ڪمپيوٽر ۽ I.C جي ڇانوَ ۾، ڳالهيون ڀاڳن ۽ لکئي جون
هيڏي ترقي، مشغولي ۽ هڻ هڻان واري زندگي جي باوجود به ڪي ڪي ڳالهيون ۽ نظارا جپانين جا ڏسي تعجب لڳي ٿو. مثال طور: پنھنجن وڏن (پوڙهن) جي عزت ڪرڻ. پورهيو شروع ڪرڻ کان اڳ ملڪ، قوم، ڪارخاني ۽ پاڻ لاءِ دعا گهرڻ. درگاهن ۽ عبادت گهرن ۾ وڏن توڙي ننڍن جي پيھه پيھان. ڪن ڪن درگاهن ۾ اسان وانگر چپل لاهي اگهاڙن پيرن سان هلڻ. نه فقط ايترو پر ڪاٺ جي پيتين ۾ پھچ سارو پئسا ’نذراني‘ طور رکڻ، جنھن لاءِ پيتيءَ جي وچ ۾ سير هوندي _ جيئن اسان وٽ ٿئي. هيڏين بئگن ۽ ٿيلهن هوندي به شادين مرادين تي يا هڪ ڳوٺ کان ٻئي ڳوٺ تائين سامان هڙن ۾ ٻڌي کڻڻ. ڳوٺ ته ٺھيو پر ٽوڪيو، اوساڪا، يوڪوهاما، ڪوبي جھڙن وڏن شھرن جي پارڪن جي ڪنڊ ۾ ويٺل جوتشين کي نه فقط گهٽ پڙهيل پر يونيورسٽين جون اهي اهي ڇوڪريون به ويٺيون هٿ ڏيکارينديون _ جن جا ميجر سبجيڪٽ جيتوڻيڪ ماڊرن سائنس، اليڪٽرانڪس، ڪمپيوٽر، جينيٽڪ انجنيئرنگ، مائڪرو بايولاجي جھڙا هوندا. مستقبل کي پنھنجي مرضيءَ مطابق آڻڻ ۽ اڳ ڪٿي ڪيل مصيبتن کان نجات حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ۾ تعويذ لکرائي رکنديون. ٽوڻا ڦيڻا ۽ ڌاڳا وٽرائينديون ڦرنديون. قسمت، ڀاڳ بخت ۽ لکئي جون ڳالهيون ڪنديون. ڇا تعجب جھڙي ڳالهه ناهي؟ ڪا چنبڙ، ڀان، سعيد آباد، ٽنڊي باگي يا سيٺارجا جي اڻ پڙهيل مائي اڄڪلهه جي دور ۾ ڪنھن پير فقير کان تعويذ ٿي وٺي ته اسان ان تان به کِلون ٿا ۽ عبدالڪريم سعدي صاحب سراج ميمن جي هلال پاڪستان ۾ هڪ عدد وڌيڪ مضمون ”ٺڳيءَ جا ٺاهه“ نالي ڏيو ڇڏي _ اتي ٽوڪيو شھر جي ڄايل، نپنيل ۽ ڪوبي يونيورسٽيءَ ۾ بايو ڪيمسٽريءَ ۾ ڊاڪٽوريٽ ڪيل جپاني ڇوڪري مس ڪيڪو شوبيا، شھر جي مشھور موتو ماچي بازار جي وچ ۾ جوتشي کي هٿ ڏيکاري، پنج هزار يين جو تعويذ لکرائي وئي_ عجب جھڙي ڳالهه آهي ۽ اهڙيون عجب جھڙيون ڳالهيون هتي جپان ۾ ٻيون به کوڙ آهن.
هڪ ٻي ڳالهه ياد پئي اچي جا هن وقت ٻڌائڻ بي محل نه ٿيندي. گهڻو گهڻو اڳ ٽوڪيو ۾ پھريون دفعو اچڻ تي هڪ جپاني ڇوڪريءَ سان هڪ بُڪ اسٽال تي ڏيٺ ويٺ ٿي. تعليم جاري رکڻ سان گڏ، هن شام جي وقت ان ڪتابن جي دڪان ۾ پارٽ ٽائيم جاب ڪيو ٿي. دڪان بندرگاهه جي ڀر ۾ هو ۽ جڏهن به جھاز ٽوڪيو ايندو هو ته هن سان ملاقات ٿيندي هئي ۽ هوءَ مون لاءِ سيڪنڊ هئنڊ انگريزي ناول گڏ ڪري رکندي هئي.
سندس شادي هڪ يورپين سان ٿي وئي ۽ ان بعد نوڪري ڇڏي ڏنائين ته به گس پنڌ تي ساڻس ۽ سندس مڙس سان سلام دعا پئي ٿي. سندس يورپين مڙس پڻ اسان وانگر جھازي آهي ۽ ان سان ملاقات به شاديءَ کان اڳ ئي ٿي. سندس جھاز ڪڏهن ڪڏهن ساڳئي وقت ٽوڪيو ۾ اسان جي جھاز ڀرسان اچي بيھندو هو ۽ عليڪ سليڪ ٿيندي رهندي هئي _ بلڪ هنن جي شاديءَ جي رضامنديءَ ۾ منھنجو به گهڻو حصو هو جو آئون ٻنهي جو ڪامن دوست هوس ۽ ٻئي هڪ ٻئي کي دل سان چاهيندا هئا. سو مون کي اهو سوچي خوشي ٿيندي هئي ته ٻنهي جي شادي ٿي وڃي ته سٺو. ڇوڪرو هونءَ هر ڳالهه ۾ سٺو هو، سمجهو ۽ جوابدار هو، پر ٿوري گهڻي پيئڻ جي عادت ضرور هئس _ جا ته يورپين لاءِ ڪا نئين ڳالهه يا عِلت نٿي سمجهي وڃي. جپاني ڇوڪريءَ کي، آخري دفعو مون کان صلاح وٺي فيصلو ڪرڻ وقت، مون کيس هن جي اها ڪمزوري پڻ ٻڌائي هئي، جنھن کي هن ايترو گھرائيءَ سان نه ورتو ۽ هوءَ ان کان پاڻ به واقف هئي.
ڇوڪرو سال اڌ بعد جڏهن وڏي پوسٽ تي پھتو ته يڪدم شادي ڪيائين. شاديءَ وقت اسان جو جھاز ٽوڪيو نه هو سو مون اٽينڊ نه ڪئي پر پوءِ سگهو ئي آيس ته هنن سان ملاقات ٿي هئي. ٻئي خوش هئا. ڪجهه هفتن بعد هو گهوٽ جي يورپي ملڪ ڏي هليا ويا. سال کن کان پوءِ هڪ ٻار به ٿين. ان وچ ۾ هڪ ٻه دفعا ڇوڪري جپان به پنھنجن مائٽن سان ملڻ آئي هئي. پر اهڙي ڪا ڳالهه نه ڪيائين نه منھن مان لڳو ته هوءِ خوش نه آهي.
حقيقت ۾، اتفاق اهڙو ٿيو جو شاديءَ بعد سگهو ئي ڇوڪرو سامونڊي نوڪري ڇڏي پنھنجي ملڪ ويو ۽ هڪ فرم ۾ وڃي ڪم ڪيو. جتي هن ڪن نامعلوم سببن ۽ سنگت ڪري پيئڻ تي ايڏو ته کڻي زور ڏنو جو هر وقت نشي جي دنيا ۾ رهڻ لڳو _ سندس زال جي چواڻي ڪڏهن هوش ۾ آيو به ٿي ته دوستن نٿي ڇڏيس. نيٺ نوڪري به هلي ويس. وري سمنڊ تي وڃڻ جي سگهه نٿي ساري سگهيو. گهر جو خرچ پکو هلائڻ لاءِ آخرڪار هوءَ اٿي ۽ ڪڏهن ڪنھن اسپتال ۾ نوڪري ڪرڻ لڳي ته ڪڏهن ڪنھن هوٽل ۾. سندس مڙس هر وقت ناڪاريت ۽ فراريت جي دنيا ۾ رهڻ لڳو ۽ زال سان گهڙي گهڙيءَ جي کِٽ ڦِٽ کان وڌي مار موچڙي تي اچي ڪم پھتو ۽ هڪ ڏينھن نيٺ طلاق ڏئي لوڌي ڪڍيائينس ۽ هيءَ ڌيءُ سميت اچي هتان جپان کان نڪتي.
۽ هاڻ منھنجي ساڻس ملاقات، ڪيترن سالن بعد هن ڀيري ٽوڪيو جي روپنگي علائقي ۾ المنڊ هوٽل وٽ ٿي. هوءَ سب وي گاڏيءَ لاءِ هيٺ زمين اندر اسٽيشن ڏي وڃي رهي هئي. سڄو جسم نٻل ۽ نستو پئي لڳس. رنگ صفا ڦڪو زردو انئمڪ مريض جيان هوس. هٿ ۾ هڙ شايد سيڌي جي هيس ۽ ڪڇ تي اڍائي ٽن سالن کن جي ڪمزور ڌيءَ. ڪا گهڙي ته حيرت مان ڏسندو رهيوسانس ته سندس کل ۽ خوشيءَ ۾ ٻھڪندڙ سدا بھار مھانڊي کي ڇا ٿي ويو آهي.
مون کي به گنزا تائين ساڳي گاڏيءَ ۾ وڃڻو هو، جتان هن کي گاڏي بدلائي ’مارو نائوچي لائين‘ اسٽيشن تي وڃڻو هو. سندس مڙس جو پڇيم ته ڪھڙو حال اٿس. ڪي لمحا مون کي غور سان ڏسي، شايد منھنجي منھن مان ڪجهه پڙهڻ جي ڪوشش ٿي ڪيائين ۽ پوءِ مختصر جواب ”جوبو ديس“ (ٺيڪ آهي) ڏئي نٽائي وئي. مدد لاءِ هڙ کڻائيمانس جنھن ۾ ٻار جي کير جي بوتل، بلاڪيٽ، رانديڪا وغيره ٿي لڳا. گاڏيءَ ۾ ويھڻ کان پوءِ به ڪا دير ڪمزوريءَ ڪري سھڪندي رهي. گاڏي چُري، ڪمياچو اسٽيشن تائين ماٺ ۾ ئي ويٺا رهياسين. نه هن ڪڇيو نه مون ڳالهائڻ مناسب سمجهيو، جو منھنجي ڇھين حواس ڪجهه سونگهي ورتو ته ڪا گنڀير ڳالهه ضرور ٿي چڪي آهي. آئون سامهون کيس فقط ڏسندو رهيس. مون کي پاڻ ڏي تعجب مان نھاريندو ڏسي، سمجهي وئي ته آئون سندس هن حال تي عجب کائي رهيو آهيان. سو سامهون واري ڪوچ تان اٿي اچي مون واري ڪوچ تي ڀرسان ويٺي. جيئن آئون کيس غور سان ڏسي نه سگهان. اها ڳالهه مون به محسوس ڪئي ان ڪري مڙي کيس وري چتائي ڏسڻ ۽ ڪجهه پڇڻ کان ماٺ ڪري ويٺس. هوءَ به خاموش ويٺي رهي. ڪمياچو اسٽيشن بعد ڪاسومگاسيڪي آئي. اتان پوءِ گاڏي هبيا اسٽيشن ڏي هلڻ لاءِ جڏهن رڙهي ته مون ڏي نھاري پڇيائين:
”تنھنجو ڪھڙو حال آهي؟“
”ٺيڪ آهي_ گذريل سڄو هفتو هتي ٽوڪيو ۾ هوس. سڀاڻي جھاز کي اوساڪا وڃڻو آهي.“
ڪجهه دير ترسي پڇيومانس: ”ڪجهه ڪجهه منجهيل پئي لڳين ۽ هن پاسي ’اوتيمياچي‘ خير ۾ پئي وڃين؟“
”هڪ ڳالهه ٻڌائين. مون سان هڪ ٽريجڊي ٿي گذري آهي. جنھن جي شايد توکي خبر ناهي.“ هن ٿڌو ساهه کڻي چيو.
هبيا اسٽيشن کان پوءِ سگهو ئي ٽن چئن منٽن ۾ گنزا اچي وئي، جتي اسان ٻنهي کي لھڻو هو. هن کي ٽرين بدلائڻ لاءِ ۽ مون کي ٻاهر اچي بس ۾ چڙهي هرومي بندرگاهه پھچڻ لاءِ. هڙ مون کان کڻائيندي پاڻ به مون سان گڏ متسوڪشي ڊپارٽمينٽ اسٽور واري انڊر گرائونڊ در کان ٻاهر آئي. ”آئون اڄڪلهه هڪ دڪان تي نوڪري ڪريان ٿي. رستي تي ٻار ۽ هي سامان هڪ پوڙهي مائٽياڻيءَ وٽ ڇڏيندي آهيان. ڊيوٽي شروع ٿيڻ ۾ اڃا ڪلاڪ کن آهي. پاڻ ڪٿي ويھي ڪافي پي سگهون ٿا. ’هرومي ڊوري‘ ايونيو جي هڪ هوٽل ۾ اچي ڪافي گهرائيسين ۽ هن پنھنجو مٿيون سڄو احوال ڪري ٻڌايو. هن مڙس سان نباهڻ جي جتن باوجود به گهر ڊهڻ جي سڄي ڪھاڻي ٻڌائي. طلاق بعد جپان موٽي اچي همت سان پنھنجي ۽ ٻار جي پيٽ قوت لاءِ پورهيو ڪرڻ جو قصو ٻڌايو. هوءَ ٻڌائيندي رهي. مون کي ايئن محسوس ٿيو ڄڻ کيس ان ڏک رسڻ ۾ منھنجو به ڏوهه هجي. آئون احساس جرم کان شرمندو ٿيڻ لڳس. جيتوڻيڪ شاديءَ کان اڳ ٻنهي جو پيار هو پر آئون جي ٿورو به ڇوڪري جي فائدي ۾ نه ڳالهايان ها ته هيءَ شادي هرگز نه ٿئي ها ۽ اڄ هوءَ هي ڏينھن نه ڏسي ها. پر منھنجي منع ڪرڻ يا نه ڪرڻ سان شايد ڪو به فرق نه پوي ها. شاديءَ کان اڳ ان جپاني ڇوڪريءَ هڪ دفعو وري صلاح پڇي هئي ته مون ان ڏس ۾ جوابداري نه کڻڻ ۽ وچ جي واٽ اختيار ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي هئي.
”هاڻ تون ئي ٻڌاءِ ته ڇاڪريان. سخت منجهيل آهيان ته شادي ڪريان يا نه.“ هن مون کان گهڻو اڳ پڇيو هو. ”پيار به هن سان ڏاڍو اٿم. ساڳئي وقت هڪ غير ملڪي ۽ ڌارئين سان شادي ڪرڻ جو جوکم کڻندي به گهٻرايان ٿي. تنھنجو ڇا خيال آهي. تون ئي فيصلو ڏي.“
”اسان جي ملڪ ۾ چوڻي آهي ته شادين جا فيصلا ستين آسمان تي ٿيندا آهن.” مون ان غير ضروري امتحان مان نٽائڻ خاطر کيس وراڻيو هو.“ هڪ ٻي چوڻي عام آهي ته لکيا پرڻجي وڃن، مڱيا رهجي وڃن. سو تنھنجو به هن سان سڱ لکيل هوندو ته اجهو ڪي آيو. ڄاڻ ته شادي ٿي وئي.“
پر اهڙي جواب ڏيڻ جي باوجود به هن جپاني ڇوڪريءَ جي ڏکن جي جوابداريءَ کان پاڻ کي وانجهو نٿو سمجهان. مون کي واقعي ڏک ٿي رهيو هو. آءٌ ذري ذري سامهون ويٺل هن جپاني ڇوڪري ڏي ڏسان ٿو جنھن جي عمر ئي ڇا گذري آهي ۽ اڃا جبل جيڏي زندگي اڳيان رکي اٿس، جنھن کي اڪيلي سر منھن ڏيڻو اٿس. وري شيشي مان هوٽل جي ٻاهران هلندڙ ڪارون ۽ گنزا جا دڪان ڏسان ٿو. سندس ننڍڙي ٻار کي ڏسان ٿو. اڳ ۾ ته هوءَ اڪيلي هئي، پر هاڻ هن لاءِ ۽ پاڻ لاءِ هن کي پورهيو ڪرڻو پوندو.
بئرو خالي گلاس ۾ پاڻي ڀري وڃي ٿو. سامهون متسوزڪايا مان ماڻهو خريداري ڪري ٻاهر نڪري رهيا آهن. ڪي اندر وڃي رهيا آهن، گهڙيال ۾ وقت ڏسان ٿو. اسان جي پروگرام مطابق هوٽل مان اٿڻ ۽ موڪلائڻ ۾ باقي ڪي منٽ وڃي بچيا هئا. بئرو بل کڻي اچي ٿو. ٻنهي جو بل آئون ڏيڻ چاهيان ٿو. پر هوءَ جهلي ٿي ته دستور موجب هر هڪ کي پنھنجا ڏيڻا آهن. آئون ملڪ شيڪ ۽ ڪيلي جا 840 يين ڪڍان ٿو ۽ هوءَ سندس ڪافي ۽ پيسٽريءَ جا ست سؤ سٺ يين (760 yen) ٽيبل تي رکي ٿي. پرس ڪڇ ۾ جهلي، ٻار کڻي ٻاهر نڪري ٿي. ٿورو عجيب لڳي ٿو پر خاموش آهيان. بل ڏيڻ نه ڏيڻ کان وڌيڪ هن وقت جا ڳالهه اهم سمجهان ٿو ۽ مون کي ڏکوئي رهي آهي، سا هن جي زندگي آهي، جيڪا ڏسندي ئي ڏسندي ڪھڙي عجب موڙ تي اچي پھتي آهي.
”توکي دل ۾ نه ڪرڻ کپي، پنھنجو وهنوار ته شروع کان ئي اهو رهيو آهي.“ هوءَ چوي ٿي.
آئون اڃا چپ آهيان. رڳو سوچيان ٿو ته هن جي اڳيان منھن کڻڻ لاءِ ڇا چوان. سندس مڙس کي گهٽ وڌ چوان ته ذليل نڪتو، ايئن نه ڪرڻ کپيس ها. تنھنجو قدر نه ڪيائين. تون سچ چوندي هئينءَ ته يورپ وارا مشرق کي گهٽ سمجهن ٿا. وغيره.
پر ڪڇڻ جي همٿ نٿو ساريان. هن کي ڪھڙي خبر ته آئون ڪھڙي پيڙا ۾ پڄري رهيو آهيان. مون کي ماٺ ۾ ڏسي، ٻانھن لوڏي، کلي چوڻ لڳي:
”توکي ڏک آهي ته توکي سڀ پئسا ڏيڻ نه ڏنم. ڇا هاڻ پگهار وڌيو اٿئي ان جو رعب رکڻ ٿو چاهين يا سمجهين ٿو ته مون کي همدرديءَ جي ضرورت آهي؟“
”نه يار! اها ڳالهه ناهي. آئون اهو نه سوچي رهيو آهيان.“ مون وراڻيو.
”پوءِ ڀلا چپ ڇو آهين؟“ هن وري پڇيو.
هوٽل جي مين گيٽ مان نڪري رستي تي گنزا زمين دوز اسٽيشن جي در وٽ اچي بيٺاسين. هن کي مون کان موڪلائي اندر وڃي، ٻي گاڏي جهلڻي هئي. مٿان ڪنڊ تي سئن اي San- Ai بلڊنگ جي چوٽيءَ تي متسوبشيءَ جو نيان نشان (ٽي چونڪڙيون) ٻري وسامي رهيو هو. رکي رکي بس نمبر ڏهون ۽ چوڏهون هبيا کان اچي رهيون هيون جيڪي اڳيان هروميءَ مان ٿينديون بندرگاهه ڏي وڃن ٿيون. سامهون ايڪسپريس هاءِ وي تان رکي رکي دنيا جون تيز گاڏيون: بليٽ ٽرين، هِڪاري ٽرين، لنگهي رهيون هيون. ٻئي پاسي دنيا جا خوبصورت دڪان، ٿيٽر ۽ ڪلب هئا. گنزا جي گوڙ ۾ منھنجي دل ٻڏي اپڙي رهي هئي. قصوروار نه هوندي به پاڻ کي ڏوهاري سمجهي رهيو هوس.
”نيٺ ڇا پيو سوچين؟!“ گهڻي دير کان مون کي يڪو ماٺ ڏسي، موڪلائڻ مھل مونکان هن وري پڇيو.
”سوچيان پيو ته تون ڇا سوچيندي هوندينءَ ته اسان ڌاريا _ غير جپاني ڪھڙي قسم جا آهيون. تنھنجو مڙس منھنجو به دوست هو سو هاڻ تون مون کي به گهٽ وڌ چئي سگهين ٿي. مان سوچي به نٿي سگهيس ته حالتون اهڙو رُخ اختيار ڪنديون جو توهان جھڙو خوش خوش جوڙو ڌار ٿي ويندو. مون کي جي ٿورو به احساس ٿئي ها ته تنھنجي مڙس جي دل ۾ وفا ناهي، ته آئون توکي ان سان شاديءَ لاءِ هرگز صلاح نه ڏيان ها. توکي جهلي ڇڏيان ها، پر ان وقت توهان جي شاديءَ جي فيصلي ۾ سڀ کان اڳيان اڳيان آئون هئس. اڄ مون کي ڏوهه جو احساس آهي.“
”ڪمال ٿو ڪرين تون به.“ هيٺ اسٽيشن ڏي ويندي ويندي هوءَ بيھي رهي ۽ هڪ ڏاڪو مٿي موٽي چوڻ لڳي، ”تون اهو ڪيئن ٿو سوچين! اهو ته سوچڻ ئي اجايو آهي. حقيقت ۾ ڏوهه نه تنھنجو آهي ۽ نه منھنجي مڙس جو. در اصل منھنجي قسمت ۾ ايئن لکيل هو سو ٿيو. اڳتي به جيڪي منھنجي ڀاڳ ۾ هوندو سو مون سان ٿي رهندو. ان کي نه تون ڦيري سگهين ٿو نه ڪو ٻيو.“
اهو چئي هوءَ پنھنجي گاڏيءَ ڏي تکو تکو هلي وئي. آئون ڪا دير سوچيندو رهيس. اهي ساڳيا جملا جيڪڏهن اسان جي ملڪ جي ڪا ڳوٺاڻي ڇوڪري چئي ها ته ايڏو اچرج نه لڳي ها، پر ٽوڪيو شھر جي رهاڪو ڇوڪري قسمت، ڀاڳ، رضا تي راضي رهڻ ۽ لکئي جون ڳالهيون دنيا جي وڏي شھر ٽوڪيو جي سڀ کان وڏي ۽ خوبصورت جاءِ گنزا جي وڏي ۾ وڏي چوواٽي تي بيھي ڪري، عجب جھڙي ڳالهه آهي! پر آئون شروع ۾ ئي ٻڌائي چڪو آهيان، ته هيڏي سائنسي ترقي هوندي به هنن جپانين جون ڪيتريون ڳالهيون اهڙيون عجيب آهن، جھڙيون اسان جي ملڪ جي ڳوٺاڻن جون.