”جوڳيءَ تي جـَڙاءُ ،نسورو ئي نينهن جو“ : علي بخش پٺاڻ
سائين سرور منگي، ٽئگور جي انهيءَ ڏيئي وانگر وڏيرڪي اونداهين سماج ۾ علم جي جوت جلائي ۽ جھالت جي خاتمي لاءِ لاٽ روشن ڪئي، جنھن جا جرڪندڙ ڪرڻا اڄ سڄي سنڌ کي منور ڪري رهيا آهن. ڊاڪٽر مارٽن چيو آهي ته، ”دنيا جي جن عظيم انسانن دنيا کي جھالت ۽ وحشت مان ڪڍي علم ۽ تھذيب جي روشنيءَ ۾ آندو آهي ۽ جن هستين دنيا کي ذلت جي کاهيءَ مان ڪڍي عظمت جي آسمان تي رسايو آهي، اهي ئي باعزم انسان آهن.“ اهڙي طرح اسان جڏهن سائين سرور منگيءَ کي ڏسون ٿا ته هو هڪ باعزم ديومالائي ڪردار محسوس ٿئي ٿو، جيڪو ڪڏهن به ورچي نه ويٺو ڇاڪاڻ ته کيس خبر هئي ته، ”ٻيو ٻاريندو ڪير کاهوڙڪي کير ريءَ.“ هن پنھنجي سڄي حياتي تخليقي پورهيو ۽ سماجي ڪم ڪندي گذاري.
تعليم واري شعبي سان لاڳاپيل هئڻ ناتي مون کي چڱيءَ پر خبر آهي ته هر مھيني جي پهرين تاريخن ۾ پگهار جي نالي ۾ پئسن جا جهول ڀري ويندڙ ڪيترائي استاد يا ته اسڪولن جو منھن ئي نٿا ڏسن ۽ جي اسڪول اچن ٿا ته هڪ پيرڊ به پڙهائڻ جي تڪليف گوارا نٿا ڪن. ٻئي پاسي سائين سرور منگي هو جنھن پنھنجي اڌ ڊٿل جهوپڙيءَ کي آدرشي درسگاهه بڻائي ڇڏيو ۽ وڻن جي ڇانوَ ۾ بنا معاوضي جي سوين ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين جي ذهنن جي زمين کيڙي ان ۾ علم جو ٻج ڇٽيندو ۽ شعور جي آبياري ڪندو رهيو.
ڏوڪري تعلقي ۾ سائين سرور منگيءَ کانپوءِ هن وانگر اڪيلي سر سماجي ڪم ڪندڙ ٻيو شخص به آهي جنھن جو نالو ته محمد رمضان ساريو آهي پر سڀ ننڍا، وڏا، مايون توڙي مرد کيس ماما رمضان ڪري سڏيندا آهن. مامو رمضان اهو شخص آهي جنھن ٻارڙن خاص طور تي نياڻين جي تعليم لاءِ پنھنجو گهر به اسڪول لاءِ دان ڪري ڇڏيو آهي.
دنيا جي روزاني واري وهنوار ۾ اڪثريت انھن ماڻھن جي آهي جيڪي ”مال“ ميڙڻ واري ڌنڌي خفي ۾ مصروف رهندا آهن، پر ٿورا ئي سهي ڪي ماڻهو مال ميڙڻ بدران عزت ۽ محبتون ميڙيندا آهن، اهڙن ئي ماڻهن منجهه سائين سرور به شامل هو. کيس ايتريون ته محبتون پلئه پيون جو سن واري سيد وانگر سائين لفظ سندس نالي جو حصو بڻجي ويو.
سائين سرور منگي ڀٽائيءَ جي رامڪليءَ جو اهو جوڳي هو، جنھن جو ڪلهي ڦاٽل ڪنجرو ۽ مٿو اگهاڙو رهيو، هن ٻن ڏينھن جي سڪل ماني پاڻيءَ ۾ پسائي به کاڌي پر ڪڏهن به ڪنھن جي آڏو هٿ نه ٽنگيو. زندگيءَ کان ڪا شڪايت نه ڪئي ۽ ايتري تنگ حالي به سندس چھري تان ڪڏهن مرڪ کسي نه سگهي.
”جوڳيءَ تي جڙاءُ، نسورو ئي نينھن جو.“
انور پيرزادي لکيو آهي ته، ”دنيا ۾ هر ماڻهو صبح کان شام تائين جيڪا هڻ هڻان ڪري ٿو ان جو هڪ مقصد ته هن جي پيٽ جو دوزخ ڀرڻ هوندو آهي، ٻچا پالڻا هوندا آهن، گهر گهاٽ جو بِلو ڪرڻو هوندو آهي، زماني سان منھن ڏيڻو هوندو آهي ۽ اهڙي طرح روزاني زندگيءَ جي جياپي جي هڪ ڏينھن واري جنگ جوٽي ويندي آهي. پر ڪي ماڻهو انهيءَ ذاتي زندگيءَ واري جنگ وڙهڻ مان فارغ ٿي ٻئي به ڪنھن محاذ تي مقابلو ڪرڻ جي همت رکندا آهن،اهو ٻيو مورچو سماجي جنگ جو ڪيڏارو هوندو آهي.“ اهڙيءَ طرح سائين سرور منگي به سماجي ڪيڏاري جي اها جنگ علم ۽ قلم جي هٿيارن سان وڙهي ۽ سوين شاگردن ۽ شاگردياڻين کي علم جي هٿيارن سان مسلح ڪري کين مختلف شعبن واري عملي زندگيءَ جي ميدان مارڻ وارو هنر سيکاريو.
سائين سرور منگيءَ جو ڪردار ان ڪري به مثالي ۽ انوکو هو ڇاڪاڻ ته هو فقط اڻٿڪ سماجي ورڪر ئي نه هو پر خوبصورت شاعر، سٺو ڪھاڻيڪار، ڊراما نگار ۽ مضمون نويس به هو. هن جي ڊرامي ۽ ڪھاڻين جا ڪردار سندس علائقي جا جيئرا جاڳندڙ ماڻهو ۽ انهن جا مسئلا هوندا هئا جيڪي انتھائي خوبصورتيءَ ۽ تخليقي انداز سان هن چِٽيا آهن. هن جي شاعراڻي ٻولي ۽ لھجو به وڻندڙ اهي ته سندس شاعريءَ ۾ رواني ۽ موسيقيت به زبردست آهي. جنھن کان متاثر ٿيڻ کان ماڻهو رهجي نه ٿو سگهي.
**