شمشير الحيدري جي محفل ۽ سلطانہ وقاصي جي ڪتاب جو جائزو: علي محمد ميمڻ
شمشير الحيدري جي ورسي واري تقريب ۽ سندس ڪلام ۽ ڪمال جي ذڪر واري محفل ۾ شريڪ هر هتي پنهنجي خطاب ۽ عقيدت جي اظهار جي مختلف ذريعن سان هن محفل ۾ جيڪي پيپر پڙهيا سي ته پنهنجي پنهنجي نوعيت جي حسان سان منفرد ضرور هئا پر سنڌي ادب جي مانائتي شخصيت سلطانہ وقاصي سنڌ جي حيات ۽ وفات ڪري ويل اديبن، دانشورن، شاعرن جي حوالي سان لکيل ڪتاب “پنهوارن پاٻوهيو” ۽ ڪهاڻين جي ڇرڪائيندڙ ڪتاب “جانور” جون وڏي تعداد ۾ سوکڙيون آڻي پنهنجي آٽو گراف سان ورهائڻ ۽ ارپڻ واري ڳالهه ته ڪمال ڪري ڇڏيو.
سلطانہ وقاصي، سنڌ جي اديبن ۽ سوانحي حاڪمن بابت پنهنجي تازو شايع ڪيل ڪتاب “پنهوارن پاٻوهيو” ۾ شمشير الحيدري بابت شايع ڪيل سوانحي مضمون جو حصو پنهنجي تقرير ۾ پڙهي ٻڌايو. سلطانہ وقاصي چئي رهي هئي ته “هڪ ننڍڙي ڳوٺ ڪڍڻ ۾ جنم وٺي، اڄ ايڪويهين صديءَ جي ظالم دور جي سفر تائين شمشير الحيدري جهڙي نازڪڙي نماڻي، ارڏي، ماڻهوءَ زندگي سولي ڪو نه گذاري. شمشير الحيدري انهن اديبن مان هڪ آهي جن کي پڙهي مون جهڙن ڪيترن اديبن لکڻ شروع ڪيو. سنڌ جي تاريخ جيڪا اديبن جي حوالي سان لکي ويئي آهي يا وري ٻڌي ويئي آهي. ان دور ۾ شيخ اياز، جمال ابڙو، رشيد آخوند، ثميره زرين، رشيد ڀٽي، امر جليل، حميد سنڌي، غلام رباني، نسيم کرل ۽ ٻيا ڪيترائي وڏا نالا آهن جن ان دور ۾ قلم کي هٿيار بڻائي ۽ سنڌين جي بقا لاءِ جنگ جوٽي.”
بيشڪ! ڪنهن به شخصيت تي لکڻ ۽ ڳالهائڻ سولو ڪم نه آهي، خاص ڪري ادبي شخصيت تي لکڻ ڏاڍو مشڪل آهي، اسان وٽ سنڌي اديب هونئن ئي ڏچن ۾ هوندو آهي. آس پاس جون نراسايون ڏيندڙ ماحول، ديب جي وجود ۾ بيچيني پيدا ڪندو آهي، ڪجهه اديب جهڙوڪر شمشير الحيدري فطرتن ارڏا هوندا آهن. پاڻمرادو بيٺل پاڻيءَ ۾ پٿر ڦٽي ڪري تحرڪ پيدا ڪندا آهن. انهن جي وجود جي بيچيني انهن جي لکڻين ۾ موجود هوندي آهي هروڀرو پنهنجو پاڻ کي پتنگن جيان اچي آڳ ۾ وجهندا آهن.
سنڌي ادبي سنگت جنهن سان شمشير الحيدري جو روح وارو ڳانڍاپو ۽ بنيادي واسطو هو ان جي تاريخ تي نظر وجهجي ته معلوم ٿيندو ته سنڌي ادبي سنگت جي پليٽ فارم مان پيدا ٿي. وڌندڙ اديب نه صرف پنهنجي خاندان پر سنڌ جي عوام جي به گڏيل ملڪيت آهن. پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ شيخ اياز پنهنجي شاعري ۽ نثر جي ذريعي احساس ڏياري ٿو. سائين جي ايم سيد ڪيترائي ڪتاب لکي ٿو ۽ مرڻ گهڙي تائين نظربند رهي ٿو. هڪ قافلو آهي جنهن ۾ شمشير الحيدري، رشيد ڀٽي، تنوير عباسي، طارق اشرف، آغا سليم، سراج ميمڻ ۽ حميد سنڌي جي رسالي روح رهاڻ ۽ طارق اشرف جي سهڻي ۾ لکيل ايڊيٽوريل ۽ ٻيو مود اها ئي سٺ ۽ ستر واري ڏهاڪي جي ادبي ويڙهاند آهي، جنهن سنڌي عوام ۾ شعور پيدا ڪيو.
سلطانہ وقاصي جي ڪتاب “پنهوارن پاٻوهيو” ۾ شمشير الحيدري سميت 20 چونڊ شخصيتن جا سوانحي خاڪا ۽ انهن جي فن، ادب، شاعري ۽ صحافت جي مانائتي ۽ لاڀائتي ڪردار کي سندن سوانحي خاڪن جي صورت ۾ هڪ ئي ڪتاب ۾ سهيڙي شايع ڪيو ويو آهي. ڪتاب ۾ ذڪر ڪيل ڪيتريون شخصيتون جن کي ٻڌڻ، ڏسڻ ۽ انهن سان ڳالهيون ڪرڻ ۽ بحث ۽ ڪچهريون ڪرڻ جا موقعا مليا انهن سان گهاريل وقت ۽ آزمائشن ۽ مشڪلاتن ۾ سندن ڪردا ۽ عمل جون اکين ڏٺيون ڳالهيون تحرير ڪري کين خاص طور تي سنڌ جي نئين ٽهي ۽ نئين نسل سان تمام سهڻي انداز ۾ تعارف ڪرايو آهي ۽ ائين چئجي ته ماضي ۽ حال جي اديبن، شاعرن ۽ عالمن کي ڏسڻ، پسڻ ۽ انهن کان پرائڻ لاءِ پاڻ وڏي ڀيڻ ۽ مهربان ماءُ جو ڪردار ادا ڪندي. نئين ٽهي کي هٿ کان جهلي آڻي پنهنجن بزرگن ۽ وڏڙن سان ملاقات ڪرائي اٿس ۽ اها پڻ تاڪيد ڪندي ٿي رهي ته پنهنجي مانائتي ماضي ۽ پنهنجي مانائتي ۽ شاندار مستقبل لاءِ پنهنجن وڏڙن ۽ عالمن ديبن جا هٿ مضبوطي سان جهلي وٺو ته هميشه هر قسم جي لهرن ۽ طوفانن کان محفوظ رهندوءَ ۽ پنهنجي وڏڙن جي هٿ هٿ ۾ ڏيئي اڳتي وڌڻ سان ئي منزلون ملنديون ۽ ايندڙ نسلن ۽ قوم جي من جون مرادون پوريون ٿي سگهنديون.
سانئڻ سلطانہ وقاصي پنهنجي ڪتاب ۾ جن اديبن، شاعرن ۽ ڏاهن جا سوانهي خاڪا تحرير ۽ ترتيب ڪيا آهن. انهن هستين جا سندس ادب جي دنيا ۾ اچڻ شخصيت جي سرجڻ ۽ وڌي وڻ ٿيڻ واري عمل تي اثر آهن، انهن جو تمام احترام، مان ۽ فخر سان ذڪر ڪيو اٿس. انهن هستين ۾ عبدالڪريم گدائي، رشيد ڀٽي، شيخ اياز، نسيم کرل، علي احمد بروهي، باباءِ سنڌ ڪامريڊ حيدر بخش جتوئي، استاد بخاري، نورالدين سرڪي، محمد عثمان ڏيپلائي، تنوير عباسي، آغا سليم، قمر شهباز، بشير مورياڻي، طارق اشرف، شمشير الحيدري، تاج بلوچ، امداد حسيني، هدايت بلوچ ۽ ٻيا شامل آهن. انهن شخصيتن بابت پنهنجا رايا، مشاهدا ۽ تجربا جيڪي ڇپايا ويا آهن اهي يقينن سنڌ جي هڪ معتبر ۽ مانائتي اديبه ۽ شاعره جا بيان پڻ آهن. جيڪي پنهنجي جاءِ تي رپورٽ ۽ سَنَد جو درجو رکن ٿا.
سانئڻ سلطانہ وقاصي جو پنهنجي ڪتاب جي پيش لفظ بعنوان “ڏاهيءَ ۾ ٿيان” ۾ مقدمو هن ريت بيان ڪيو ويو آهي. منهنجي لکڻ جو هڪ ڏانءُ آهي. منهنجا لکيل هي مضمون جن کي اديبن تي لکيل خاڪا به چئي سگهجي ٿو، هي تحقيقي مضمون يا مقالا نه آهن. انهن جي لکڻين تي مون ڪا ريسرچ ڪا نه ڪئي آهي، بس پنهنجي دل اندر جون ڳالهيون لکيون اٿم. اهي اديب جن جون لکڻيون پڙهي مون لکڻ سکيو، انهن مان ڪن سان زندگيءَ ۾ مليس ته ڪن سان نه ملي سگهيس. سامهون ملڻ ۽ انهن وڏن اديبن جون ڳالهيون ٻڌڻ جي به وڏي اهميت آهي. جن اديبن سان ملاقات نه ٿي اهي پنهنجي تجربن سان اسان جي سوچن ۽ احساسن جو حصو آهن. هن ادبي پنڌ، ميل ملاقاتن، تجربن، مشاهدن ۽ منهنجا لکيل هي مضمون (خاڪا) منهنجي پيار جي احساس جو پورهيو آهن.
**