سنڌي عورت جي درد جو آواز: انور پيرزادو
هن ويران شهر جي
اداس ماحول ۾
آيو آهين
ته هاڻ
وڃڻ جي ڳالهه نه ڪر.
اهو احساس ۽ احساسن جي شاعري ڪنهن سنڌي عورت شاعر يا ليکڪ کي ورٿي به ڪانه ملي آهي. اهو ورثو نئين جديد ترقي پسند ليکڪائن کي پاڻ ئي ٺاهڻو آهي. پنهنجي لاءِ پنهنجي ايندڙ نسلن لاءِ . ان جي بدلي ۾ هن کي گهڻو ڪجهه سهڻو پوندو آهي. ڀوڳڻو پوندو. ڏُک ڏسڻا پوندا، ڏونگر ڪاٽڻا پوندا. پر ظاهر آهي ته ڪنهن به نئين روايت ٺاهڻ لاءِ آهي. سڀ ڳالهيون ۽ حالتون ضروري آهن. سلطانہ وقاصي سنڌي شاعريءَ ۾ ڪيتريون ئي نيون روايتون قائم ڪيون آهن ۽ نوان تجربا ڪيا آهن. فڪري طور تي هن اهڙن ڪيترن احساسن جو اظهار ڪيو آهي. جيڪي اڄ تائين سنڌ عورت جي وس کان ٻاهر هئا. ۽ فني طور تي پڻ هن هٿرادو لفاظيءَ عروضي تڪلف ۽ رسمي لفظن جڙاءُ ۽ مصنوعيت کان پاسو ڪندي پنهنجي دل جي اڌمن، آسن، امنگن، نفرت ۽ پيار جي احساسن کي اهڙن لفظن جو ويس ڍڪايو آهي. جيڪي اسان ۽ هر ماڻهو عام طور ڳالهائيندا آهيون. اُن ڪري سلطانہ وقاصيءَ جي شاعري لفظن جي شاعري ۽ اچارن جو صوتي سنگم ناهي، پر احساسن، اُڌمن ۽ آسن جي شاعري آهي.
سنڌي ٻوليءَ ۾ ڪيل شاعري ۾ صرف ٽي اهڙا نالا ملن ٿا. جن سيني مان ڦاٽي نڪرندڙ احساسن کي سوچيل سمجهيل لفظن جو ويس ڍڪائڻ جي ڪوشش نه ڪئي آهي، اُهي نالا سحر امداد، سلطانہ وقاصي ۽ ميران. هنن جي شاعري ازران پائونڊ جي انهن لفظن پٽائندڙ آهي ته اُٺ ڪتابن لکڻ کان بهتر آهي ته زندگيءَ ۾ هڪڙو شاعراڻو عڪس تخليق ڪيو وڃي. سلطانہ وقاصيءَ جي شاعريءَ ۾ عورت پڻي جي خود داريءَ احساس به اوترو ئي پختو آهي، جيترو ڪمزور، چوي ٿي:
تون سامهون اچ
يا نه اچ
هريل آهيون اسين
تنهائيءَ تي.
سلطانہ وقاصيءَ جي شاعريءَ ۾ ڪيترن ئي سبب ڪري گَهرو سماجي احساس به شامل آهي، هن جون محروميون هڪ عام انسان واريون محروميون آهن، جيڪي عورت هئڻ ڪري وڌيڪ گهريون ٿي ويون آهن ڇاڪاڻ ته عورتون هتي ٻٽي غلاميءَ ۾ پيڙهجي رهيون آهن ۽ هڪ حساس ۽ شاعراڻي طبيعت واري عورتپڻي، هن جي شاعريءَ کي اوتروئي گهرو ۽ چڀندڙ ڪري ڇڏيو آهي، جيترو هي ڌرتي آهي. چوي ٿي:
هيءَ ڌرتي،
ٽاڪ مجهند جو،
ٽامڻي وانگر جلي،
پنهنجي اندر جي،
باهه ڪڍي ٿي.
عبادتن جون ڳالهيون،
مون سان نه ڪر،
مان آهيان مانوس،
هن ڌرتي جي،
انسان سان.
اڄ جي انسان جو عڪس هن نظم ۾ اجهو هيئن ڏٺو آهي. چوي ٿي:
هرڪو انسان
کنيو ٿو وتي، پاڻ سان
غمن ۽ پريشانين جو جهنم
ته به
وڏا وات ڦاڙي
ٽهڪ ٿو ڏئي ويچارو انسان.
**
(”دونهاٽيل درشن“ شاعريءَ جي ڪتاب جو مهاڳ)