سنڌي سماج جو اڏول ڪردار : سلطانہ وقاصي: امداد علي اوڍو

سلطانہ وقاصي 1970ع واري ڏهاڪي ۾ سنڌي ادب جي پليٽ فارم تان پنهنجو علمي ۽ ادبي سفر شروع ڪيو، هونئن ته چئجي کڻي ته هن لاشعوري طرح يارنهن سالن جي عمر لکڻ شروع ڪيو آهي، هن جو حلقو به ادب سان واڳيل هيو، تنهن ڪري هن اندر ۾ جيڪي سجاڳي وارا جذبا هيا، سي اڪثر پڌرا ٿيڻ شروع ٿيا. هن نظم سان گڏ نثر به باقائدگيءَ سان لکيو.... سنڌ ۾ جڏهن ون يونٽ خلاف تحريڪ شروع ٿي ۽ ان جي نتيجي م جيڪا سڄاڳي پيدا ٿي، خاص ڪري سنڌي اديبن جي لکڻين ۾ اصل حقيقتن جو رنگ نظر اچڻ لڳو. انهن جي لکڻين ۾ عشق ۽ محبت جا گُل، چنڊ تارن بدران سنڌ جي حقن واري ويڙهه وارو پهلو چٽو نظر اچي ٿو. ون يونٽ واري دور م هڪ پاسي سموري سنڌ سراپا احتجاج بڻيل هُئي، شاگرد جيل ڀريو تحريڪ هلائن پيا، جيلن ۾ ايتري جاءِ ڪو نه هئي جو هو شاگردن کي رکن. مان پاڻ ان وقت اسپيشل جيل سکر جي ڦاسي گهاٽ ۾ دوستن سميت قيد هيس. انهيءَ تحريڪ ۾ سموري سنڌ جي سڃاڻ طبقي کي قلمي ويڙهه وڙهڻ تي مجبور ڪري ڇڏيو. اسان جي اديب ۽ دانشور خاص ڪري سنڌي ادبي سنگت جي پليٽ فارم تان جيڪو پاڻ ملهايو اهو به سنڌي قوم لاءِ سانڍڻ وارو تاريخي سرمايو آهي، اُن ماحول جو اثر سلطانہ وقاصيءَ تي پيو، هن جي لکڻين ۾ اُهو فرق نمايان نظر اچي ٿو. هو ان وقت کان وٺي اڄ تائين پنهنجي قلمي پورهيي سان ڏاڍ ۽ ظلم خلاف ويڙهه وڙهندي اچي. 1989ع ۾ ”عوامي آواز“ جي جاري ٿيڻ کان پوءِ سلطانہ وقاصي ”ڳالهيون پيٽ ورن ۾“ جي عنوان سان ڪالم لکڻ شروع ڪيو. ”عوامي آواز“ جي سونهن ۾ هي اضافي ڪالم به رهيو آهي، انهن ڪالمن سلطانہ وقاصي پنهنجن ماڻهن سان ٿيندڙ زيادتين خلاف وڙهي ٿي ۽ سچ ۽ ڪوڙ کي پڌرو ڪري ٿي، هن ڪالمن ۾ بنا ڪنهن فرق ۽ خوف جي جيڪو سچ آهي سو لکيو آهي. هن انهن سياستدانن جي واکاڻ ڪئي آهي جن سنڌ واسين لاءِ قربانيون ڏنيون ۽ هن اُنهن جي اولاد کي سنڌ سان ٻيائي ڪرڻ تي سخت ننديو به آهي، هن پنهنجي ڪالم ۾ لکيو آهي ته اسان ساڳيو ڪالم وري شايع ڪري رهيا آهيون، اُن مان اندازو لڳائي سگهجي ٿو ته هن پنهنجي قلم سان ڪيتري حد تائين سچائيءَ سان نڀايو آهي. خاص ڪري ڄام صادق جي دور ۾ ڄام صادق لاءِ لکيو ته ”هن سموري سنڌ ڌارين جي حوالي ڪري ڇڏي آهي، هي جيڪو تاريخو خوني باب لکيو پيو وڃي، اهو ڪهڙو موڙ وٺندو...؟ ڪهڙن ۽ ڪيترن سنڌين جو خون وهندو...؟ ڪيترا بيروزگار ٿيندا...؟ سنڌين جا شهر سنڌين جا گهر ۽ ملڪيتون اڃان ڪيتري حد تائين تباهه ۽ برباد ٿينديون...؟ اهو سڀ ڪجهه چوڻ قبل ازوقت آهي. بهرحال تمام ڏکيو وقت آهي، سنڌين لاءِ، ڇوته هن شخص جو کنيل قدم تمام خطرناڪ آهي.“
هي اُهي لفظ آهن جيڪي ڪنهن حڪمرانن لاءِ خاص ڪري اهو به ڄام صادق لاءِ ان جي ئي حڪمراني وقت لکيا وڃن، اهڙا ڪيترا قلمڪار آهن. جن حڪمرانن جي بڇڙن عالمن کي وائکو ڪيو هجي، اُهو ڪم سولو ڪم ڪونه آهي، جيڪو هر ڪو ڪندو وتي. ڄام صادق جي دور م آڱرين تي ڳڻڻ واري انگ سچ لکيو. ۽ دليريءَ سان مقابلو به ڪيو، گهڻا اديب ۽ دانشور ڄام صادق جي ثنا خوانيءَ م لڳي ويا، ڪي وري مصلحتن خاموش رهيا، انهن جيڪو ڪجهه ڏٺو پئي، اُن تي منافقن وانگر اکيون بند ڪري ڇڏيو، پر سلطانہ وقاصي اُن مهڙ واري دستي مان هُئي، جنهن ڏاڍ ۽ جبر سان اکيون اکين ۾ ملائي حق چيو، ۽ اها ئي سچي ادب جي جاڳرتا آهي، ۽ هميشه سچ انهن ڪردارن ۽ انهن جي قلم ۾ زندهه رهيو آهي، جنهن کي ڪوبه جبر ۽ ڏاڍ ختم نه ڪري سگهيو آهي.
سلطانہ وقاصي جي انهن لفظن حڪمرانن کي چڙ ڏياري ڇڏي، ڄام صادق مون کي چيو ته توهان اسان جي خلاف لکو ٿا ۽ ڪهڙيون مسخريون ڪيو ٿا. توهان کي خبر ناهي ته مان ڪانڀو خان جو پُٽ آهيان، توهان جي اخبار بند ڪري سگهان ٿو، اشتهار بند ڪري سگهان ٿو، توهان کي سڌو ٿيڻو پوندو ۽ اهڙي قسم جا ڪالم بند ڪرڻا پوندا، پر ايئن ڪو نه ٿيو، نه ”عوامي آواز “ ۾ سلطانہ وقاصي جا ڪالم اچڻ بند ٿيا ۽ نه وري حڪمرانن کي آئينو ڏيکارڻ ۽ سلطانہ وقاصي پنهنجن ماڻهن جي ڳالهه ڪرن بند ڪئي.
اها حقيقت آهي ته سلطانہ وقاصي اسان جي سماج جو اڏول ڪردار آهي، جنهن جي لکڻين سان اسان جي اندر جو انسان جاڳي پئي ٿو ۽ اسان ڪجهه ڪرڻ لاءِ سوچڻ تي مجبور ٿيون ٿا. **

(روزاني عوامي آواز جو صفحو تخليق 20 اپريل 1996ع)

شخصيتون ۽ خاڪا

سڳنڌ (سلطانہ وقاصيءَ جي شخصيت ۽ فن)