سنڌ ساگر پارٽيءَ جا اصول ۽ پروگرام
بسم اللھ الرحمان الرحیم
الحمدلله رب العالمین والعاقبۃ اللمتقین وصلی اللہ علیٰ سیدنا محمد وآلہٖ وصحبہ وبارک وسلم
اما بعد-
هي ڪجهه اصول آهن جيڪي هڪ هندي مسافر هندستان جي مستقبل بابت حرم جي سرزمين ۾ ويهي لکي ٿو. حسبنا الله ونعم الوڪيل
(1) اسان جي سڀني ڪوششن جو سرچشمو هيءُ آهي ته اسان پنهنجي وطن ۾ ترقيءَ جي اعليٰ اصول تي هڪ نيشنل پارٽي قائم ڪرڻ لاءِ رستو صاف ڪريون.
(الف) ان پارٽيءَ جو نالو سنڌ ساگر پارٽي هوندو.
(ب) ان پارٽيءَ جو ميدانِ عمل اتر اولهندو هندستان آهي. جنهن جي اوڀارئين ۽ ڏاکڻين حد ان ليڪ سان مقرر ٿئي ٿي جيڪا مانسرور ڍنڍ کان شروع ٿي الهه آباد کان لنگهندي نربدا سان وڃي ملي ٿي ۽ انهيءَ جي متوازي عربي سمنڊ تي وڃي ختم ٿئي ٿي.
سمجهاڻي: اهو ياد رکڻ کپي ته سنڌو درياءَ مانسرور کان نڪري ٿو ۽ عربي سمنڊ ۾ ڇوڙ ڪري ٿو.
(2) ان پارٽيءَ جي ميدان عمل کي اسان ٽن حصن ۾ ورهايون ٿا:
(الف) پهريون حصو اڄڪو صوبو سنڌ آهي جنهن جي گاديءَ جو هنڌ ڪراچي آهي (جيڪو تاريخي شهر ديبل جو ٻيو نالو آهي) ان پارٽيءَ جو مرڪز هوندو.
(ب) ٻيو حصو اهي ملڪ آهن جن جي سرچشمن جو پاڻي سنڌو درياءَ ۾ ڇوڙ ڪري ٿو. هزار سال اڳ اهو سمورو پرڳڻو ڪشمير، ڪابل ۽ غزنيءَ سميت سنڌ سڏبو هو جنهن جو ثبوت عربي تواريخن مان ملي ٿو. اسان لاهور کي ان حصي جو مرڪز مڃون ٿا.
(ج) ٽيون حصو اُهي لاڳيتو ملڪ آهن جن جو سنڌ ساگر ۾ شامل رهڻ اهم سياسي مصلحتن جي لحاظ کان ضروري آهي. ان حصي جو مرڪز دهلي آهي. دهلي سڀني سنڌ ساگر (پرڳڻن) لاءِ انٽرنيشنل مرڪز هوندو.
سمجهاڻي: پارٽيءَ جو سياسي گهيرو اوڀر پاسي جمنا ۽ راجسٿان تي ختم ٿئي ٿو. مانسرور، نربدا خطو دهليءَ لاءِ اردوءَ جي لساني حلقي جو تعين ڪري ٿو.
(3) ان پارٽيءَ جي جوڙجڪ اقتصادي اصول تي ٿيندي. وچولي درجي جي ترقي يافته انسان جي زندگيءَ جي ضرورتن جي معيار تي پنهنجي سياسي اثر واري حلقي جي هر فرد لاءِ سندس ضرورتون مهيا ڪرڻ پارٽي جو مقصد آهي.
(الف) پارٽي قومن جي سياسي نمائندگيءَ لاءِ سندن ورڇ صنفي اقتصادي اصول تي ڪندي. گڏيل مفاد رکندڙ صنفن جا حلقا جدا جدا ٺاهيا ويندا. مثلاً (1) سرمائيدار (2) هنرمند مزدور (3) زميندار (4) آبادگار/ هاري.
(ب) سياسي نظام اهڙو جوڙيو ويندو جو هڪ حلقو ٻئي حلقي تي زيادتي نه ڪري سگهندو. پارٽي سڀني صنفن جي مفادن جي حفاظت ڪندي.
(4) سنڌ ساگر پارٽي هر هڪ مذهب کي مڪمل آزادي ڏئي ٿي ۽ هر هڪ مذهب جي مقدس شين جو احترام ڪري ٿي.
(الف) پارٽي هر مذهب جي نمائندگي ان مذهب جو سڌارڪ ترقي ڪندڙ فرقي لاءِ مڃيندي.
(ب) ٽڪرائيندڙ مذهبي رسمن جي حدن مقرر ڪرڻ جو حق ان ڪانفرنس کي حاصل هوندو جيڪا مڃيل مذهبي فرقن جي اشتراڪ سان منعقد ٿيندي. جيڪڏهن اُها ڪانفرنس فيصلو نه ڪري سگهي ته سنڌ ساگر پارٽي جي مرڪزي جماعت نيشنل ڪانگريس جو فيصلو مڃڻ واجب هوندو.
(5) سنڌ ساگر پارٽي حڪيم الهند امام شاهه ولي الله دهلويءَ جي هندستاني فلسفي کي پنهنجو عقلي بنياد قرار ڏئي ٿي. پارٽيءَ جي مرڪزي جماعت جي جوڙجڪ انهيءَ ذهنيت جي ميمبرن مان ٿيندي. يعني مختلف ذهنيتن جي فلسفين کي ان جي مرڪزي مجلس ۾ شرڪت جو حق نه ڏنو ويندو.
(الف) هيءُ فلسفو هندستاني ذهنيت جي ڏاڪي بڏاڪي ترقيءَ جو اعليٰ مثال آهي. ان ۾ پراڻي هندو فلسفي جا سمورا ضروري اصول مڃيل آهن ۽ ان جي متوازي اسلامي دؤر جي ذهني ارتقا جي تڪميلي شڪل پڻ موجود آهي. ان ۾ فلسفي جي ٻن مختلف اسڪولن وحدة الوجود ۽ وحدة الشهود جو پراڻو تاريخي تضاد ختم ڪيل آهي.
(ب) ان جي فلسفه الاهيات جي تعليم رياضيءَ جي مثالن سان واضح ٿي سگهي ٿو. جنهن جو نمونو ان فلسفي جي ٽئين شارح مولانا محمد قاسم باني دارالعلوم ديوبند جي تصنيفن ۾ موجود آهي.
سمجهاڻي: ان فلسفي جو پهريون شارح امام عبدالعزيز ۽ ٻيو شارح مولانا محمد اسماعيل شهيد دهلوي آهي.
(ج) ان جو اجتماعي فلسفو اهڙو مڪمل آهي جو انساني عقل اڄ تائين ان کان اڳتي وڌي ناهي سگهيو.
(د) ان فلسفي سان سمورن عالمي مذهبن جي تشريح ۽ تطبيق ٿي سگهي ٿي.
(6) ان پارٽيءَ جي آخري فيصلائتي اداري جو نالو سنڌ ساگر نيشنل ڪانگريس هوندو. ان جا سمورا فيصلا پارٽيءَ لاءِ آخري هوندا.
(الف) ان ڪانگريس ۾ شرڪت جو حق هر ميمبر کي فقط سندس اقتصادي، صنفي حلقي جي نمائندگيءَ جي اصول تي حاصل ٿيندو. ڪنهن به مذهبي جماعت کي مذهبي حيثيت سان نمائندگي نه ڏني ويندي.
(ب) سنڌ ساگر پارٽي آل انڊيا نيشنل ڪانگريس کي آل انڊيا انٽرنيشنل ڪانگريس جي درجي تي مڃي ٿي.
سمجهاڻي: سڄو هندستان هڪ کنڊ آهي. مختلف قومن ۽ ملڪن جو مجموعو آهي. جيڪڏهن روس کي جدا فرض ڪجي ته پکيڙ ۽ آبادي يورپ جي ويجهو ٿيندي، تنهن ڪري ڪنهن آل انڊيا سياسي جماعت کي نيشنل جماعت مڃڻ هڪ اصطلاحي غلطي آهي. سڄي هندستان جي انٽرنيشنل فيڊريشن ۾ سنڌ ساگر پارٽيءَ جي سياسي اثر جي حلقي ۽ ان جي نيشنل ڪانگريس کي هڪ مڃيل وحدت ۽ ايڪو مڃيو ويندو.
(7) سنڌ ساگر پارٽيءَ جي عام حلقه اثر ۾ هر فرد لاءِ سندس مادري ٻوليءَ ۾ لکڻ پڙهڻ ضروري آهي.
(الف) ميدانِ عمل جي پهرئين حصي ۾ سنڌي ٻولي عربي لپيءَ ۾ لکي وڃي ٿي. سنڌ حڪومت جي ان تجويز کي پارٽي مڃي ٿي ۽ بالغن لاءِ تعليم ۾ سولائي پيدا ڪرڻ لاءِ ان کي جدا جدا اکرن ۾ لکڻ تجويز ڪري ٿي.
(ب) رسم الخط (لپي) بابت هندستاني قومن وچ ۾ جهيڙي کي ختم ڪرڻ لاءِ پارٽي هر فرد لاءِ ضروري قرار ڏئي ٿي ته هندي ۽ رومن لپيءَ ۾ پڻ سنڌي لکڻ سکي.
(ج) پارٽي پنهنجي حلقه اثر جي ٻين حصن ۾ پڻ مقامي ٻوليءَ کي مڃي ٿي ۽ ان کي انهن ٽن لپين ۾ لکڻ ضروري قرار ڏئي ٿي.
سمجهاڻي: پنجابيءَ لاءِ هندي لپي، گرمکي ۽ اردوءَ لاءِ ناگري.
(8) پارٽيءَ جي عام حلقه اثر ۾ اهڙيون قومون رهن ٿيون، جن جي عظيم الشان تاريخي انٽرنيشنل اجتماع اردوءَ جهڙي آسان ۽ ترقي ڪندڙ ٻولي يادگار ڇڏي آهي. ان اجتماع ۾ هندي، فارسي، عربي، ترڪي قومون شامل آهن. اردو هندستان جي انٽرنيشنل اجتماع لاءِ گڏيل ٻولي بڻجڻ جي پوري صلاحيت رکي ٿي، تنهن ڪري انگريزي حڪومت پنهنجي پهرئين دور ۾ ان (اردو/ هندستاني) کي اتر هند جي بين الاقوامي ٻولي مڃي ورتو هو. دهلي ۽ ڪلڪتو ان جا سرڪاري مرڪز هئا. ان کان پوءِ ٻئين دؤر ۾ دهليءَ بدران لاهور کي مرڪز بڻايو ويو ۽ دهليءَ جون ٻه يا ٽي شاخون پهرئين دؤر ۾ پيدا ٿي چڪيون هيون: لکنؤ، رام پور، حيدرآباد (دکن). آخر ۾ انگريز حڪومت وري دهليءَ جي مرڪزيت ٺاهي رهي آهي. پارٽي هندستان جي ان اڻلڀ خوبيءَ ”اردو هندستاني“ جي حفاظت ۽ ترقي ضروري سمجهي ٿي.
(الف) پارٽي ان کي پنهنجي عام حلقه اثر لاءِ ”انٽرنيشنل ٻولي“ مڃي ٿي.
(ب) پارٽيءَ جي حلقه اثر جون مقامي ٻوليون فقط شروعاتي ۽ وچئين درجي تائين تعليم جو ذريعو مشڪل سان بڻجي سگهن ٿيون. ان دؤر ۾ ”اردو هندستاني“ ٻوليءَ طور لازمي هوندي. جتي مقامي ٻوليءَ جي حد ختم ٿي اتي سموري تعليم ان ”اردو هندستاني“ جي ذريعي ڏني ويندي ۽ جامعه مليه دهلي اهڙي تعليم جو مرڪز هوندو.
(ج) اردوءَ جي ترقيءَ لاءِ پارٽي پنهنجي تعليمي مرڪزن ۾ هيٺين چئن ٻولين جي تعليم جاري ڪندي: (1) فارسي، (2) عربي (3) ناگري (4) انگريزي
(9) هندستان جي ٻين حصن سان ملڻ لاءِ جتي اردو بين الاقوامي فائدو نٿي ڏئي سگهي، انهن هندستاني ملڪن لاءِ پارٽي انگريزي ٻوليءَ کي پنهنجي انٽرنيشنل ٻولي مڃي ٿي.
(الف) ۽ اهڙيءَ ريت ٻاهرين ملڪن لاءِ پڻ ان کي پنهنجي بين الاقوامي ٻولي بڻائي ٿي.
سمجهاڻي: انگريزي ٻولي اندازاً ٻن سون سالن کان هندستان ۾ ڏاڪي بڏاڪي حڪومت ڪري رهي آهي. ڏکڻ هندستان جا ڪجهه حصا ان کي پنهنجي ٻوليءَ طور استعمال ڪن ٿا. تنهن ڪري ان کي نيم هندستاني ٻوليءَ جو درجو ڏيڻ انصاف ۽ مصلحت ٻنهي جي روءِ سان ضروري آهي.
(ب) پارٽيءَ جي حلقه اثر ۾ انگريزي ٻوليءَ جي تعليم هر فرد لاءِ درجن آهر ضروري آهي.
سمجهاڻي: سنڌ ساگر پارٽي پنهنجي پهرئين دؤر ۾ خارجي مصلحت لاءِ انگريزيءَ کي پهرئين درجي تي رکندي ۽ اردو هندستانيءَ کي ٻئي درجي تي. ان کان پوءِ ٻئين دؤر ۾ اردو هندستانيءَ کي پهرئين درجي تي رکندي ۽ انگريزيءَ کي ٻئين درجي تي، پر انگريزيءَ کي پنهنجي حلقه اثر مان نه ته خارج ڪندي ۽ نه ان جي اهميت کي گهٽائيندي.
(10) سنڌ ساگر پارٽي انڊين نيشنل ڪانگريس اندر هڪ مستقل پارٽي آهي، تنهن ڪري ان جو نصب العين ساڳيو انڊين نيشنل ڪانگريس جو نصب العين آهي يعني سڄي هندستان جي ڪامل، مڪمل آزادي ۽ استقلال.
(الف) سنڌ ساگر پارٽي آزادي حاصل ڪرڻ ۾ هندستاني ملڪن جي انفرادي ذميداريءَ کي سڄي هندستان جي ذميداري کان مٿانهون مڃي ٿي.
سمجهاڻي: جيڪڏهن هندستان جي ڏکڻ ۽ وچ وارا ملڪ آزادي حاصل ڪرڻ ۾ سستي ڪن ته اتر اولهه انڊيا کي پنهنجي پيش قدمي جاري رکڻ گهرجي. پارٽي اکين ڏٺي ڳالهه تي يقين رکي ٿي ته ٻاهرئين انقلاب جون لهرون پهريائين انهيءَ حصي سان ٽڪرائينديون. انقلاب جنگ جي اعلان جي شڪل ۾ هجي يا تخريبي پروپيگنڊا جي شڪل ۾، تنهن ڪري ٻين حصن پويان لڳڻ پنهنجي موت جي پرواني تي صحيح ڪرڻ برابر آهي. انهيءَ سنڌ ساگر پارٽيءَ جي حلقه اثر جي جنگي ۽ خارجي مصلحت پهريائين سنڌ ساگر نيشنل ڪانگريس جي قبضي ۾ هوندي. ان کان پوءِ آل انڊيا نيشنل (يا انٽرنيشنل) ڪانگريس جي هٿن ۾، ڇاڪاڻ ته اسان پنهنجو مستقبل وچئين ۽ ڏاکڻين ملڪن جي فيصلي تي نٿا ڇڏي سگهون.
(ج) سنڌ ساگر پارٽي فيصلو ڪري ٿي ته ڪافي زماني تائين اسان کي برٽش ڪامن ويلٿ جي اندر رهڻو پوندو ته جيئن گڏيل ٺاهه سان جنگي ۽ خارجي مصلحتن تي قبضو ڪري سگهجي.
(د) سنڌ ساگر پارٽي فيصلو ڪري ٿي ته جنگي ۽ خارجي (مصلحتن) تي قبضو ڪرڻ کان پوءِ ڪافي عرصي تائين اسان کي برطانيه سان گڏ رهي ان جي دوستيءَ مان استفادو حاصل ڪرڻ جي ضرورت پوندي.
(هه) سنڌ ساگر پارٽي مستقل اڀياس سان ان نتيجي تي پهتي آهي ته هندستان جي آزادي پسند ۽ انقلابي جماعتون عام طور جيتريقدر برطانيه جون محتاج نظر اچن ٿيون، حقيقت ۾ برطانيه کي ان کان گهڻو وڌيڪ انهن هندستاني جماعتن جي گڏيل عمل جي ضرورت آهي. تنهن ڪري پارٽي جي نظر ۾ ناممڪن ناهي ته عدم تشدد جي مسلڪ تي عزم ۽ احتياط سان عمل ڪرڻ جو نتيجو مڪمل آزادي نڪرندو. ان امڪان تحت پارٽيءَ عدم تشدد جو مسلڪ پنهنجي سياسي پروگرام ۾ شامل ڪيو آهي. هندستان جي وچئين ملڪن وانگر اسان ان کي هڪ مذهبي عقيدو نٿا مڃون.
حسبی اللھ لااِلٰہ اِلاَّ ھُوَ علیہ توکلت وھو رب العرش العظیم
وآخر دعوانا ان الحمدللھ رب العالمین۔
**