال جو مڄو سمجهيو وڃي ٿو.
ظفر شيخ چواڻي، جيڪڏهن ڪو جپاني روز شام جو اچي گهران نڪري ته پاڙي واريون ئي ان جي زال کان خيريت پڇنديون: ”آهي ته خير؟ مڙسين سوير ئي اچيو گهر جا تڏا پيو ڇنَئي، ڪو ڌنڌو ڌاڙي يا مڙسي نه رهي اٿس ڇا؟“
يا ڪنھن ڇوڪريءَ جي شادي ٿيندي ته ٻيون ساهيڙيون جيڏيون شاديءَ بعد يڪدم پنھنجي منھن پڇنديس: ”مڙس ڪيئن اٿئي؟ ڪا مڙسي به اٿس ۽ مار موچڙو به ڪرئي ٿو يا صفا ايئن ئي ليلهر آهي!“
هڪ آمريڪن جپانيءَ کان پڇيو: ”اها ڪھڙي فضيلت آهي جو توهان جپاني هڪ کان وڌيڪ عورتون رکو ٿا. يعني زال کان علاوه گيشا گرل (سريت) پڻ.“
جپانيءَ وراڻيس: ”توهان وري ڪھڙا چڱا مڙس آهيو. فرق فقط اهو آهي ته اسان هڪ ئي وقت ٻه رکون ٿا ۽ توهان هڪ ڇڏي ٻي رکو ٿا.“