ڪالم / مضمون

نه هِنَ پاسي - نه هُنَ پاسي

محمود مغل لکي ٿو:
”هن ڪتاب ۾، ڏاڏاهي صاحب تقريبن اڌ صديءَ جو سفر طئه ڪيو آهي. سندن نثر کي ڏسجي ٿو ته محسوس ٿئي ٿو ته هٿن جي جاءِ تي، دل جون آڱريون لکي رهيون آهن. لهجي ۾ ڪا بناوٽ ڪانهي ۽ قلم جي ڪاٽَ ۾ پنهنجي جاءِ تي اُها تِکائي آهي، جيڪا ڪنهن ڪالم جو مزاج بڻجي سگهي ٿي. سندن تحريرن ۾ ٻي خاص ڳالهه سندن موضوع آهن. عام رواجي ڳالهين کي بي انتها گهرائپ ۽ ڳُوڙهائپ سان کِلندي کِلندي ڏاڏاهي صاحب بيان ڪري ويا آهن.
ڏاڏاهي صاحب، ڪمال مهربان وجود آهن. وٽن جيڪِي ڪجهه آهي، انهيءَ جي کين ڄاڻ آهي ۽ جيڪِي ڪجهه نه اٿن، انهيءَ جي به سُڌ رکن ٿا ۽ اهو مٿن، سهڻي جو ڪيڏو نه ڪرم آهي. “
Title Cover of book نه هِنَ پاسي - نه هُنَ پاسي

ڳالهه مختصر

ڳالهه مختصر ته عاشقن ۽ شاعرن جون دليون چوري ٿينديون رهيون آهن، صدين کان اهڙين چورين جو سلسلو هلندو پيو اچي، ڍڳا، ڍور، اٺ، گهوڙا، رڍون، ٻڪريون، مينهون، ڳئون، ويندي ڪڪڙيون به چوري ٿينديون آيون آهن. انهن مان ذڪر ڪيل جانور ته سفارشن تي لڳ لاڳاپي تي، ڀُنگ تي يا پوليس ذريعي سڀ نه ته به ڪجهه واپس ڌڻين کي ملي ويندا، ليڪن دل هڪ ڀيرو چوري ٿي ته وري واپس ملڻ جو سوال ئي پيدا نٿو ٿئي ڳالهه مختصر ته گهٽ ۾ گهٽ منهنجي اڌ صديءَ جي ياداشت ۾ اهڙو ڪو به مثال نه ٿيو آهي ته ڪنهن جي نازڪ دل ڪنهن حسين مهجبين چور کان واپس وري هجي.
خير اها ته هئي مختصر معلومات يا خلاصو. مختصر لفظ تي ياد آيو ته منهنجي هڪڙي دوست زاهد جو هڪڙو دوست آهي. جيڪو هر ڳالهه ڪرڻ کان اڳ ۾ چوندو آهي ته ’ڳالهه مختصر‘ ۽ پوءِ زاهد چواڻي ته اها مختصر ڳالهه ڪلاڪ کان ٽي ڪلاڪن تائين به هلندي آهي ۽ انهي وچ ۾ گهٽ ۾ گهٽ همراھه پنجاهه کن دفعا چوندو آهي ته ڳالهه مختصر سو آئون به چوان ٿو ڳالهه مختصر ته مون کي اول اهو اعتراض آهي ته عاشقن ۽ شاعرن وٽ ويچاري دل ته چند ڏينهن مهمان هوندي آهي هو ته پهرين ئي تِيرِ نظر جا گهايل ٿيڻ شرط دل ڏيئي ڇڏيندا آهن ته پوءِ حسينن تي چوريءَ جو الزام ڇو ٿا هڻن، هڪڙي فلم جو گانو آهي ته ’دلبرا لڪين ڇو ٿو، ڄاڻان ٿي مان، تون ئي آهين چورچور چور، منهنجي دل جو چور‘ وري اڃان وڏو بهتان به ٻڌو ته عاشق رڳو معشوقن کي چور نه پر ڦورو به چون ٿا، جيئن ’منهنجي دل ڦري دلبر ويو’ يا ’کسي دلدار ويو دلڙي‘ وغيره ڳالهه مختصر ته ذڪر ڪيل چوريءَ جي وارداتن کان سواءِ هڪ ٻي قسم جي چوري به ورهين کان وٺي ٿي رهي آهي جنهن جو پير کر ته لڀي سگهي ٿو، پر ان چور خلاف جوڳي ڪاروائي ڪير به ڪونه ٿو ڪري ! اها آهي ادبي چوري ... ڪا نئين ڳالهه يا عجيب انڪشاف ڪونه پيو ڪريان، ادب سان لاڳاپيل دوست ان کان اڳيئي آگاھه آهن، پر چند مهينن کان ’امرتا‘ ۾ اهڙي چوريءَ بابت دانهون ڪوڪون ٿيڻ لڳيون آهن. خاص ڪري گذريل نومبر واري ڪڙي ۾ اهڙا خط ڇپيا آهن، جن ۾ اهڙن ادبي چورن جي نشاندهي ڪندي ’امرتا‘ جي انتظاميا کان مؤثر ڪاروائي ڪرڻ ۽ آئينده ادبي چوري جي روڪٿام لاءِ قدم کڻڻ جو گهرون شامل آهن. پهرين ڳالهه ته ’امرتا‘ کي اهڙي چوري ۽ چور بابت پڪا پختا ثبوت وٺڻ کپن، رڳو الزامن تي ڪاروائي ڪرڻ مناسب ڪانهي پوءِ جنهن تي الزام لڳايو ويو آهي، ان کي به صفائي ۽ بچاءُ جو موقعو ملڻ گهرجي، ان بعد ئي ڪاروائي ڪرڻ جڳائي ٿي، وڌيڪ ادبي ملڪيت جا مالڪ، چور ۽ امرتا جي انتظاميا ڄاڻي ۽ سندن ڪم ڄاڻي پنهنجو ڇا وڃي ؟
ڳالهه مختصر ته بڪيرا شريف تعلقي ٽنڊي الهيار ۾ درجن کن درگاهون آهن، انهن درگاهن مان هڪ درگاھه جا ٻه عدد فقير رات جو سانجهي ٽاڻي شهر ۾ نڪرندا هئا ۽ نهايت ئي سريلي آواز ۾ هر گهر جي اڳيان صدا هڻندا هئا ’وسي خير بابا، ٻه فقير ٽِي دعا‘ انهن جون صدائون اڄ کان چاليهارو سال اڳ مون پاڻ پنهنجن ڪَنن سان ٻُڌيون ۽ پوءِ هر گهر مان کين خير ملندو هو، هاڻي ته الائجي اهي فقير ۽ سندن سريليون صدائون آهن يا نه ؟ تنهن کان سواءِ هاڻي ته فقير صدائون هڻن ئي ڪونه ٿا ڪال بيل وڄائي يا در کڙڪائي خيرات ٿا وٺن ! سو ڳالهه مختصر ’امرتا‘ جي انتظاميا ۾ ٻه فقير (فقير محمد ڍول ۽ فقير محمد انڙ) آهن باقي ٽيون آئون آهيان !
ڳالهه مختصر ته ڪالم ٻالم لکڻ اچي ڪونه پر مٿين ٻنهي پيارن همراھن جي دل رکڻ لاءِ مڙيو ٻه چار ضروري غير ضروري ڳالهيون گهڙي وٺندو آهيان تازو ئي ’ٻه فقير ٽي دعا‘ (اسين ٽيئي ڄڻا) اڌڙوٽ شاعر ڊاڪٽر عزيز ناز دائودپوٽي جي ڪيلنڪ تي ويٺا هئاسون (اڌڙوٽ انهي ڪري جو پاڻ نه نوجوان شاعر آهي ۽ نه ئي وري جُهور پوڙهو) ڊاڪٽر به ماڻهن جو آهي، جانورن جو نه، ته پاڻ سندس هڪ غزل اسان کي ڏيکاريائين جيڪو 28 سپٽمبر 1975ع جو لکيل هو ۽ سندس چوڻ موجب ته ان جي اصلاح مون (راقم) شام جو 5 وڳي مهراڻ ايڪسپريس ۾ ڪراچي ڪينٽ اسٽيشن تي ڪئي هئي، جڏهن عزيز ناز، ايل ايم سي (هاڻي ايل ايم يو) ۾ ايم بي بي ايس جو اسٽوڊنٽ هو، تڏهن پاڻ شاعري زور شور سان ڪندو هو، پوءِ وري ويهه پنجويهه سال گم سم رهيو ۽ هاڻي ’امرتا‘ جي اجراءَ سان عزيز ناز جي شاعري به اجري نکري ۽ پڌري ٿي پئي آهي .ڳالهه مختصر ته هِن منهنجي لکڻيءَ کي نثر جي ڪهڙي صنف چئجي جو هي مضمون، نه افسانو، نه ڊرامو، نه تاثر نه ڪالم ۽ نه ئي ڪهاڻي آهي، تنهن ڪري مون ان کي صنف ’ڊيگهه‘ لکيو آهي ڳالهه مختصر ته هيءُ ’ڊيگهه‘ ڪنهن کي وڻي ته به وهه واهه، جي نه وڻي ته به وهه و ا... آخر ۾ آئون هن ڊيگهه بابت ٻن نالي وارن شاعرن ۽ نثر نويسن نصير مرزا صاحب ۽ ڪوثر ٻرڙي صاحب کي عرض ڪندس ته مهرباني ڪري مون کي ٻڌائين ته هن نثري تحرير، صنف، قسم يا اسم کي ڪهڙو نالو ڏجي ؟ ته آئون ايندڙ مهيني اهو نالو لکان! جيڪڏهن ٻنهي صاحبن ڄاڻ نه ڏني ته پوءِ آئون ’ڊيگهه‘ ئي لکندو رهندس، هاڻي ڳالهه کي سچ پچ مختصر ڪندي موڪلايون ٿا.

[ڇپيل: ’امرتا‘ ڊسمبر 2002ع]