شخصيتون ۽ خاڪا

جيءُ جياريو جن

ڊاڪٽر غلام رسول سومري زندگيءَ جي سفر ۾ جن بہ ماڻھن کان ڪجهہ سِکيو آهي، متاثر ٿيو آهي يا جيڪي سندس مددگار رهيا آهن، انھن ماڻھن جي ڪٿا، تاريخ، ڳالھيون، سوانح، يادون، خاڪا، مضمون ۽ لکڻيون هن ڪتاب ۾ سمايل آهن. ھن ڪتاب ۾ سندس عزيز، سندس دوست، سندس پرائمري کان يونيورسٽيءَ جا استاد، سندس رهنما، ادبي استاد ۽ ساٿي، ۽ مختلف سياسي يا سماجي شخصيتون تي لکيل مضمون شامل آهن. ڪتاب ۾ شامل شخصيتن سان گڏ انھن جو سياسي، سماجي، علمي، ادبي پسمنظر ۽ ڳالھيون بہ شامل آهن تہ جدوجھد جا داستان بہ.

Title Cover of book جيءُ جياريو جن

پروفيسر عبدالمنان چانڊيو

منهنجي زندگيءَ ۾ ايندڙ ٽي وڏي مان ۽ مريادي واريون شخصيتون جن جي صحبت منهنجي زندگي کي سنواريو، سينگاريو ۽ علمي ادبي شعور بخشيو سي هئا پروفيسر اياز حسين قادري، پروفيسر عبدالمنان چانڊيو ۽ پروفيسر عبداللہ جاويد. هي ٽئي شخصيتون تعليمي شعبن ۾ باڪمال ۽ باڪردار استاد هئا، جن جي شخصيت علمي، ادبي ۽ سماجي لحاظ کان مون کي ايترو متاثر ڪيو جو آئون انهن کي اڌ صدي گذرڻ کان پوءِ به وساري نه سگهيو آھيان.
پروفيسر عبدالمنان چانڊيو لاڙڪاڻي ميونسپل هاءِ اسڪول ۾ 1960ع ڌاري اسان جو انگريزي گرامر ۽ ڪمپوزيشن جا ڪلاس وٺندو هو. سندس ڏيک ۽ ڏاهه، منهن مهانڊو، شڪل شبيھ ۽ اسٽائل نهايت متاثرڪن هوندي هئي.
جڏهن سردين جي سيزن ۾ سوٽ بوٽ سان گڏ اوورڪوٽ ۽ انگلش هيٽ پائي اسڪول ايندو هو ته ڄڻ ايف بي آءِ جو سيڪريٽ ايجينٽ يا جيمس بانڊ سيريز جو ايڪسيلنٽ ڪلاس جاسوس لڳندو هو. سندس اهڙو روپ اسان کي ان وقت نظر ايندو هو جڏهن صبح جو اسڪول جي اسمبليءَ کان پوءِ هو دير سان ايندڙ شاگردن کي سزا ڏيڻ لاءِ ڊرائنگ هال ڀرسان پپر جي وڏي وڻ جي هيٺان انگلش هيٽ ۽ اوورڪوٽ پائي هٿ ۾ سونٽي کنيون دير سان آيل شاگرد کي چوندو هو، هيلو ايڊي ائٽ ڪم هيئر... او باسٽرڊ ڪم هيئر واءِ يو آر ليٽ... وغيره وغيره. جيڪي شاگرد دير سان ايندا هئا تن کي ھڪ اڌ ڏنڊي وهائي ڪڍندو هو.
اسڪول ۾ انگريزي ضرور پڙھائيندو هو پر ان سان گڏ شاگردن جو سماجي شعور وڌائڻ جي غرض سان اصلاحي ڳالهون پڻ ڪندو هو. انگريزي ادب ۽ اڪنامڪس ۾ ماسٽرس ڪيل هئس پر مطالعو ايڏو وسيع هئس جو سڄو وقت فلسفياڻو گفتگو فرمائيندو هو. سائين عبدالمنان سچو کرو ۽ بي لوث انسان هو، بهترين مضمون نگار ۽ مبصر هو. سندس تحريري مواد ”لاڙڪاڻي ضلعي جي ٽي سو سالا تاريخي پس منظر“ مان مون تمام گھڻو فائدو حاصل ڪيو. اسان جي اسٽڊي سرڪل جون بيٺڪون جيڪي جناح باغ ۾ ٿينديون هيون تن ۾ سائين غلام اللہ شيخ سان ملڻ جي غرض سان ڪڏهن ڪڏهن تشريف فرما ٿيندو هو ته پنهنجي سھڻي سليقي واري گفتگو ۽ جنرل ناليج مان گهڻو ڪجھ اسان کي ونڊي ويندو هو.
سائين عبدالمنان چانڊيو جڏهن آرٽس اينڊ ڪامرس ڪاليج جو پرنسيپال مقرر ٿيو، تڏهن محمد يوسف شيخ، بشير احمد شاد ۽ مان گڏجي وٽانئس ڪجھ سکڻ لاءِ ويندا رهندا هئاسين. سائين جن چانهن بسڪيٽ سان اسان جي تواضع ڪندا هئا. محمد يوسف کانئس هڪ اڌ سوال ڪنهن ملڪ جي سنگين معاشي، سياسي ۽ سماجي مسئلي تي ڪندو هو.
بس پوءِ سائين جن شروع ٿي ويندا هئا ۽ سماجي، معاشي ۽ ملڪي مسئلن تي انيڪ معلومات ڏئي ويندا هئا. آخر ايئن به چئي ويندا ها ته هن ملڪ ۾ تبديلي جي ڪا اميد نه رکجو. اسان چوندا هئاسين ته سائين اهو وري ڇو؟ ته چوندو هو... پنهنجي اسڪول وڃو ۽ وڃي ڏسو ته اڄ به اهائي ڪپڙي ۽ اهوئي مٽ پيو آھي نه؟ جي ويھ سال گذرڻ کان پوءِ به تعليم گاهه ۾ ڪا تبديلي ڪانه آئي آھي ته سماج ۾ تبديلي ڪيئن ايندي؟
سائين عبدالمنان چانڊيو جڏهن موسيٰ آرٽس ڪاليج لاڙڪاڻي جو پرنسيپال مقرر ٿيو ته مون کي بشير احمد ۽ مولابخش ڀٽي کي پنهجي ڪاليج ۾ سنڌي ليگويج ۽ لٽريچر جا ڪلاس پڙھائڻ لاءِ مشورو ڏنائين ته جيئن اسان جو پڙھائڻ لاءِ اعتماد بحال ٿي ۽ تجربو حاصل ٿي. اسان ٽنهي کي ڪاليج ليڪچررز جي خالي آسامين جي لاءِ معلومات پڻ فراهم ڪندو هو. سندس ئي ڏنل ڄان تي اسان سنڌ گورنمينٽ جي مقابلي جي امتحان ۾ شرڪت ڪري ٽئي دوست هن جي صلاح مشوري، تربيت ۽ حاصل ڪيل تجربي جي بنياد تي ليڪررشپ حاصل ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿياسين. سائين عبدالمنان انهن پارس شخصيتن مان هڪ هئو، جنهن پنهنجي هزارين شاگردن جون زندگيون سينگاري، سنواري انهن کي سون ورنو بڻائي ڇڏيو.