بابا خرچي ڏي
هوڏانهن ساجن جو ننڍڙو پٽ جيڪو ڇهن سالن جو مس ٿئي ها! ٻاهران ڊوڙندو آيو. ”بابا! بابا! ٻاهر ٻارن ڏاڍا ڀلا ڀلا ڪپڙا پاتا هن، مونکي به وٺي ڏيندين؟ بابا ٰفيروز جي پٽ به ڀلا ڪپڙا پاتا هن. دلاور جي پٽ کي ته بوسڪيءَ جا ڪپڙا پاتل هئا. بابا! مونکي به اهڙا ڪپڙا وٺي ڏي. بابا! ٻارن کي کوڙ رپيا هن، خرچي ملي ٿن نه! بابا! مونکي به خرچي ڏي نه! بابا او بابا! ڳالهائين ڇونه ٿو. مونکي به خرچي ڏي نه!- امان! تون بابا کي چؤ ته خرچي ڏئي. وري اڳتي ڊڪندو وڃي پنهنجي ننڍڙي ڀيڻ جا بانبڙا پائي رهي هئي. ان کي وڃي کنيائين ۽ کيس ڪڏائيندو چميون ڏيندو، پيءُ وٽ کڻي آيو. بابا! هيءَ به خرچي وٺڻ آئي ٿئي. هن کي به خرچ ڏي نه!“
ساجن، حسرتن ۽ ارمانن جي سمنڊ ۾ گم ٿي ويو هو، ڪيئي جذبا ۽ امنگ سندس ذهن تي تري آيا هئا. سندس اکين م سنڌو ڇوليون هڻي اٿلي پيو هو. ساجن، وڏيري جي اوطاق تي وڃي ٿو، اوطاق تي ماڻهن جي رَشِ لڳي پئي هئي. وڏيرو وڏيءَ کٽ تي ويٺو هو. هڪ پاسي کان ڪتا ٻڌل هئا جن جا چهڪار پئي ٿيا. شايد اهي ڪتا رِڇَ جا ويڙها هئا، ڇو ته عيد کان ٻئي ڏينهن تي کيس رڇ جي بَڇَ ڪرائڻي هئي. ٻئي پاسي مانيءَ جون ديڳيون چڙهيل هيون، ٽئين پاسي ڇيلا ۽ ڪڪڙ پئي ڪُٺا. اڃان ساجن، وڏيري کي پنهنجو حال ئي نه ٻڌايو هو ته وڏيري جو نينگر گهر کان ٻاهر نڪري آيو، صاف ۽ ڳاڙها نوٽ هٿن ۾ هئس. زمين تي دڙها هڻندو پئي آيو. وڏيري ساجن کي چيو ته ساجن، نينگر کي ڪلهي تي کڻي وڃ ۽ وڃي هٽ تان شئي وٺي ڏينس. پر خبردار! پيسن جو خيال ڪجانءِ. ساجن جي دل ۽ دماغ تي هٿوڙا لڳي رهيا هئا. هن ٿورو اڳتي وڃي نينگر کي زور سان کڻي پٽ تي لاٿو ۽ پنڌ ڪرائيندو وڃي لالوءَ جي دڪان تان شيءِ وٺي ڏنائين. ان وقت ساجن جي دڪان ۾ سندس پٽ جا آواز ٻُري رهيا هئا. ”بابا! خرچي ڏي نه! بابا هيءَ به خرچي وٺڻ آئي ٿئي، هن کي به خرچي ڏي نه!....“
ساجن، هٻڪندي هٻڪندي، وڏيري کي چيو ته ”سائين اڄ عيد آهي. گهر ۾ ڪجهه ڪونهي. ٻار ٻچا سڀ بک تي آهن. مهرباني ڪري ڪجهه اڌارا پئسا ڏيوم ته وڃي ٻچڙن کي عيد ڪرايان!“
وڏيري خار مان چيو ته،”بيوقوفن ۽ ڄٽن مان اچي ڦاٿا آهيون. اڄ عيد جي ڀلاري ڏينهن تي به ڪونه ٿا ڇڏن. اڳئي قرض بيٺا ٿن وري آيا هن قرض وٺڻ.“
ساجن چيو:”سائين سڄي عمر اوهان لاءِ ٿا ڪمايون، نانگن جا ڏنگ اسان ٿا جهليون، پاڻيءَ جي وارن تي سِرن جو رَتُ اسان ٿا وهايون. مسڪين آهيون، اوهان جو قرض کائي ته ڪونه وينداسين. فصل جو اَن ته اُئين اوهان جي حوالي هوندو آ، مهرباني ڪيو، پئسا ڏيو ته وڃي عيد جو سنؤڻ پورو ڪيون.“
وڏيري چيو، ”گستاخ، ڪمينا، بي شرم توکي شرم نٿو اچي. اسان جي اڳيان ايڏي وڏي بداخلاقي پيو ڪرين. سڄي عمر اسان جي ٽڪرن تي پلجي وڏا ٿيئو. توهان جا ابا ڏاڏا اسان جي در تي نوڪريون ڪري مري ويا. تون وري ايڏو معتبر ٿي ويو آن جو اڄ اسان اميرن جي سامهون ٿو ٿئين. وڃ! منهنجي اکين اڳيان ٽري وڃ.“
”نه سائين نه! مان مسڪين ڪڙمي ماڻهو اوهان جو گستاخ ڪيئن ٿيندس. پر اوهان ته اسان جي رت ۽ پگهر جي ڪمائي پيا کائو. اوهان جون محلاتون اسان جي خون سان ٺهيل آهن. اڄ اسان جو ايترو حق به ڪونهي جو عيد جي ڏينهن به پيٽ ڀري کائي سگهون. چڱو لٽو پائي سگهون.“
”چڱي لٽي جا پُٽَ چوانءِ ٿو، زبان بند ڪر! ته ڪرايانءِ نه بَشَ!“ وڏيرو ڪاوڙ ۾ گجندو، راڪاس وانگر رنڀندو، ڇوهه ڇنڊيندو. ڪتن جي مٿان اچي ٿو. ڪتن جي ٿانون ۾ ايري ڇهين جا رڌل چانور کير ۾ پيا هئا. وڏيرو اهي ڏسي باهه ٿي ويو ۽ سامهون نوڪرن کي سڏ ڪندي چيائين ته: ”اڙي نبو، اڙي گلو. توهان کي شرم نٿو اچي بي ايمانو، نمڪ حرامو، جو توهان منهنجا ڪتا بک ماريا آهن، توهانکي خبر ناهي ته منهنجا ڪتا ڇهين ايريءَ جا چانور ناهن کائيندا. اهي سڳداسي چانورن ۽ کير تي پلجي وڏا ٿيا هِنِ. وس ٿو پڄي ته جيڪر اهي چانور توهان کي کارائي ڇڏيان. اڙي ساجن! وڃ! هوڏانهن سڳداسي چانور کڻي اچي ڪتن کي ڏي.“ ساجن بورچيءَ ڏي وڃي ٿو. بورچي کيس اسٽيل جي ڊيش ۾ ڪتن لاءِ خوشبودار سڳداسي چانور ڏئي ٿو ۽ چويس ٿو، ”خيال ڪجانءِ متان واٽ تي انهن مان چانور کائي ڇڏين.“ ساجن چيو، ”ڪتن جو کاڌو ڪتا ئي کائيندا، مان ڪونه کائيندس.“
ساجن اڳتي اچي ٿو، جتي وڏيرو ۽ ان جا کوڙ سارا چيلا بيٺا هئا. چانورن سان ڀريل ڊيش اچي وڏيري جي سامهون زور سان غصي مان آڏو رکيو ۽ چيو ته، ”وڏيرا کڻ پنهنجي ڪتن جا سڳداسي چانور، تون پاڻ وڃي کارائين. ائين چئي ساجن تڪڙا تڪڙا قدم وڌائيندو اوطاق مان ٻاهر نڪري آيو. ساجن، هاڻي ساڳيو ساجن نه هو بلڪ سندس اکين ۾ باهه جا شعلا هئا. اندر ۾ محرومي ۽ انتقامي جذبي جي باهه ڀڙڪي رهي هئي. سندس رت ٽهڪڻ لڳو هو.
ساجن جيئن ئي گهر جو در اندر ٽپيو ته سندس پٽ ڊوڙندو آيو، ”بابا! بابا! خرچي ڏي. هو جيئن ئي انگل ۽ آٽا ڪندو ساجن کي ويجهو آيو ته ساجن ڀَرُ ڪري کڻي لؤندڙيءَ واري چپاٽ هنيس. ائين لاڳيتيون ٻه-ٽي چپاٽون هڻي ڪڍيائينس. پٽھنس کي هنڌائتو ڌڪ لڳي ويو. معصوم بيهوش ٿي پٽ تي ڪري پيو. هن جي وات مان رت وهڻ لڳو. ماڻس ٻچي جي اها حالت ڏسي چرين وانگر هوش حواس وڃائي ساجن کي گهٽ وڌ ڳالهائيندي، بيهوش پٽ جي مٿان ڪِري پئي. ساجن، ڪاوڙ ۾ ٺڪاءُ ڪري مغز وارو ڏنڊو ڪڍايائينس. مٿي ۾ ڦاڙ پئجي ويس ۽ رتورت ٿي، هوءَ به ڪِري پئي. منهنجي زال جا روايتي ۽ رسمي پابندين کان آجي هئي، ڊوڙندي مٿي اگهاڙي ساجن جي گهر آئي ۽ اچي ساجن جي زال کي گوڏي تي سمهاري، پاڻي پياري هوش ۾ آندائين. اک پٽڻ سان پڇيائين، ”منهنجو ٻچو!“ ائين چئي وري بيهوش ٿي پئي . ٻچو جيڪو ڪجهه وکن تي ٿلهي جي پاڙ ۾ بيهوش پيو هو. منهنجيءَ زال جي نظر ان تي اڃان نه پئي هئي. جڏهن نظر ان معصوم تي پئي ته جان مان سـسراٽيون نڪري ويس. ”ادا ساجن! هي ڪهڙو ڪيس ڪيئي. توکي اڄ وڏي سندي ڏينهن ڇا ٿي ويو. ادا ساجن، اڄ ڇو ايڏو ظالم بڻجي ويو آهين. ڊُڪُ، وڃي ڊاڪٽر کي وٺي اچ.“
”ساجن ڊوڙندو ڊوڙندو ڊاڪٽر ڏانهن ويو ۽ چيائينس ته ڊاڪٽر صاحب منهنجي معصوم پٽ کي الائي ڇا ٿي ويو آهي، بيهوش آهي، مهرباني ڪري هلي ڏسوس. هڪڙو پٽ آهي، هن کانسواءِ ٻيو ڪوبه اکين جو آٿت ڪونهي. ڊاڪٽر صاحب جلدي ڪيو.“
ڊاڪٽر چيو، ”ڄٽ جا پٽ مٿو ته ڪونه ڦِريو اٿئي. اسپتال ۾ هيترا ماڻهو ويٺا آهن، انهن کي ڇڏي هلي تنهنجي ڇوري کي ڏسان. اهو وري ڪو آسمان مان لهي آيو آهي ڇا؟“
”سائين، پر حالت تمام نازڪ اٿس. تڏهن ٿو تڪڙ ڪيانوَ.“
”چڱو! وڃ، وڃي ٽيڪسي يا ٽانگو ڪرائي اچ.“
”سائين! مون مسڪين وٽ ته ايترا ڏوڪڙ ڪونهن جو ڪا سواري ڪرائي سگهان.“
”پنڌ ته تمام ٿورو آهي، مهرباني ڪري پنڌ هلندؤ ته مون تي احسان ٿيندو.“
”نه! بابا نه! مان ايترو واندو ناهيان جو پنڌ هلان. هڪ حال هيڻو ٻيو وري ڪن تڪڙ- ڊاڪٽر ڄڻ هنن جي ڪڙئي تي ويٺا آهن.“
نه بابا! نه! مون کان نه پڄي. بيوقوفن مان اچي ڦاٿا آهيون.“
ساجن ارمانن ۽ حسرتن جي هجوم ۾ غوطا کائيندو، شهر مان ٽانگو ڪرائي آيو. ڊاڪٽر کي ساڻ ڪري گهر آيو. ٽانگي وارو ٻاهر بيٺو رهيو.
ساجن جو گهر هاڻي، صبح وارو گهر ڪونه هو. هاڻي سندس پٽ جا پيءُ سان انگل ۽ آروچائيون، پيار واريون حجتون ڪونه هيون. هاڻي ڪنهن پٽ خرچي ڪونه پئي گهري. هڪ کَٽَ تي سندس زال بيهوشيءَ واري حالت ۾ ستل هئي.
هن جي زال معصوم ٻار کي کڻي کٽ تي سمهاري مٿان اجرڪ وجهي ڇڏيو هو. ساجن جو معصوم پٽ، هن ڪاري سماج جي هٿ ٺوڪين طبقاتي روايتن ۽ قانونن جي تيرن جو بَکُ بڻجي ابدي ننڊ سمهي چڪو هو، معصوم مري چڪو هو، هن جي مرڪندڙ ۽ نوراني چھري ۾ هڪ پيغام هو، هڪ اعلان هو.
ساجن لاءِ ڌرتي ٽامو ۽ آسمان ڳاڙهو بڻجي چڪو هو. سندس ذهن تي باهه جا آبشار لهي رهيا هئا. هن جي اکين ۾ ڳوڙهن بجاءِ باهه جا اُلا نڪرڻ لڳا، ڊاڪٽر چيو، ساجن، نهايت افسوس آهي جو ڇوڪرو ته وڃي خدا سان مليو. باقي مائي الله ڪندو ٺيڪ ٿي ويندي. ساجن جي زال کي هڪ شيشي سنگهائي هوش ۾ آندائين ۽ ڪجهه چمچي سان دوا پياريائينس.
ڊاڪٽر چيو، ”ساجن زندگي ۽ موت ته خدا جي هٿ ۾ آهي، باقي منهنجي في هڪ سئو روپيه!“ ساجن چيو في ..... في ته ...... “ ايتري ۾ هن جي زال ڊوڙي اچي ڊاڪٽر کي هڪ سئو روپيه في ڏيندي چيو، ”اچي وٺ هڪ سئو روپيه في. انسانيت جا دلالو!“
ٻئي ٻاهر نڪري آيا. ٽانگي واري چيو، ”ساجن خير ته آهي، ڇا ٿيو؟“
ساجن چيو،”ڇوڪرو مري ويو. زال بيهوش آهي. پر تنهنجا پئسا گهڻا ٿيا.“
ٽانگي واري چيو، ”ساجن توکان ٽانگي واري پيسا ورتا؟“
”ها! هن هڪ سئو روپيه في معصوم جي لاش تي بيهي وصول ڪئي.“
”ته پوءِ ساجن مان ڊاڪٽر ناهيان. مان هڪ تو جھڙو مظلوم ۽ مسڪين ٽانگي وارو آهيان. مون کي هاڻي ڪجهه به نه گهرجي.“ ائين چئي گهوڙي کي زور سان لڪڻ هڻي ٽانگي کي تيز ڪندو ڊاڪٽر کي اتيئي ڇڏي هليو ويو.ڊاڪٽر تڪڙا تڪڙا قدم کڻندو دل ئي دل ۾ جلندو، پڄرندو اسپتال ڏانهن روانو ٿيو. ساجن کي ٻچي جو ڌڪ کائي گهاوَ ڪري ويو. سندس اکين مان باهه جون ڏياٽيون ٻاريندو، ڪِليءَ مان ڪهاڙي کڻي ڪلهي تي رکي گهر مان نڪري ويو ....... ......... .
**