بيت الحڪمت
اسان جي دماغي تڪليف انتها تي پهچي ٿي وڃي جڏهن اسان ڏسون ٿا ته اسان جا ڏاها ۽ ترقي پسند نوجوان شيخ الهند جو ذڪر ڪرڻ به وساريندا ٿا وڃن. اسان کي ڊپ آهي ته اهڙيءَ طرح اسان هندستان جي سياست جي ميدان مان ڏاڪي بڏاڪي پوئتي هٽڻ تي مجبور ٿيندا وينداسين. تنهن ڪري اسان مڪي معظم ۾ فيصلو ڪري ورتو هو ته جڏهن به اسان وطن پهتاسين يا اسان جي رهنمائيءَ ۾ ڪوبه ڪم هلي سگهيو ته اسان جامعه مليه دهليءَ ۾ ”يادگار شيخ الهند“ ضرور قائم ڪنداسين. جيئن ته اسان جي شخصيت جي سموري علمي ۽ سياسي اوسر هن مردِ خدا جي ويجهڙائيءَ سان وابسته آهي، تنهن ڪري ضروري آهي ته هيءَ تحريڪ اسان لاءِ به اڳتي وڌڻ جو رستو صاف ڪندي. جيتوڻيڪ اسان جي خلاف هيءَ بدگماني پيدا ٿي سگهي ٿي پر هن وقت اسان جو نقطه نظر پنهنجي شخصي انا کان مٿڀرو آهي.
اسان جي سوچيل سمجهيل مستقل راءِ آهي ته جيڪڏهن هندستان جا مسلمان پنهنجو لاڳاپو حڪيم الهند امام ولي الله دهلويءَ جي ترقي پسند پروگرام سان نه جوڙيندا ته سندن قومي تحريڪ پنهنجي تاريخي عظمت وڃائي ويهندي. جيڪڏهن مفڪرن جو ڪو جٿو اسان جي هن فڪر کي مڃڻ جوڳو سمجهي ته ان کان پوءِ اسان دنيا کي مڃائي سگهون ٿا ته اسان جي دؤر کي ”فتاوا عالمگيري“ (ڪتاب) جي سهيڙ واري زماني سان ملائڻ لاءِ جيڪڏهن ڪو ”عروة وثقيٰ“ (مضبوط سلسلو) ملي سگهي ٿو ته اهي فقط حضرت شيخ الهند مولانا محمود حسن رحه ديوبندي ئي ٿي سگهن ٿا.
اسان هندستان ۾ پهچي پريشان حاليءَ کان جيتريقدر واندڪائي ڪڍي سگهياسين ان ۾ ”يادگار شيخ الهند“ جي فڪر کان هڪ پل به غافل نه ٿياسين، تنهن ڪري اسان:
(1) سڀ کان پهريائين انڊين نيشنل ڪانگريس ۾ پنهنجي مستقل پارٽي ٺاهڻ جو اعلان ڪيو.
(2) ان پارٽيءَ جي بنيادي اصولن ۾ حڪيم الهند امام ولي الله دهلويءَ جي فلسفي کي هڪ مستقل اڻمِٽ اصول قرار ڏنو.
(3) هي فلسفو پڙهائڻ لاءِ بيت الحڪمت جي تحريڪ شروع ڪري ڏني. بيت الحڪمت جو نصاب اسان مڪي معظم ۾ ئي پڙهائڻ شروع ڪيو هو ۽ گذريل سال گهڻو تڻو اهي ئي شاگرد پنهنجي رهيل نصاب جي تڪميل جي لاءِ دهليءَ ۾ ڪٺا ٿيا هئا.
(4) ان علمي تحريڪ کي ان وڏي استاد (شيخ الهند) جو يادگار ٺاهيو.
(5) ان تحريڪ کي مستقل طور تي هلائڻ لاءِ جميعت خدام الحڪمت جو نظام به تجويز ڪيوسين.
اسان پنهنجي موجوده حالتن ۾ هن راهه ۾ ڌيرج سان هلڻ کان سواءِ ڪجهه به نه ٿي ڪري سگهياسين. پر اسان جڏهن به جامعه مليه وياسين، بيت الحڪمت ٺاهڻ جي دعوت ڏيندا رهياسين. آخرڪار 17 نومبر 1940ع تي جامعه نگر ۾ بيت الحڪمت (يادگار شيخ الهند) جو افتتاح ٿي ويو.
ان مرڪزي بيت الحڪمت جي تمهيد ۽ حمايت لاءِ اسان دارالرشاد (ڳوٺ پيرجهنڊو)، مظهرالعلوم (ڪراچي) دينپور ۽ لاهور ۾ جيترو به موقعو ملندو رهيو، بيت الحڪمت جون شاخون قائم ڪندا رهيا سين. تنهن ڪري 10 ڊسمبر 939هنديءَ تي جمنا نربدا سنڌ ساگر پارٽيءَ جو دارالرشاد ۾ اعلان ٿيو. 28 ڊسمبر تي مظهرالعلوم ڪراچيءَ ۾ بيت الحڪمت قائم ٿيو. ان وقت خدا جي فضل و ڪرم سان دينپور جي بيت الحڪمت کلي (جيڪا) مستقل آمدنيءَ جي مالڪ آهي. لاهور ۾ مولانا احمد علي سلمه جي جوان شاگردن نومبر 940 هندي تي فاروق گنج ۾ بيت الحڪمت جو بنياد وڌو.
اسان بيت الحڪمت ۾ قرآن عظيم سان گڏ حضرت حڪيم الهند امام ولي الله جو فلسفو ۽ حضرت مولانا محمد قاسم رحه جا ڪتاب پڙهايون ٿا. اسان حضرت شيخ الهند جو خطبو جيڪو انهن مولانا محمد قاسم جي ڪتاب ”حجة الاسلام“ جي شروع ۾ لکيو هيو، کي آڏو رکي هن بيت الحڪمت کان بهتر سندن لاءِ يادگار سوچي به نه ٿا سگهون. حضرت شيخ الهند فرمائن ٿا:
”هاڻي حقيقت جي طالبن ۽ اسلام جي حامين جي خدمت ۾ هيءَ درخواست آهي ته حضرت خاتم العلماء (قاسم العلوم والخيرات سيدي و مولائي حضرت مولانا مولوي محمد قاسم متعنا الله بمعلومه ومعارفه) جي ڪتابڙن جي مطالعي ۾ ڪجهه وقت ضرور خرچ ڪيو ۽ سموري غور کان ڪم وٺو ۽ انصاف سان ڏسو ته موجوده دؤر لاءِ اُهي مٿانهان، مختصر، بهتر ۽ مفيد آهن يا نه. باقي مدرسه عاليه ديوبند جي خادمن خدا جو نانءُ وٺي اهو پڪو ارادو ڪيو آهي ته موصوف جي تاليف ۽ ان سان گڏ حضرت شاهه ولي الله قدس سره جون ۽ ڪجهه ٻين (مثال مولانا رفيع الدين ۽ مولانا محمد اسماعيل شهيد) جون تاليفون تعليمي نصاب ۾ شامل ڪري انهن جي اشاعت ۾ جيڪڏهن حق تعاليٰ توفيق ڏئي ته سرٽوڙ جاکوڙ ڪئي وڃي ۽ الله جو فضل حامي هجي ته اهو نفعو جيڪو سندن ذهن ۾ آهي ٻين کي به ان جي جمال سان ڪامياب بڻايو وڃي.
کیا فائدہ بیش وکم سے ہوگا
ہم کیا ہیں جو کوئی کام ہم سے ہوگا
جو کچھ ہوا، ہوا کرم سے تیرے،
جو کچھ ہوگا تیرے کرم سے ہوگا،
10 فيبروري 942 هندي
بيت الحڪمت قاسم العلوم لاهور