جمنا نربدا سنڌ ساگر پارٽيءَ جو بنيادي پروگرام
بسم اللہ الرحمٰن الرحیم
الحمدللہ رب العالمین وصلی اللہ علیٰ سیدنا محمد سیدالمرسلین و خاتم النبیین وعلیٰ اٰلہٖ واصحابہٖ واتباعہٖ من ائمۃ الدین وعباد اللہ الصالحین وبارک وسلم۔ اما بعد۔
اڄ اسان خدا جو نالو وٺي ۽ ان جي ئي مدد تي ڀروسو ڪري اتر اولهندي هندستان جي نئين سياسي جماعت ”جمنا نربدا سنڌ ساگر پارٽي“ جي پهرئين حصي جو ڪم سنڌ ۾ شروع ڪرڻ جو ارادو ڪيو آهي.
پارٽيءَ جا ڪجهه بنيادي قاعدا اسان لکي ورتا آهن ته جيئن خاص ماڻهن کي دعوت ڏيڻ ۾ سهوليت ٿئي. ان ۾ اڪثر اُهي ئي ڳالهيون آهن جيڪي سياسي مطالعو ڪندڙن جي نظر ۾ تعارفي عملن جو درجو رکن ٿيون. تنهن ڪري ان جي وڌيڪ تشريح جي هن مقدمي ۾ ضرورت ناهي. البته پارٽيءَ جي ميدان عمل کي محدود ڪرڻ جو مسئلو وضاحت جوڳو آهي.
جنهن مبصر جي نظر ۾ گذريل ٽيهن ورهين جي تاريخ آهي اهو سمجهي سگهي ٿو ته هندستان جو سياسي تقدم ايترو ڏکيو ڪونهي، جيئن ان کي اڳ سمجهيو ويندو هو. پر گڏوگڏ اها ڳالهه پڻ پڌري ٿئي ٿي ته اها راند جڏهن به ٺهي وري ڊهندي آهي ته ان جي اندر ۾ هندو مسلم اختلاف ئي نقصان جو سبب نظر ايندو آهي. ان اختلاف کي حل ڪرڻ لاءِ مختلف سياسي نظريا جوڙيا ويا پر عملي طور ”ويران وير وڌ“ وارو منظر آڏو اچي ٿو.
اسان عملي اشتراڪ سان گڏ فڪري اتحاد جو ضميمو پڻ ڳنڍيو آهي، ان ريت هڪ نئون تجربو ڪرڻ گهرون ٿا، ان لاءِ اسان هڪ اهڙو پرڳڻو چونڊيو آهي جيڪو ٻنهي تهذيبن جو مرڪز آهي.
جيئن گنگا جمنا دوآبو هندو تهذيب جو سرچشمو آهي ساڳيءَ ريت سنڌ ساگر مسلم تهذيب جي کاڻ آهي.
جيڪڏهن اسان انهن ٻنهي عظيم الشان پرڳڻن جو پنهنجي نظرين تي ٺاهه ڪرائي سگهياسين، سندن دلي تسڪين تي قادر ٿي سگهياسين ته ان نه حل ٿيندڙ ڏکيائيءَ جي ڪنجي ملي ويندي.
اهل علم ڄاڻن ٿا ته اسڪندريه ۾ حڪيمن (ڏاهن) جو هڪ ٽولو نيو فلاطوني پيدا ٿيو هو. انهيءَ انداز تي مسلمانن ۾ ڪيترائي ڏاها پيدا ٿيا جن مان شيخ اڪبر محي الدين ابن عربي ۽ شيخ الاشراق شيخ شهاب الدين سهروردي مشهور عالم آهن.
هندستان ۾ سلطان محمود غزنويءَ جي زماني کان صوفين سڳورن جي آمد شروع ٿي. سلطان شهاب الدين غوريءَ کان پوءِ ان مٽيءَ مان تصوف جي چئني طريقن ۾ ڪثرت سان معرفتِ الاهي ۾ ڪامل انسانيت جا خادم پيدا ٿيا. اُهي سڀ انهيءَ اشراقي حڪمت جا امام هئا پر اهڙو عالم جيڪو پنهنجن انڪشافن ۽ نظرين جي سهيڙ ۽ سموهه تي قادر هجي، امام ولي الله دهلويءَ جهڙو پيدا ناهي ٿيو.
انهن سڀني تصوف جي امامن جو مرڪزي فڪر وحدة الوجود آهي جيڪو ويدانت فلسفي جو بنيادي اصول آهي. شاهه ولي الله انهيءَ جي ئي تهذيب ۽ تڪميل سان انسانيت جي تشريح ڪئي ۽ ان کي ڪتاب ۽ سنت جو باطن ٻڌايو. جيئن ته سندن معرڪة الآراء ڪتاب ”حجة الله البالغه“ ۽ سندن فلسفيانه تصنيفن ”البدور بازغه“ ۽ ”التفهيمات الاهيه“ مان واضح ٿئي ٿو.
اسان جي خيال ۾ جيڪڏهن ٻنهي مذهبن جا خادمِ انسانيت انهيءَ فلسفي کي اڳواڻ بنائي اڳتي وڌڻ جي جدوجهد ۾ مصروف ٿين ته هندستان هڪ ڀيرو ٻيهر مجمع البحرين بڻجي دنيا جي رهنمائي ڪري سگهي ٿو.
اسان جي پراڻن ساٿين مان جيڪڏهن ڪو بزرگ اسان جو نئون انداز ڏسي پريشان ٿئي ٿو ته سندس خدمت ۾ مختصر عرض آهي:
کیسے تیرانداز ہو سیدھا تو کرلو تیر کو
اسان جو اصل مخاطب فقط هندستاني نوجوان آهي.
نصيحت گوش کن جاناں کہ از جاں دوست تردارند
جوانانِ سعادت مند پندپیر دانارا
(ترجمو: اي منهنجا پيارا دوست منهنجي نصيحت کي غور سان ٻڌ، سعادتمند نوجوان پوڙهي عقلمند جي نصيحت کي غور سان ٻڌندا آهن.)
[b]جمنا نربدا سنڌ ساگر پارٽيءَ جو پروگرام
[/b](1) دارالرشاد، اسوادالاعظم ۽ قاسم المعارف جا پراڻا ڪارڪن ۽ سندن ساٿي جيڪي وطني خدمت کي پنهنجو مذهبي فرض سمجهن ٿا، انڊين نيشنل ڪانگريس جي اندر هڪ مستقل پارٽي تشڪيل ڏين ٿا جنهن جو تعلق اتر اولهندي هندستان جي محدود پرڳڻن سان هوندو.
(الف) پارٽيءَ جو نالو جمنا نربدا سنڌ ساگر پارٽي هوندو.
(ب) ان پارٽيءَ جو ميدانِ عمل چئن ڀاڱن ۾ ورهايو ويندو:
(1) اڄوڪو صوبو سنڌ جنهن جو مرڪز ڪراچي آهي.
(2) سنڌو درياءَ ۽ ان جي مددگار دريائن جي زمين جنهن جو مرڪز لاهور آهي.
(3) دوآبو گنگا جمنا ۽ ان جي اثر هيٺ اجميري بنارسي علائقو جنهن جو مرڪز دهلي آهي.
(4) هندستان جو اهو حصو جيڪو پنهنجي فيصلي سان پارٽيءَ ۾ شامل ٿئي.
(2) ان پارٽيءَ جا نظري بنيادي اصول هي آهن:
(الف) عدم تشدد جي پابنديءَ سان ڪامل آزادي حاصل ڪرڻ. ان تاريخي حقيقت کي ياد رکڻ گهرجي ته عيسائيت عدم تشدد جي پابنديءَ سان ٽن سو ورهين ۾ ڪاميابي حاصل ڪئي هئي.
(ب) آبادگار، هنرمند ۽ پورهيت جي معاشي حالت سڌارڻ ۽ ان کي ترقي ڏيئي يورپ جي پورهيت جيتري بنائڻ. جيستائين ملڪ جي عام آباديءَ جي معاشي حالت ترقي نه ڪندي (تيستائين) سياسي ترقي ناممڪن آهي.
(ج) هندستان کي هڪ ملڪ نه پر يورپ وانگر ملڪن جو مجموعو مڃڻ، ٻولي ۽ معاشرت کي ملڪي ونڊورڇ جو بنياد بنائڻ.
(د) هر هڪ هندستاني ملڪ يعني جنهن ۾ هڪ ٻولي ڳالهائي وڃي ٿي ۽ ان جي معاشرت ۾ تقريباً هڪجهڙائي آهي، منجهس مستقل رهاڪو هر مرد ۽ عورت جو هڪ جيترو حق مڃڻ ۽ جمهوري نظام تي بنيادي قوميت کي ترقي ڏيڻ. نسل، مذهب ۽ قدامت کي وڏائيءَ جو ذريعو نه بنائڻ.
(هه) هڪ هندستاني ملڪ جي عام آباديءَ کي سندس مادري ٻوليءَ ۾ تعليم ڏيئي ووٽ جي اهميت سمجهائڻ.
سمجهاڻي: جيڪي هندستاني ٻوليون عربي اکرن ۾ لکجن ٿيون انهن جي تعليم هاڻوڪي لپي (رسم الخط) جي وسيلي نهايت ڏکي آهي، تنهن ڪري ضروري آهي ته يا ته اکر جدا جدا لکڻ جو رواج وڌو وڃي يا رومن اکرن ۾ لکڻ شروع ڪن. ٻي صورت ۾ ٽائيپ رائيٽر مان سؤلائيءَ سان استفادو ڪري سگهن ٿا. اسان ڇاڪاڻ ته جبري قوت استعمال نٿا ڪري سگهون، تنهن ڪري سمجهائي ڏاڪي بڏاڪي ڪاميابي حاصل ڪنداسين.
(و) ترقي يافته يورپ جي هنرن کي اسان جي ملڪ ۾ هلائڻ لاءِ ۽ وطن جي خدمت ۽ حفاظت ۾ مرد ۽ عورت کي جوان مردي سيکارڻ لاءِ يورپين معاشرت (يعني صنعتي ترقي ۽ فوجي تنظيم) اختيار ڪرڻ.
سمجهاڻي: يورپين قومن جي سياسي برادريءَ ۾ شامل ٿيڻ کان سواءِ نه ايشيا جي سياسي ترقي سؤلي آهي ۽ نه هندستان جي، تنهن ڪري معاشرتي انقلاب خوشيءَ سان برداشت ڪرڻ گهرجي نه ته رجعت پسند قوتون ملڪ کي رک بڻائي ڇڏينديون.
(ز) فڪر، اخلاق ۽ سياست ۾ هڪجهڙائي پيدا ڪرڻ لاءِ امام ولي الله دهلويءَ جي حڪمت ۽ فلسفي کي پارٽيءَ جو عقلي بنياد مڃڻ ۽ ان رستي سان انسانيت جي خدمت لاءِ تيار ڪرڻ.
سمجهاڻي: ٻين هزارين هجريءَ جي شروعات کان يعني جلال الدين اڪبر جي دؤر کان هندستان جي مفڪرن جو هڪ طبقو ابن عربيءَ جي فلسفي يا ويدانيت فلسفي جي اصلاح ۽ تڪميل ۾ ان ڪري مصروف رهيو جو ان کي هندستاني زندگيءَ لاءِ سياسي بنياد بڻائي. امام ولي الله دهلويءَ جو فلسفو انهن سڀني ڪوششن جو نچوڙ آهي. ان سان سڀني دينن ۾ تطبيق ڏئي سگهجي ٿي ۽ انسانيت جي ارتقائي تاريخ جي تشريح ٿي سگهي ٿي.
(ح) هندستان جي وحدت جو دارومدار وفاق (Federation) کي سمجهڻ. هندستان کي هڪ ملڪ سمجهڻ اوتري قدر غلط آهي، جيئن ڪو روس کي ڪڍي باقي يورپ کي هڪ ملڪ چوي.
(ط) فيڊريشن جي تڪميل لاءِ هڪ ڪافي ڊگهي عرصي تائين برٽش ڪامن ويلٿ ۾ رهڻ جو فيصلو ڪرڻ.
(ي) فيڊريشن جي ٻولي ترقي يافته هندستاني (اردو) ۽ انگريزيءَ کي مڃڻ.
سمجهاڻي: اردوءَ کي رومن اکرن ۾ لکي يورپين قومن ۾ رواج ڏيڻ ۽ مقطع اکرن ۾ لکي ايشيائي قومن ۾ پهچائڻ ان مقصد جي پورائي لاءِ ضروري آهي.
(3) پارٽيءَ جا عملي سياسي اصول هي آهن:
(الف) پارٽي پنهنجن نظرين کي ڦهلائڻ لاءِ خاص تعليم گاهن ۾ خلق جا خادم تيار ڪندي. فقط اهي ئي ماڻهو پارٽيءَ جا ميمبر ٿي سگهندا جيڪي انسانيت جي خدمت کي پنهنجو فرض قرار ڏيندا. ۽ عدم تشدد جي پابنديءَ سان ان فرض ادا ڪرڻ لاءِ هر قسم جي تڪليف سهڻ جو اهو وچن ڪندا ته هو تڪليف ڏيندڙن کان ڪنهن به صورت ۾ بدلو نه وٺندا.
(ب) پارٽيءَ جا جيترا به ميمبر حڪومت ۾ شامل ٿيندا، اُهي پنهنجي ڪُرسيءَ تي ملڪ جي هر فرد سان هڪ جهڙو ونهوار ڪندا ۽ رشوت وٺڻ بند ڪرائيندا.
(ج) پارٽيءَ جا واپاري ميمبر ماپ تور ۾ گهٽ وڌائي نه ڪندا، حساب لکڻ ۾ خيانت نه ڪندا، وياج بند ڪرائيندا.
(د) پارٽيءَ جا زميندار ميمبر هاري/ آبادگار سان جيڪو معاهدو ڪندا ان جا پابند رهندا. هاري/ آبادگار جي خاندان جي ترقيءَ جي ضرورتن مهيا ڪرڻ ۾ پوري مدد ڏيندا.
(هه) پارٽيءَ جا هاري / آبادگار ميمبر حڪومت جي ڍل ۽ زميندار جو حصو معاهدي جي پابنديءَ سان پورو ادا ڪندا.
(و) پارٽيءَ جا هاري/ آبادگار ميمبر جنهن سان ونهوار ڪندا، امانت کي پنهنجو شعار بڻائيندا.
(ز) پارٽيءَ جا جيترا به ميمبر علمي يا اخلاقي خدمت ڪرڻ لاءِ مخصوص آهن اُهي پنهنجي ملڪ مان جهالت ختم ڪرڻ لاءِ سخت جدوجهد ڪندا. هو (پنهنجي لاءِ) زندگيءَ جي ننڍين ضرورتن تي گذارو ڪندا.
(ح) پارٽيءَ جي هر تعليم يافته ميمبر جو فرض آهي ته هر مرد ۽ عورت کي لکڻ پڙهڻ سيکاري:
(1) پنهنجي ملڪي ٻوليءَ ۾.
(2) پنهنجي بين الاقوامي ٻولي ۾.
(3) هر مذهبي پابند کي سندس ملڪي ٻوليءَ ۾.
(ط) پارٽيءَ جي هر ان ميمبر (جيڪو اخلاقي استاد يا مرشد مڃجي ٿو) جو اهو فرض هوندو ته هو پنهنجي ملڪي ڀائرن کي حقن جو احترام سيکاري. ايستائين جو سندن ملڪ جو هر شخص ڪنهن جي جان ۽ مال، عزت کي نقصان پهچائڻ اخلاقي طور حرام سمجهي.
(ي) پارٽيءَ جو هر ميمبر پنهنجي زندگيءَ جون ضرورتون پاڻ ڪمائي حاصل ڪندو. ان جو فرض هوندو ته ملڪ مان بيڪاريءَ جي زندگيءَ کي ختم ڪري. هر امير ۽ غريب کي ڪنهن نه ڪنهن طريقي سان پورهيت بڻايو ويندو.
وآخر دعوانا ان الحمدالله رب العامين۔
دارالرشاد سنڌ ساگر
10 ڊسمبر 939 هندي