مان ۽ منهنجي ماءُ
منھنجون اکيون! مون اوهان کي هميشه ٿَرَ جي ڀٽن جيان خشڪ رکيو آهي. مون هميشه اوهان کي سِڪايو ۽ سُڪايو آهي. اڪثر ڪري آلو ٿيڻ نه ڏنو آهي. مون توهان جي ڀڄڻ ۽ پسڻ لاءِ دل جا دروازا هميشه مضبوط رکيا هئا ته جيئن دل منجهان نڪرندڙ ڪيفيتن جا بخار توهان تائين پھچي توهان کي وسڻ تي مجبور نه ڪن.
منھنجون اکيون! اڄ مون توهان لاءِ اهي سمورا دروازا کولي ڇڏيا آهن. اڄ ڇڇڪا ڪري وسي پئو. رڪاوٽن جا سمورا جهلي بند ڀڃي اٿل ڪري اٿلي پئو. ايترو وسو، ايترو وسو جو امڙ جي قبر جي مِٽي ايتري آلي ٿي پوي جو اُن آليءَ مِٽيءَ مان هڪ وڏي سِرَ ٺھي پوي، جنھن تي مان پنھنجي امڙ جو نالو ۽ تاريخ لکان.
اڄ توهان جو روئڻ سجايو آهي، ڇاڪاڻ ته اڄ توهان ان عظيم ماءُ جي مٿان روئي رهيون آهيو، جنھن جا اسان جي مٿان عظيم ۽ اڻ ڳڻيا احسان آهن. هن قبر ۾ اها عظيم ماءُ آهي، جنھن جڏهن لکھا ڪروڙين سال اڳ انسان جڏهن ميداني پٽن تي رهڻ شروع ڪيو هو، تڏهن ٻارن کي گرميءَ ۽ سرديءَ کان بچائڻ خاطر ڪپڙن پائڻ ۽ گهرن اڏڻ جو تصور پيش ڪيو هو.
منھنجي دل اڄ ايڏيون رڙيون ڪر، ايڏيون دانھون ڪر جو سموري قبرستان جي پکين ۽ پُسن ۾ سناٽو ڇانئجي وڃي. قبرن ۾ ڏار پئجي وڃن. ڌرتيءَ ۾ لرزش ۽ جنبش پيدا ٿي پوي. اڄ ايڏيون رڙيون ڪر جو گدڙن کان سموري رات پنھنجون اونايون ڪرڻ وسري وڃن ۽ انھن دانھن تي سوچيندا رهن، چٻرن جون ٻوليون چُپ ٿي وڃن. اڄ ايتريون رڙيون ڪر جو ماڻهو سمجهن ته پاڳل ٿي ويو آهي. برابر مان سياڻن جي دنيا ۾ پاڳل ئي ته آهيان!!
منھنجي عظيم ماءُ! مان اُن سُور جي شدت کي محسوس ٿو ڪريان، جڏهن تو مونکي ڄڻيو هو، ان وقت سور جي شدت توکي اهڙيءَ طرح ڪپي ۽ ڪوري رهي هئي، جيئن ڪرٽ ڪاٺ کي ڪپيندو ۽ چيريندو آهي. ايترن سورن سھڻ جي باوجود به تو ۾ مون لاءِ ڪوبه غصو يا بيزاري ڪونه آئي. ان وقت به تو مونکي ڏسي مرڪي ڏنو هو. تو پنھنجون سموريون صلاحيتون، سمورا سُک، خدمتون، همدرديون ۽ محبتون مون لاءِ وقف ڪري ڇڏيون. تتيءَ ٿڌيءَ ۾، اگهائيءَ سگهائيءَ ۾ پاڻ کي جوکي ۾ وڌو بلڪ مونکي ڪوسو واءُ لڳڻ نه ڏنو. پوءِ اڄ مان ان عظيم ماءُ جي قبر تي ڇونه اچان ۽ ڇونه روئان.
مان جڏهن مِٽيءَ سان کيڏندو هوس، مٽيءَ ۾ ڀـڀوت ٿي ويندو هوس، يا جڏهن ٻاهران ايندو هوس ۽ گهر جو در ٽپي اندر داخل ٿيندو هوس، ان وقت عظيم ماءُ جنھن پُرڪيف، پُراسرار ۽ شفقت ڀرئ نگاهه سان هڪ وار جا نگاه ڪندي هئي ته ان نگاهه ۾ ايڏي ته جامعيت هوندي هئي جو ٻنھي جھانن جون خوشيون ۽ مسرتون ان هڪ نگاهه تان قربان ڪري ڇڏجن. ٻيا احسان ته اڳتي ٿيا. ته پوءِ ان عظيم قبر تي ڇونه وڃان، جنھن همدردي، محبت، امن، محنت ۽ شعور جون لوليون ڏنيون. دنيا جي سمورين مڌر سنگيتن جا سُرَ ۽ آلاپون گڏ ڪجن تڏهن به ان لوليءَ جي مٺڙي سُرَ برابر ٿي نٿيون سگهن، جنھن ۾ سوز ۽ سُرور جو گڏيل امتزاج موجود هو.
انھن قبرن تي ڇو وڃان، جن خدا پاڪ جي خلق کي پاڻ ۾ ويڙهائي ۽ ورهائي انھن بي قصور انسانن جي لاشن مٿان چڙهي وڏا وڏا ٽھڪ ڏنا. پنھنجا ذاتي مفاد حاصل ڪيا ۽ ڪوڙي ۽ عارضي شھرت حاصل ڪئي. انھن قبرن تي ڇو وڃان، جن معصوم انسانن جي عزتن ۽ لڄن جي اولڙگاه وانگر لتاڙ ڪئي.
ان عظيم قبر تي ڇونه وڃان جنھن سان ڪيتريون ۽ ڪيڏيون به حجتون ۽ ارڏايون ڪندو هوس. رُسندو هوس. اڍنگا انگل ۽ آٽا ڪندو هوس ته ڪڏهن به گهنڊ منھن ۾ ڪونه وڌائين. غصو ڪونه ڪيائين. پٽون پاراتا ڪونه ڏنائين. نفرت ۽ تعصب نه ڪيائين، بلڪ انھن ڪيفيتن ۾ هلڪي هلڪي مرڪ منھن تي هوندي هيس. گستاخيون ۽ شرارتون به منھنجون هونديون هيون ته به ڪنڌ ۾ ڀاڪر وجهي پرچائيندي ۽ وري به پاڻ هئي. پوءِ اهڙي عظيم هستيءَ جيڪا همدرديءَ ۽ بردباريءَ جو پھاڙ هئي ان جي قبر تي ڇونه وڃان!
انھن قبرن تي ڇو وڃان، جن هميشه مونکي ذهني، شعوري، فڪري، جسماني، علمي، تھذيبي، تخليقي ۽ تعميري طور تي لُولو لنگڙو، ٻوڙو ۽ گونگو بڻائي ڇڏيو. فقط پنھنجن اشارن تي هلڻ ۽ نچڻ سيکاريو. جن هميشه پنھنجا پير چٽايا، پنھنجي اڳيان گردن جهڪائي بيهڻ سيکاريو. جن انسانيت کي ڏنگ ۽ ڏنڀ ڏنا. انساني قدرن جي پائمالي ڪئي. انسانيت جي محسنن کي طرح طرح جون اذيتون ۽ عذاب ڏنا ويا. ڪن کي ڦاهن تي لٽڪايو ويو، ڪن جون زبانون ڪٽيون ويون. کلون لھرايون ويون. زهر جا پيالا پياريا ويا.
انھن قبرن تي ڇو وڃان، جن ڪڏهن ائين ڪونه پڇيو ته پيٽ ۾ بک اٿئي يا ڍَءُ، جهڳو ٺھيل اٿئي يا نه. ٻچڙن جي زندگي ڪيئن ٿي گذري. تعليم، تربيت ۽ صحت جو بندوبست آهي يا نه. هنن جو انھن مسئلن سان ڪوبه واسطو ڪونه هو. هنن جي سوچ فقط اها هئي. مان هنن جي مستقل مفادن لاءِ ڪيترو ۽ ڪيستائين ڪارائتو آهيان. هنن جون نظرون منھنجي کيسي ۾ هيون. باقي منھنجي بک، بدحالي، بيماري، مفلسي ۽ بيوسيءَ سان انھن جو ڪوبه تعلق ڪونه هو. هنن جي پٿر دل کي ڪڏهن به مون لاءِ ڪھل ڪونه آئي.
انھن قبرن تي ڇو وڃان، جن سان نه ڪڏهن رُسي ٿو گهان ۽ نه ڪا حجت ڪرڻ جي جرئت ڪري ٿو سگهان. يعني پنھنجائپ جي ڪابه ٻولي ڪونهي. ان عظيم قبر تي ڇونه وڃان، جنھن جون اکيون هميشه در ۾ کتل هونديون هيون. جيستائين گهر ۾ نه ايندو هوس، تيستائين اک نه لڳندي هيس. رات جو جنھن مھل به گهر آيس ته پنھنجي عظيم ماءُ کي انتظار ۽ اوسيئڙي ۾ جاڳندو ڏٺم.
**