پنھنجي مڙسيءَ کي ڏي تالا چار
ظفر شيخ ورندي ڏنن ته اها ڳالهه بلڪل صحيح آهي پر ان دوستيءَ کي دوستيءَ جي حد تائين ئي محدود رکڻ کپي. خاص ڪري شاگردن کي، ان دوستيءَ کي عشق جي خاني تائين آڻڻ نه کپي. ڇو جو پوءِ پڙهائي، جنھن مقصد لاءِ هو جپان ۾ اچن ٿا _ اها اتي ئي رهجيو وڃي. ”در اصل ان کان جپاني ڇوڪريون به گريز ڪن ٿيون ۽ اسان کي غلط سمجهڻ کان جهلين ٿيون.“
هڪ ٻئي وراڻيو. ”آئون جڏهن جپان جي شھر ڪوبي ۾ هوس ته هڪ جپاني ڇوڪِري دوست ٿي وئي. هوءَ شڪاڪو ٻيٽ کان هتي پڙهڻ آئي هئي. تعليم ختم ٿيڻ تي جڏهن هوءَ پنھنجي ڳوٺ وڃي رهي هئي ته آخري دفعو مون سان موڪلائڻ آئي. منھنجي دل ۾ عجيب وسوسا هئا. در اصل مون پنھنجو پاڻ کي ان دوستيءَ ۾ هميشھ لاءِ پابند نٿي ڪرڻ چاهيو ۽ اها ڳالهه کليءَ طرح هن سان ڪري به نٿي سگهيس. ساڳئي وقت اهو به خوف هوم ته هوءَ الائي ڪھڙين غلط فھمين هيٺ هجي. پر مون کي تعجب ۽ خوشي ٿي، جڏهن هن موڪلائڻ وقت گلن جو تحفو ڏيندي چيو: ”پاڻ مان ڪنھن جي به هڪ ٻئي تي Obligation نه هئڻ کپي. توهان کي پنھنجي زندگي آهي. آئون اڃا ڪنواري آهيان ۽ مون کي پنھنجي اڳيان پنھنجي زندگي آهي. شادي ڪنديس، گهر ٺاهينديس. پر هي چند ڏينھن جيڪي مون توسان گڏ گهاريا آهن انهن جي ياد منھنجي دل ۾ هميشھ تازن گلن وانگر رهندي. هي اهو خزانو آهي جنھن کي ڪو به لٽي نٿو سگهي. سمجهه ته ڪنھن مختصر ڊرامي جا ٻه ڪردار هئاسين. اسٽيج تي چند ڪلاڪ ملياسين ۽ هاڻ وڇڙي رهيا آهيون.“
”ڇا جپاني ڇوڪريون سچيون نه آهن؟“ ڪنھن جواب گهريو.
”تمام گهڻيو سچيون آهن. سڄو جڳ ٿو واکاڻ ڪري.“ ظفر چيو: ”جپاني ڇوڪرين جي ان ڳالهه پٺيان به سماجي ۽ نفسياتي حالتون آهن. هيءَ قوم سڪايل آهي _ پيار ۽ محبت جي _ اهو ڪنھن سوچيو آهي؟ ٻي وڏي جنگ کان پوءِ ته هنن کي پيار ئي نصيب نه ٿيو آهي. جنگ هارائڻ کان پوءِ غيرت کان مرد جيڪو جتي آهي اتي ڪم ۾ لڳو پيو آهي. صبح کان شام تائين_ جسماني طرح. ان کان پوءِ ذهني طرح هن تي رڳو محنت، پورهئي ۽ پئسي ڪمائڻ جو ڀوت سوار آهي ته جيئن هن جو ملڪ ترقي ڪري. هن کي اها ئي تات آهي ته جنھن به هنڌ: فئڪٽري، آفيس يا دڪان ۾ هو آهي ان جي شيءِ اعليٰ کان اعليٰ پيدا ٿئي، جيئن ملڪ جو نالو ٿئي، ناموس ٿئي ۽ جپان طاقتور ٿئي. نتيجي طور هنن جو عورت ذات ڏي ته بلڪل ئي ڌيان ناهي. جپاني عورت سان جپاني مرد جي روش ايڏي رکي ۽ کھري آهي جو دنيا جي شايد ڪنھن ملڪ يا قوم جي عورت سان اها ٽرئجڊي هجي. سو ظاهر آهي جپاني ڇوڪرين سان ڪو به پيار سان ڳالهائي ٿو يا قرب ڏئي ٿو ته هو جان به قربان ڪرڻ لاءِ تيار ٿيو وڃن.“
اقبال سولنگي جيڪو گذريل ٽن سالن کان هتي ٽوڪيو ۾ آهي ۽ پي. ايڇ. ڊي. ڪري رهيو آهي، تنھن چيو : ”ٻي جنگ عظيم ۾ جپان ئي هڪ اهڙو ملڪ هو، جنھن ۾ هر گهر تي مصيبت آئي ۽ ڪو نه ڪو مرد ڀاتي مارجي ويو. فقط ٽوڪيو شھر جا ڇائيتاليھه هزار مرد مارجي ويا هئا ۽ انهن ڏينھن ۾ ٽوڪيو جي آدمشماري ئي ڇا هئي، جن مان ايترا مرد مري ويا ته باقي رهيو ڇا!“
ظفر شيخ ٻڌايو ته هنن جي آفيس ۾ هڪ جپاني ڇوڪري 1952ع کان وٺي نوڪري ڪري ٿي. هڪ ڏينھن ڳالهين ڪندي، هن روئي ٻڌايو ته هوءَ جڏهن نوجوان Teenager هئي ته انهن ڏينھن ۾ ڇوڪرن جي ايتري ته کوٽ هئي جو ڪيترائي سال ڪوشش جي باوجود هن کي ڪو بواءِ فرينڊ نه ملي سگهيو. هاڻ ته اها عمر ئي لتاڙي اچي وڏي عمر جي ٿي آهي.
ان مھل ڪي پي ٽي جو ايگزيڪيوٽو انجنيئر رسول بخش راهو به ويٺو هو. گنڀير ماحول کي وڌيڪ سنجيدو ٿيڻ کان بچائڻ لاءِ هن چيو : ”اها ته ڪا اهڙي ڳالهه ناهي، جنھن لاءِ منھن مٿو پِٽجي. اسان وٽ ته جنگ نه هئي ۽ نه عورتن ۾ وبا پکڙيل هئي ته به اسان وٽ نوجوانيءَ جي ڏينھن ۾ عشق ڪرڻ لاءِ ڪا ڇوڪري ڪانه هئي. اسان وٽ ته ڇوڪرن جون به شاديون ايئن ٿينديون هيون، جيئن مائٽ اسڪول وٺي هلن _ يعني ڪن کان جهلي. جپاني ته وري به فقط ڪجهه عرصو ان کان وانجهيل رهيا. هينئر ته حال اهو آهي جو آفيس مان موڪل ٿيڻ کان پوءِ ٽوڪيو جي سينٽرل اسٽيشن نه ڏس، گنزا نه ڏس، هيبايا پارڪ ۽ شنجوڪو جون هوٽلون نه ڏس _ جتي ڪٿي ڇوڪرا ڇوڪريون پنھنجي جوڙيوال جو انتظار ڪندي نظر اچن ٿيون.
گهانگهري راهوءَ کي ٽوڪيندي چيو: ”يار لڳي ٿو توکي مڙيئي ٽي ٽڪا ان ڳالهه جو ڏک رهجي ويو آهي.“
”ڪھڙي ڳالهه جو _؟“ راهوءَ گهوريندي پڇيس.
”ته ننڍي هوندي عشق نه ٿيو.“
”نه يار اسان جي ته ننڍي هوندي ئي شادي ٿي وئي ۽ نوڪريءَ ۽ ٻارن جي پڙهائين پٺيان اهڙو سوگهو ٿي وياسين، جو ڪڏهن واندڪائيءَ جو احساس نه ٿيو.“ راهوءَ وراڻيو.
”نه يار اها ڳالهه نه اٿئي،“ چرچا ڪندي چيومانس. ”تنھنجي اسڪولي زندگيءَ جا ڏينھن _ يعني اڄ کان پنجٽيھه سال اڳ 1950ع جو زمانو ئي ڪجهه ٻيو هو. انهن ڏينھن ۾ عشق جا چڪر ايڏا آسان نه هئا، جيترا اڄڪلهه ريڊيو، ٽي وي، ٽيليفونن، اخبارن وغيره آسان ڪيا آهن. مجنون ۽ فرهاد اڄ جي دور ۾ ڄمن ها ته اهي به ايترو خراب ۽ خوار نه ٿين ها. اڄ ڳالهائڻ لاءِ فون آهي، خط ۽ ڇپيل ڪارڊ آهن، جن ۾ دل جون ڳالهيون اشارن ۾ لکيل آهن. هڪ ٻئي کي دل جي ڳالهه سمجهائڻ لاءِ ريڊيو تان گانن جون فرمائشون هلن ٿيون. رسالن ۾ پسنديده شعر ڏئي سگهجن ٿا يا پنھنجا ڪچا ڦڪا شعر ٺاهي شاعرن جي لسٽ ۾ هڪ طرف اچي سگهجي ٿو ته محبوب تائين نياپو الڳ پھچائي سگهجي ٿو. ڇوڪرا ته ٺھيو پر ڇوڪريون به سندرو ٻڌيو بيٺيون آهن. عبدالڪريم سعديءَ ٽيون ڏينھن ڪراچيءَ کان هڪ سنڌي اخبار موڪلي آهي، منجهس ڪنھن ڇوڪريءَ ڏاڍو دلچسپ شعر، عاشق کي اک پٽڻ ۽ همٿ ڏيارڻ لاءِ ڏنو آهي ته ميھار ڪر ڪا مڙسي نه ته تنھنجي سھڻي هٿن مان وڃڻ واري آهي. ڪجهه سٽون هن ريت آهن:
بناءِ مون کي پنھنجي ڪنوار
سيگهه ڪر منھنجا دلدار
نه ته ڪو مون کي بڻائي ڪنوار
سھڻي نه ڦرئي سڻ اي ميھار
وقت اٿئي همٿ ڪا ڏيکار
نه ته پنھنجي مڙسيءَ کي ڏي تالا چار.