ٽوڪيو جي هڪ ئي عمارت هوٽل، هاسٽل ۽ گهر.
ٽوڪيو ۾ رهڻ لاءِ پھرين اسان کي چيو ويو هو ته رهائش جو اسان کي پاڻ بندوبست ڪرڻو پوندو ۽ ٽوڪيو جي ناريتا ايئرپورٽ تي لھڻ تائين، هوائي جھاز ۾ به اهو ئي سوچيندا رهياسين ته ٽوڪيو ۾ ٻه مھينا کن ڪھڙي هوٽل ۾ رهجي؟ يا ته ڪنھن هاسٽل يا گهر ۾ پيئنگ گيسٽ ٿي گذارو ڪجي.
شپ يارڊ جنھن ۾ اسان جو نئون جھاز ٺھي رهيو هو، سو شھر ۾ ئي آهي. اڃا به شھر جو وچ کڻي چئجي، جتي ٽوڪيو جو خوبصورت علائقو گنزا آهي. ان جي ڀر واري علائقي هرومي ۾ آهي. شپ يارڊ جي ويجهو رهڻ ۾ اهو فائدو آهي ته صبح جو سوير ڊيوٽي تي پھچي سگهياسين ٿي. پر شپ يارڊ جي ڀر واريون سڀئي هوٽلون: ‘گنزا ڊائي اچي‘، ’گنزا ٽوڪيو‘، ’شمباشي ڊائي اچي‘ هوٽل کان وٺي ’شيبا پارڪ‘، ’پرنس‘ ۽ ’پئلس‘ هوٽلون، شھر ۾ هجڻ ڪري پري جي هوٽلن کان گهڻيون مھانگيون آهن _ رهائش کان به ته ماني ٽڪيءَ جي خيال کان به ۽ جي پيئنگ گيسٽ هائوس ڪو ملي ٿو وڃي ته شھر کان ٿورو پري ئي سھي (جنھن لاءِ صبح جو ٿورو سوير کڻي اٿڻو پوندو ۽ جپان ۾ بس ۽ ريل گاڏيءَ ۾ ڪٿي به پھچي سگهجي ٿو) پر سڀ ۾ بھتر رهندو ۽ اهو فائدو به ٿيندو جو اتي ڪڏهن ڪڏهن پنھنجي مرضيءَ سان پاڪستاني کاڌو رڌي سگهبو _ جنھن لاءِ اسان جو اليڪٽريڪل انجنيئر ڪراچيءَ کان نڪرڻ وقت جيتوڻيڪ پنھنجي يونيفارم جي ٽوپي ۽ ٽٿ برش وساري هليو، پر ڳاڙها مرچ، هئڊ، کٽاڻ لاءِ ڏاڙهونءَ ڪڻ، پلاجيري _ ۽ ٻيو خبر ناهي ڪھڙو ڪھڙو گرم مسالو، سڀ ياد ڪري کڻي نڪتو.
ٽوڪيو پھچي معلوم ٿيو ته شپ يارڊ وارن اسان جي سھوليت لاءِ (جيتوڻيڪ اسان جي خرچ تي) رهائش جو بندوبست، شپ يارڊ جي ڀرسان ئي ”ٽوڪيو_ ريو“ نالي عمارت ۾ ڪيو آهي. اسان کي به ٻيو ڇا ٿي کتو! انڌو گهري هڪ اک هتي ته ٻئي ٿي مليون.
پنج ماڙ ” ٽوڪيو ريو“ بلڊنگ کي هوٽل به چئي سگهجي ٿو ته هاسٽل به. منجهس هوٽل جيان سنگل ۽ ڊبل ڪمرا هئا. هر ماڙ تي ڏهاڪو ڪمرا جپاني اسٽائيل جا هئا ۽ ٻيا ويھه کن مغربي نموني جا. هر ڪمري ۾ ريفريجريٽر، وال ٽُ وال ڪارپيٽ، ڊبل پلنگ، وڏو ڪٻٽ، لکڻ پڙهڻ لاءِ ٽيبل ڪرسي ۽ لئمپ، ايئرڪنڊيشنر، ۽ اسان جي مغربي نموني جي ڪمرن ۾ ٽي وي ۽ باٿ روم به هو. باقي جپاني طرز جي ڪمرن۾ رهندڙن لاءِ (جن ۾ جپاني ئي رهيل هئا)، هر ماڙ تي گڏيل ٽي وي لائونج ۽ هيٺ پبلڪ باٿ هو. هوٽل وانگر روم مئڊ Room Maid ، روز صبح جو ڪمرو ٺاهي، ٽوال چادرون بدلائي ويندي هئي ۽ شام جو گرم پاڻيءَ جو ٿرماس ڀري رکي ويندي هئي.
ساڳي وقت اسان جي هن رهائشگاهه ’ٽوڪيو ريو‘ Tokyo – Ryo جا ڪجهه قاعدا قانون پڻ هئا، جن جي لسٽ هر ڪمري ۾ ڀت تي لڳل هئي، جن ڪري ٽوڪيو ريو هوٽل نه پر هاسٽل لڳي ٿي. قانونن جي ڊگهي لسٽ ۾ اهو به هو ته رات جو ٻارهين کان پھرين واپس پھچڻو آهي نه ته مکيھ دروازو بند ٿي ويندو. (ايمرجنسي يا مجبوريءَ جي حالت ۾ در کولڻ لاءِ شپ يارڊ جي چوڪيدار کي وٺي اچي سگهجي ٿو. جنھن وٽ ٻي چاٻي آهي).
• ماني لاءِ هڪ ڏينھن اڳ ٻڌائڻو پوندو ته فلاڻو يا فلاڻو ويلو سڀاڻ کائيندس يا نه کائيندس . مھمان به ڪو هوندو يا نه.
• ڪنھن به مھمان ڇوڪريءَ کي اندر ڪمري ۾ ڏينھن يا رات جو آڻڻ جي اجازت نه آهي.
• هيٺئين فلور تي باٿ روم ۽ ڊانسنگ ڪلب (جنھن ۾ ڪافي، چانھه، سافٽ ڊرنڪ به ملي ٿي) فقط شام جو چار پنج ڪلاڪ کلندو. باقي ڪنھن به مھل، شيءِ لاءِ رکيل آٽوميٽڪ ڪٻٽن (Vending Machines) ۾ پئسا وجهي ڪوڪا ڪولا، فانٽا کان آئيسڪريم، گرم ڪافي تائين، ۽ پٽاٽو چپس، فرائي پيز کان کاڄا، پستا، چاڪليٽ ٽافيون _ اٽڪل سٺ کن مختلف شيون ڪڍي سگهياسون ٿي. اهي ڪٻٽ جپان ۾ Jidohanbaiki سڏجن ٿا.
ڪن ڪن ڳالهين ۾ ’ٽوڪيو ريو‘ هاسٽل ۽ هوٽل کان علاوه پيئنگ گيسٽ هائوس به لڳو ٿي. اهو ائين جو هر ماڙ تي هڪ وڏو رڌڻو به هو جنھن ۾ ڇھه کن گئس جا چلها لڳل هئا. نه فقط ايترو پر رڌ پچاءَ لاءِ سڀني قسمن جا ديڳڙا، پتيلا، ڪڻڇيون، ٽڦڻيون، ويندي ڪانٽا، ڇريون ۽ ڪِن ڪچري لاءِ دٻو، ٿانون ڌوئڻ لاءِ برش ۽ صابڻ هئا. باقي ٿالهيون پنھنجيون آڻڻيون پونديون هيون. صابڻ به پنھنجو آڻڻو هو پر خبر ناهي ڪو خدا جو بندو، هڪ ختم ٿيڻ تي ٻِي بوتل آڻي رکندو هو. سڀ استعمال ڪندا هئا ته به ٻه هفتا کن هلي ويندو هو.
ان کان علاوه ’ٽوڪيو ريو‘ جي کُڏَ تي ڇھه کن، ڪپڙن ڌوئڻ لاءِ واشنگ مشينون ۽ سڪائڻ لاءِ ڪيتريون ئي رسيون لڳل هيون، جن تي هر قسم جا ڪپڙا_ بئالر سوٽ ۽ پينٽ بشرٽن کان عورتن جا اسڪرٽ، ڪِمونا ۽ باڊيون ڪڇا سڪندا رهيا ٿي. ڪپڙن کي استري ڪرڻ لاءِ هيٺ بُهري (Basement) ۾ وڏي پريسنگ مشينگ لڳل هئي، جنھن ۾ يڪو ڪپڙو هڪ ئي وقت استري ٿي ٿي ويو. يا ٻي صورت ۾، فرنٽ ڊيسڪ تان رسيپشنسٽ ڇوڪريءَ کان استري وٺي، ڪمري ۾ ڪري سگهياسين ٿي.
رسيپشن کي جپان جي هر هوٽل ۾ ’فرنٽ ڊيسڪ‘ سڏين. جپان ۾ هر هوٽل، هوسٽل، وڏي اسٽور، آفيس جي در وٽ ’فرنٽ ڊيسڪ‘ ضرور نظر ايندي، جتي رسيپشنسٽ ڇوڪري، آيل مھمانن جي آڌرڀاءُ ۽ رهبري لاءِ وهي ٿي. ’ٽوڪيو ريو‘ جي رسيپشن (فرنٽ ڊيسڪ) تي هر وقت ٻه کن ڇوڪريون يا ڪڏهن ڪڏهن ڇوڪرا هن هاسٽل نما هوٽل ۾ رهندڙن جي مدد لاءِ حاضر هوندا هئا، جي سڀ پارٽ ٽائيم جاب ڪندا هئا. هڪ ٻن کان سواءِ ٻيا سڀ ٽوڪيو جي مختلف ڪاليجن ۽ يونيورسٽين جا شاگرد هئا. رات جو جڏهن فون ۽ ماڻهن جي اچ وڃ جَهڪي ٿيندي هئي ته ڪو پوليٽيڪل سائنس جو ڪتاب ته ڪا گائناڪالاجي جا نوٽس ويھي پڙهندي هئي. ڪو پنھنجي ٿيسز ويٺو مڪمل ڪندو هو ته ڪو انجنيئريءَ جو شاگرد مشين ڊرائنگ ويٺو ٺاهيندو هو.
اچڻ ۽ وڃڻ وقت فرنٽ ڊيسڪ تي اسان کي ٻڌائڻو پوندو هو ۽ چاٻي ۽ ڪنھن کان آيل فون يا چٺيءَ بابت پڇڻو پوندو هو. ٽوڪيو ريو ۾ رهندڙن لاءِ ڪپڙا ٻاهران ڌئارڻ جو به بندوبست هو. روز شام جو هڪ ٿلهي صحتمند ڳاڙهن ڳٽن واري ڌوٻياڻي ڪپڙا کڻي ويندي هئي ۽ سستي اگهه تي ڌوئي ٻئي ڏينھن ڏئي ويندي هئي. ڌوٻياڻيءَ جو اگهه يعني ڪپڙا ڌوئڻ جو ايترو ته سستو هو، جو ڪراچيءَ جي ڪيترن ڊرائي ڪلينرس جا ان مقابلي ۾ اگهه وڏا آهن. بارش هوندي هئي ته فرنٽ ڊيسڪ تان ڇٽي به ملندي هئي _ جا بارش بند ٿيڻ تي، اسان گهڻو ڪري شپ يارڊ ۾ يا گنزا جي ڪنھن دڪان تي وساري ايندا هئاسين ۽ هر دفعي نئين ملندي هئي. (پوءِ خبر پئي ته انهن وساريل ڇٽين مان نوي سيڪڙو وري موٽي اچن ٿيون، جو ڇٽين تي اندران ’ٽوڪيو ريو‘ جي ائڊريس هئي ۽ مختلف دڪاندار ۽ آفيسن وارا موڪلي ڏيندا هئا.)
جپان جي ٽي. ويءَ تان ڪيتريون ئي آمريڪي ۽ برٽش فلمون ۽ ٻيا پروگرام به اچن پر انهن انگريزي پروگرامن ۾ جپاني عنوان لکڻ بدران سڄو آواز جپانيءَ ۾ ڊب ٿئي. جپان ۾ ڌارين لاءِ اها سھوليت ڪئي وئي آهي ته انهن پروگرامن جو انگريزي (اصلي) آواز F. M. ريڊيو تان هلايو ويندو آهي، جيئن اسان پاران ٽي. ويءَ جو آواز بند ڪري ريڊيو جو انگريزي آواز ٻڌي سگهون. ان قسم جا ريڊيا، جپان ۾ عام طور ٽرانسليٽر (ترجمو ڪندڙ) سڏجن. جڏهن به ڪو Bilingual پروگرام انگريزيءَ ۾ ٻڌڻو هوندو هئو ته فرنٽ ڊيسڪ تان ٽرانسليٽر وٺي ايندا هئاسين. انهن سھوليتن کان علاوه ڪن ڪن ڪمرن ۾ ٽيليفون پڻ هو. جن ۾ نه هو سي هيٺ فرنٽ ڊيسڪ جي ايڪسچينج تان فون ڪري سگهيا ٿي. ڪنھن جو فون ايندو هو ته فرنٽ ڊيسڪ تان جپاني يا غلط انگريزيءَ ۾ اعلان ڪري ان کي سڏايو ويو ٿي. هر ماڙ جي هر ورانڊي ۾ ننڍڙا لائوڊ اسپيڪر لڳل آهن. هوٽل جي هن ايڪسچينج جي ڀر ۾ ٻه پبلڪ فون به آهن، جن ۾ سڪا وجهي ٽوڪيو ۾ يا جپان جي ڏورانھن شھرن ڏي Long Distance فون ٿي سگهيو ٿي. پاڪستان يا ٻين ملڪن لاءِ فرنٽ ڊيسڪ وارو فون استعمال ڪندا هئاسين ۽ ٻن ٽن منٽن اندر نمبر ملي ويندو هو. آپريٽر جيڪي پئسا فون تي ٻڌائيندي هئي سي به فرنٽ ڊيسڪ تي ويٺل رسيپشنسٽ کي ڏيڻا پوندا هئا. جپان مان پاڪستان فون جا، ٽي منٽن جا اٽڪل اڍائي هزار يين _ يعني سوا سؤ رپيا کن بل ايندو هو. (انهن ڏينهن ۾ اسان جي هڪ روپئي ۾ 20 يين هئا.) هانگ ڪانگ، سنگاپور لاءِ ته ان کان به گهٽ خرچ آيو ٿي.
رات جو ڏهين وڳي، فرنٽ ڊيسڪ تان آخري دفعو، لائوڊ اسپيڪرن ذريعي جپانيءَ ۾ اعلان ڪيو ويندو هو ته ”هاڻ رات جا ڏهه ٿيا آهن، سمهڻ کان اڳ ڪمري جي بتي ۽ سگريٽ وسائي ڇڏيو. صبح تائين خدا حافظ ۽ شب بخير.“ ان جپاني اعلان بعد ان جو فري اسٽائيل انگريزيءَ ۾ ترجمي جو ڪئسٽ، ٽوڪيو ريو ۾ رهندڙ غير جپانين لاءِ وڄندو هو. سگريٽ يا بتين وسائڻ بدران فقط چيو ويندو هو: سمهڻ کان اڳ هرڪو پاڻ کي ۽ پنھنجي باهه کي وسائي ڇڏي.
ان قسم جي غلط انگريزي ترجمن ۽ اسپيلنگ جا نمونا سڄي جپان ۾ جتي ڪٿي ملندا_ ويندي جپان ۾ ٺھندڙ مشينري جي ٽيڪنيڪل ڪتابن ۾ پڻ. ٽوڪيو ريو ۾ مٿي بيان ڪيل نوٽيس ۾ رات جو دير سان ايندڙن لاءِ چتاءُ لاءِ، ٻارهين کان اڳ اچي سمهڻ لاءِ لکيل هو:
All guests are requested to be united in bed before midnight.
هڪ دفعي ته ڪمال ٿي ويو، جڏهن فرنٽ ڊيسڪ تي ڊيوٽي ڪندڙ ڇوڪريءَ اسان کي ڪپڙن ڌئارڻ جي سلسلي ۾ ڌوٻياڻيءَ سان شڪايت هجڻ جي صورت ۾ ساڻس ملڻ لاءِ غلط انگريزيءَ ۾ اعلان ڪيو:
In case of problem with clothes of laundry woman, can see my front at desk.
(ڌوٻياڻيءَ جي ڪپڙن سان جي مسئلو ٿئي ته منھنجو اڳ، ڊيسڪ وٽ اچي ڏسي سگهو ٿا.)
غلط ترجمي ۽ ڌوٻياڻِيءَ جي ذڪر تي ياد ٿو اچي ته ترجمي جي معاملي ۾ اسان جا جھازي به گهٽ نه آهن. آخري ڏينھن ۾ جڏهن سڀ جھازي پھچي ويا ته هڪ ڳائڻ وڄائڻ جي محفل ۾ اسان جي پٺاڻ ٿرڊ آفيسر شڪيل بابر اڙدو گاني: ”راتين ٿي چاندني، جوڀن پي ٿي بھار.“ جو جپانين لاءِ انگريزي ترجمو هن ريت ڪيو ته:
Nights were moony and laundry woman was in full bloom.
اسان سڀ وائڙا ٿي وياسين. آخرچيوسينس ته ”ميان اهو ڌوبن (ڌوٻياڻي) نه پر جوڀن اٿئي.“
”جوڀن ڇا ٿيندي آهي_؟“ هن ڪاوڙجي چيو.
”توهان کي به ترجمي لاءِ پٺاڻ مليو. ڪو اهل زبان نه مليو.“ جواب بدران وري پٺيان ڪنھن سوال ڪيو. ’ٽوڪيو ريو‘ جي ميس ۾ ماني کائڻ جا وقت ايترا ته سخت ۽ ٿوري وقت لاءِ هئا، جو اسان کان ڪيترا ويلا ڇٽي ويندا هئا يا پھچندي پھچندي ايڏي دير ٿي ويندي هئي جو ميس جا ٿانوَ پيا ڌوپندا هئا يا ته ٻئي ويلي جو وقت ويجهو ٿي ويندو هو. مثال طور: لنچ جو وقت ٻي کان ٽين تائين هو ۽ ڊنر جو پنجين کان ڇھين تائين. ڪڏهن ڪڏهن شپ يارڊ ۾ جھاز جي ڪم ۾ ايترو ته ڦاسي پئبو هو جو لنچ لاءِ ميس ۾ ايندي ايندي ساڍا ٽي يا چار ٿي ويندا هئا. ۽ ميس جي پوڙهي هوسٽس جهڪي جهڪي، ادب سان ’سمي ماسين‘ چئي معافي وٺي، چوندي هئي ته سائين جيڪڏهن دل ۾ نه ڪريو ته منھنجي خيال ۾ توهان ڊنر لاءِ اڄ سوير اچي نڪتا آهيو.
نتيجي ۾ لنچ ته ٽوڪيو رويو جي ميس بدران شپ يارڊ جي ميس ۾ ٻين جپاني مزدورن سان گڏ ڪرڻ لڳاسين، پر ٻنهي هنڌن کاڌو ايترو نج جپاني هو _ ٻين لفظن ۾ روز سڪانا (مڇي) ۽ گوهان (ڀت) ڪري ڪو بنگالي ئي ڄمي سگهيو ٿي_ ۽ اهو مڇي ۽ ڀت به رڳو نالي ماتر هو، باقي زور سڄو سلاد تي هو، جنھن ۾ به رڳو ساوا پن ئي پن هئا ۽ ڪجهه اخروٽ بادام. سو اهڙين ٽائيٽ حالتن ۾ ’ٽوڪيو ريو‘ جي ميس يا شپ يارڊ ۾، کاڌي پيتي جي معاملي ۾ سَھا ۽ نوريئڙا ئي خوش رهي سگهيا ٿي. اسان جيئن ئي پنھنجي رڌ پچاءُ جو بندوبست ڳولي لڌو ته ’ٽوڪيو ريو‘ جي ميس تي ته ٽي قُل پڙهي ڇڏياسين.