جپاني گهر يا ڊرامي جي اسٽيج
جپان هڪ اهڙو ملڪ آهي، جنھن ۾ اسان جي ننڍي کنڊ جا يا ٻيا ڌاريان تمام گهٽ ملندا. پر جيڪي ڪجهه آهن، تن جو گهڻو حصو ٽوڪيو ۾ رهي ٿو جو اتي سفارتخانا آهن، مشھور هوائي ۽ بحري جھازران ڪمپنين جون آفيسون آهن. واپار وڙي ۽ بين الاقوامي بئنڪاريءَ جو گهڻو زور به ٽوڪيو تي آهي ۽ ٻئي نمبر تي اوساڪا ۽ يوڪو هاما تي آهي.
ٽوڪيو هن کان اڳ به ڪيترائي دفعا منھنجو اچڻ ٿيو آهي پر هميشھ پاڻيءَ واري جھاز تي ۽ هتي اچي هر دفعي جتي وڌيڪ نيون گهٽيون نوان رستا معلوم ٿيا آهن، اتي ڪنھن نه ڪنھن واپاري نوجوان هستي اشفاق ميمڻ ۽ مقصود احمد سان، ته ڪڏهن پي. آ. اي جي مئنيجر اقبال منظور ۽ صفدر سان، ته ڪڏهن اسلامي سينٽر جي ڊائريڪٽر اي آر صديقي سان ته ڪڏهن جنگ اخبار جي ڪالم نويس ۽ ٽوڪيو يونيورسٽي جي پروفيسر عمر دراز سان. ان کان علاوه وقت بوقت ٽوئر تي ايندڙ يا پڙهائي جي سلسلي ۾ رهندڙ شاگرد، جن مان ڪن جا نالا ۽ چھرا هن وقت به دماغ ۾ ڦري رهيا آهن: نظير شيخ، جان محمد ڪيريو، سيتا روڊ جو اقبال سولنگي، سومرو، ڪي پي ٽي جو ايگزيڪيوٽو انجنيئر راهو صاحب، اقبال ترڪ (پورٽ قاسم وارو هاڻ ڪورنگي فشريز جو ايم. ڊي)، سنڌالاجيءَ جو الانا صاحب، سول اسپتال جو ڊاڪٽر جمالي ،خيرپور جو شوڪت جماڻي ۽ ڪيئي ٻيا.
انهن سڀني ۾ گهڻي ۽ هر دفعي ملاقات، ٽوڪيو ايمبيسيءَ جي دلچسپ شخصيت ظفر شيخ سان ٿيندي آهي. هر دفعي ملڻ لاءِ ٻئي ڄڻا ڪجهه نه ڪجهه وقت ضرور ڪڍي وٺندا آهيون، پوءِ ڪڏهن هفتي جي شام ڪٿي ماني کائيندي ته ڪڏهن جھاز تي . اسان جي گذريل ملاقات کي اڃا مھينو کن به نه ٿيو هو، آئون هڪ پراڻي جھاز کي جپان وٺي آيو هوس. ان دفعي سامان لاهڻ ۽ مرمت جي سلسلي ۾ جپان جي ڇھن ستن بندرگاهن ۾ مھينو ڏيڍ لڳي ويو هو ۽ ان جھاز جو آخري بندرگاهه ٽوڪيو هو. ظفر نئون گهر مسواڙ تي ورتو هو، جنھن ۾ ڊرائينگ روم به هو ته بيڊ روم به. هڪ عدد ٽوائليٽ الڳ هو ته وهنجڻ جاءِ الڳ. ٽوڪيو جي شھر ۾ ان قسم جو گهر وڏي ڳالهه سمجهڻ کپي ۽ مون ان ڳالهه جو ٻڌي چيو هئومانس ته تنھنجو گهر ضرور ڏسڻ ايندس. بلڪ ايڏي وڏي گهر ۾ _ جنھن جي بيڊ روم ۾ کٽ به پئجي سگهي ٿي، ضرور رهڻ به ايندس. هن کان اڳ جپان ۾ مون فقط هڪ ننڍڙي ڪمري وارا جپاني نموني جا گهر ڏٺا هئا، جيڪي گهر گهٽ ڪنھن فلم يا ڊرامي جو سيٽ يا اسٽيج وڌيڪ لڳندا آهن.
ڏينھن جي وقت اهو هڪ ڪمري جو ننڍڙو گهر ڊرائننگ روم هوندو آهي. تڏي (تاتامي) مٿان وچ تي ٽيبل رکيل، جنھن جي چوڌاري مھمان پلٿ ماري ويھي ڪچھري ڪندا هئا. سياري ۾ ان ٽيبل مٿان ٿلهي سوڙ وڇائي ويندي آهي، جنھن جا پاسا پلئه، چوڌاري ويٺل مھمان پنھنجي پيرن مٿان ڇڪي وجهندا آهن. مانيءَ جي وقت اهو ٽيبل ريڙهي، دسترخوان وڇائي، ماني کائبي آهي. ٻارن کي پڙهڻو هوندو ته گهر جي ننڍڙي ڪمري جو سيٽ هڪدم خُٿاب ۾ بدلجي ويندو آهي ۽ ٻار ڪڇ ۾ وهاڻا کڻي مٿان ڪاپيون ڪتاب رکي ويھي لکندا پڙهندا آهن. رات جو وري سڀ سيٽ بدلجي ويندا. ٽيبل در ٻاهر يا گهٽيءَ ۾ هليو ويندو. ڀت ۾ لڳل گهرڪندڙ (Sliding) دروازن وارن ڪٻٽن مان سوڙون ۽ بلاڪيٽ ڪڍي پٽ تي وڇايا ويندا . گهر جا ڀاتي ۽ مھمان پٽ تي قطار ۾ ماچيس جي تيلين وانگر مٿا هڪ طرف پير ٻئي طرف ڪري سمهندا ۽ ميزبان ان ڪٻٽ ۾ جنھن مان سوڙيون نڪتيون، ان ۾ سمهي رهندا. هن سسٽم ۾ مھمان لاءِ رڳو اها مصيبت آهي جو صبح جو سوير گهر جي ڀاتين سان گڏ اٿڻو پوي ٿو ۽ ننڊ ۾ به اهي خواب پيا نظر اچن ته صبح ته نه ٿي ويو آهي ۽ جپاني دوست جي ماءُ، يا مسافر خاني جي نوڪرياڻي گهر جي اسٽيج جو سيٽ بدلائڻ لاءِ هنڌ ته نه ويڙهي رهي آهي. جپاني گهرن ۾ ڏينھن جو ڪو چيلهه سڌي ڪري _ ناممڪن ڳالهه آهي.
جپان کان ٻاهر رهي جپاني گهرن ۾ رهڻ جي ته ماڻهو سڌ ڪري سگهي ٿو پر جپان ۾ رهڻ وقت هر ڪو پنھنجو نمونو پسند ڪري ٿو _ رهڻ توڙي کائڻ پيئڻ جو، جيڪو هن کي پنھنجي گهر، ڳوٺ ۽ وطن جي ياد ڏياري.
گذريل دفعي ٽوڪيو ڇڏڻ وقت ظفر کي چيو هوم ته انشاءَ الله ٻئي دفعي آيس تنھنجي نئين گهر کي اچي ڏسندس. جيتوڻيڪ ان وقت وري جپان اچڻ جي اميد نه هئي، جو ڪراچيءَ بعد جھاز کي انگلينڊ ۽ آمريڪا وٺي وڃڻ لاءِ پروگرام اچي چڪو هو.
ڪراچي پھچڻ تي جھاز جو پروگرام ته ساڳيو قائم رهيو _ يعني انگلينڊ ۽ آمريڪا وڃڻ جو، پر منھنجي جاءِ تي ٻيو چيف انجنيئر رکيو ويو ته اهو ان جهاز کي وٺي وڃي ۽ مون کي جپان ۾ وڌيڪ ٽريننگ وٺڻ ۽ اتان نئين جھاز کي آڻڻ لاءِ چونڊيو ويو.
ٽوڪيو واپس اچڻ لاءِ مون کي پي. آءِ. اي جي ٽڪيٽ ڏني وئي. ملڪي اڏام هجڻ ڪري ٻيا به ڪيترائي مون جھڙا هم شڪل، هم رنگ ۽ هم وطن مسافر ان هوائي جھاز ۾ گڏ هئا. ڪجهه ته رستي تي منيلا ۽ بئنڪاڪ لٿا. ڪجهه ٽوڪيو تائين گڏ هئا. پي. آءِ. اي جي عملي ۾ پائليٽ صالح جي، پر سر لطف الله راشدي، محفوظ خان ۽ آغا آفتاب جھڙا هئا، سو سڄي واٽ سٺو وقت گذري ويو. ان کان علاوه پنھنجي جھازران ڪمپنيءَ جو اليڪٽريڪل انجنيئر اڪبر به گڏ هو، جيڪو رڳو ايئرپورٽن تي جھاز کان ٻاهر نڪري چڪر هڻڻ لاءِ اٿيو ٿي. باقي اڏام مھل جيئن ئي بيلٽ کولڻ لاءِ هدايت ملي ٿي ته وچ وارين چئن خالي سيٽن تي بلاڪيٽ اوڍي ڊگهو ٿي سمهي رهيو ٿي. ڪنھن به هٿ ٿي لاٿس ته ان کي ٻڌايائين ٿي I am Sick. سندس ان ”آءِ ايم سِڪ“ جملي مون کي ٻڏ تر ۾ وجهي ڇڏيو ته جنھن ڪم لاءِ اسين ٽوڪيو وڃي رهيا آهيون، اهو ڪيئن ٿيندو _جي هي واقعي بيمار آهي ته، جيتوڻيڪ بيماريءَ جي حالت ۾ هن جو جپان هلڻ اهڙو ضروري نه هو. ڪراچيءَ جي اسپتال ۾ ئي ترسي پوي ها. آئون اتان ڪو ٻيو اليڪٽريڪل انجنيئر پاڻ سان کڻي نڪران ها.
آخرمنيلا ۾ فلپينو گرائونڊ هوسٽس سان ڪنھن ڳالهه تي جهيڙو ڪرڻ دوران ٿوري دير فرصت مليس ته مون پڇيومانس ته ”سڄي واٽ ننڊون ڪندو هلين، واقعي بيمار آهين ڇا؟ ٽوڪيو ۾ ته پھچڻ سان ڪم جي وڏي منزل رکي آهي.“
”نه سائين“، کلي وراڻيائين. ”ننڊون ته ان ڪري پيو ڪريان جيئن ٽوڪيو ۾ لھڻ تي تازو توانو نوبنو هجان. باقي هوائي جھاز ۾ جاڳي ڇا ڪريان. ’پرزنر آف زينڊا‘ فلم پيا ڏيکارين. اها به ڏٺل آهي. جھاز جي مانيءَ جو اسٽئنڊرڊ به اکين سان ڏسو ويٺا. ڏين چانھه جو ڪوپ به ڪو سٺو نٿا. اجائي موڊ آف ٿي ٿئي ۽ توهان، پنھنجو منھن وٺيو، هوائي جھاز ۾ ويٺا پاڻيءَ جي جھازجون ڊرائينگون ڏسو. سو اڪيلو ويھڻ سان آئون بور ٿو ٿيان.“
ٽوڪيو ايئرپورٽ تي اسان جو هي يار اليڪٽريڪل انجنيئر، الف ليليٰ واري جن جي اسٽائيل ۾ ”آدم بوءِ، آدم بوءِ“ چوڻ بدران ’بک اٿم، بک اٿم‘ جون دانھون ڪندو هوائي جھاز مان ٻاهر نڪتو ۽ لھڻ سان ئي ناريتا ايئرپورٽ جي در وٽ دڪان مان چيزو _هئمبرگو (چيز هئمبرگر) مان ڌڪ ڪڍيائين.
سامان اسان جو آيو ته منھنجي بئگ پھرين ۽ اندر جو سامان ڪجهه پھرين ته ڪجهه پوءِ _ جنھن ۾ هوائي جھاز يا هوائي ڪمپنيءَ جو نه پر منھنجو ڏوهه هو، جو مون واري بئگ جو سندس ڄائي ڄم کان تالو ته خراب هو پر ڪُنڍو پڻ، سو ظاهر آهي ته جلدي ۾، اڳٺ سان ڏيڍ ڳنڍ ڏئي بئگ اچي ڪراچي ايئرپورٽ تي جمع ڪرائي هيم.
۽ هينئر، ڪراچي ايئرپورٽ تي جمع ڪرايل بئگ جو سامان ٽوڪيو ايئرپورٽ تي بئگ اندر جمع ڪرڻ لڳس. چڱو جو اڳٺ سلامت مليو، جنھن سان وري بئگ کي ٻڌم ۽ سامان سوڌي بئگ کڻي ڪسٽم ڪائونٽر تي پھتس. هڪ وطني همراهه کيڪاريو ۽ هڪ ٻئي جي سڃاڻپ ڪرائيسين. سندس هٿن ۾ چار مٺائيءَ جا دٻا هڪ ٻئي مٿان گهرڪي رهيا هئا. مون اهي جهلي درست ڪيامانس ته يڪدم ٻه منھنجي حوالي ڪري چيائين يار هي ته ٻاهر تائين کڻائي هل.
”لاحول ولله“ مون دل ۾ سوچيو. ”ڪنھن سان کلي ڳالهاءِ ته اتي جو اتي ڪنھن چڪر ۾ وجهڻ لاءِ تيار.“ ايئن ڪنھن جو سامان ٻاهر ڪڍڻ نسورو غلط ڪم آهي جو هن ۾ خبر ناهي اندر ڇا به هجي. اڳلي کي ئي نه ڏيڻ گهرجي جو ظاهر آهي ان لاءِ کڻڻ وارو ئي جوابدار ٿئي ٿو. ڪيترا اهڙا مثال ٿيا آهن جو دٻن مان بم بارود يا نشي جو سامان نڪتو آهي.
مون کيس سمجهايو ته جنھن اداري سان تون تعلق رکين ٿو، ان ۾ جيتوڻيڪ منھنجو دوست ظفر شيخ به آهي پر ان هوندي به مون کي هن ڪم کان معاف ڪر.
ظفر شيخ جو ٻڌي هن کلي چيو: ”يار پوءِ ته توکي به گهٽ ۾ گهٽ هڪ دٻو ته ڪڍڻو پوندو، جيڪو هن جو ئي آهي.“
مون سندس هجت کي درگذر ڪري سڀ دٻا هٿ ۾ ڏيئي پنھنجي بئگ کي اڳٺ کان ڇڪي، اچي چيڪ پوسٽ وٽ پھتس.
پاڻ منھنجي اڳيان هو. چيڪنگ مھل جپاني ڪسٽم آفيسر دٻا کولي ڏٺس. منجهس مٺائي هئي، جيڪا ڏسي مون کي به شرمندگي ٿي ته ايئن مون کي انڪار ڪرڻ نٿي جڳايو پر پوءِ يڪدم پاڻ مرادو مطمئن ٿي ويس جو اصول مطابق اهو مون صحيح ڪيو هو.
ٻاهر نڪري هن پنھنجو رُخ ڪيو ۽ اسان پنھنجي ٽوڪيو آفيس کان آيل همراهه سان گڏ اچي شپ يارڊ کان نڪتاسين، جتي اسان جو نئون جھاز ٺھي رهيو هو.