مهاڳ : 24 سالن کان منهنجو روح ساڻس ڪيڏو نه وابسطه آهي.!
هي انهن ڏينهن جي ڳالهه آهي جڏهن، منظور سان منهنجي پهرين ملاقات 24 سال اڳ زرعي يونيورسٽي ٽنڊوڄام جي لان تي ٿي. پهرين ئي ملاقات ۾ مونکي ائين لڳو ته مان کيس ڪيترن ئي جنمن کان واقف آهيان. انتهائي شريف، سڀني جو خيال رکڻ وارو، مهاڏو اٽڪائيندڙ، روح جي مستي سان سرشار، کليل دل ۽ جاڳيل ذهن وارو، هي ڄڻ سنڌ جي مِٽي مان ڦٽي نڪتل ماڻهو آهي. 24 سال زندگي جو عرصو ٿورو ناهي پر ان سموري عرصي دوران اسان هڪ لمحو به هڪٻئي کان اوجهل ناهيون رهيا. زندگي ۾ ڪيڏا ور وڪڙ آهن، پر اسان هميشه سڌي رستي هلندا رهياسين. مان ائين محسوس ڪيان ٿو ته 24 سال گذرڻ جي باوجود، اڄ به منظور سان ڄڻ ان ئي لان تي ويٺو آهيان. شايد ماڻهن جو گهڻو ڪجهه بدلجي ويو هجي، پر اسان لاءِ ڪجهه به ناهي بدليو. بدلاءُ زندگي جي علامت آهي، پر انسان جو انسان ڏانهن بدلاءُ ٻج جي داڻي وانگر هجي ته اهو بدلاءُ زندگي جو روپ وٺي ظاهر ٿئي ٿو. فني مامرن کان هٽي ڪري، مان هتي ناول جي روح تي ضرور لکڻ چاهيندس. ڇو ته ڪُجهه ڪتابن ۾ لکندڙ ۽ پڙهندڙ جي دل ڦٿڪندي محسوس ٿيندي آهي ۽ دل جو ڦٿڪڻ روح جي سجاڳي کانسواءِ ٿي نه ٿو سگهي. ناول پڙهڻ کان پوءِ ڪميونسٽ تحريڪ، ڌرتي، ڌرتي جي ماڻهن، ماڻهن جي روين، رشتن، پيار محبت، جدوجهد، اڻ ٿڪ محنت، تڙپ ۽ رياست کي صحيح طرح سان سمجهڻ جي ڪوشش ڪئي اٿم. ناول جا ڪردار هڪٻئي سان ائين اٽيج آهن جو پڙهندڙ ائين گمان ڪري ٿو. ته هي ڪردار هڪٻئي کان الڳ ٿيندا ته زماني جي تيز طوفان ۾ اڏري ويندا. ۽ بلڪل سائره، شهه مريد ۽ حاني سان ائين ٿيو به.
ناول جا مُک ڪردار سنگهار، اُرميل، فيروز، شهه مريد، ۽ تيرٿ زندگي جي بي ترتيبين کي ترتيب ڏئي ائين سمجهائن ٿا، ڄڻ اسانجي ڀر ۾ ويٺا آهن. بلڪه هي سنڌ جو روح آهن. سنڌ جي مٽي جي خوشبو آهن. هر هڪ ڪردار پنهنجي زندگي جي سمجهيل مقصد خاطر اڳيان وڌي ٿو. زندگي کي ڏکين حالتن ۾ به جيئي ٿو. جيئڻ جو هر جتن ڪري ٿو. مايوس ٿيڻ بجاءِ حق سچ لاءِ وڙهي ٿو ۽ کلندي کلندي قربان به ٿئي ٿو. ڇو ته هو وسيع زندگي کي گذارڻ جا قائل آهن. تنگ زندگي ۾ هو گهٽن محسوس ڪن ٿا.
دنيا ۾ اٿاهه بيچيني ۽ پريشاني جو سڀ کان مُکيه ڪارڻ انسان جو پنهنجي سامهون صحيح مقصد نه رکڻ آهي. زندگي جو ٺيڪ مقصد معلوم ڪرڻ لاءِ انسان کي پنهنجي شرير روپي گرنٿ (انساني اندروني ڪتاب) کي پڙهڻ گهرجي. ڇاڪاڻ ته سڀ ڪتاب ۽ علم انهي انساني ڪتاب مان نڪتا آهن. انساني وجود سڀني ڪرشمن جو سرموڙ ڪرشمو آهي. جيڪڏهن انسان جي اندروني اک (Third Eye of Wisdom) کُلي پوي، ته هو سچ پچ هري جو مندر (True Temple of God) ٿي پوي.
اصل راز انسان جي اندر آهي. ڪتابن ۾ صرف انهي راز جو ذڪر آهي. انسان کي علم آهي ۽ هو باخبر آهي پر ڪتابن کي خبر نه آهي ته هُو ڇا آهن. انسان آڳو پيڇو سوچي سگهي ٿو، پر گرنٿ پوٿيون (ڪتاب ڊائريون) نه. عام ڏٺو ٿو وڃي ته سنساري لوڪ ڪرم ڪانڊ (شريعت) کي پرماتما (خدا) کان به وڌيڪ اهميت ڏين ٿا. انهن جي نظر ۾ ڌرم (مذهب) جو مطلب آهي گرنٿن پوٿين (ڪتابن، ڊائرين) تي يقين ڪرڻ, جڏهن ته الله جا ولي، صوفي ۽ پراچين مَها پُرش جا جيون انسان جي اصلي مقصد يعني اندروني اک (Third Eye of wisdom) تي زور ڏيندا رهيا آهن. سو اڄ دنيا هڪ چڱو خاصو جيل خانو بنجي پيو آهي ۽ جيڪي ماڻهو انالحق جي ڳالهه ڪن ٿا ۽ انسان جي اندر جي دنيا کي روشن ڪرڻ جي ڳالهه ڪن ٿا. ڏوهي سمجهيا وڃن ٿا.
اڄ ڪلهه سماجڪ ۽ معاشي ڌرمن جي ڪمي ڪانهي. ڪمي آهي ته اهڙن انسانن جي جيڪي عالمگير ڌرمن، خاصيتن ۽ ڪردارن جا مالڪ هجن. ڪهڙي شريعت کي ڇڏجي ۽ ڪهڙي کي اپنائجي! ماڻهن جون طبيعتون مختلف ۽ سوچڻ سمجهڻ جا طريقا به مختلف، ۽ هر ڪو پيو سوچي ته منهنجو ئي طريقو ٺيڪ آهي. سنسار (دُنيا) ۾ ويچارن جو ميل ۽ فرق رهندو، سڀني کي هڪ خيال تي آڻڻ مشڪل ٿو لڳي، پر دراصل سڀني انسانن جو پاڻ ۾ روحاني رستو (Divine Link) آهي، جنهن کي دنيا جي ڪا به طاقت ٽوڙي نٿي سگهي. سڀني مشڪلاتن جو هڪڙو ئي حل نظر اچي ٿو ۽ اهو ته روحانيت کي هڪ سائنسي جي روپ ۾ دنيا اڳيان پيش ڪجي. رسمون، رواج ۽ طريقا (شريعت) ڀلي هر ڪنهن جا پنهنجا رهن، پر روحاني سائنس کي هر ڪو عملي روپ ڏيئي ۽ پنهنجي شرير (جسم) جي اندر آتما (روح) کي پرماتما (رب) سان ملائڻ جو تجربو حاصل ڪري. هي تجربو انسان جي ذات کان شروع ٿي، پوري سماج کي اثر ۾ آڻي سگهي ٿو. سرمائيدارانه معاشري انسان جي قدر قيمت مقرر ڪري رکي آهي. ان ڪري به سماج جي هر شيءَ ڄڻ مارڪيٽ جي جنس بنجي وئي آهي.
ڪتاب پڙهڻ ئي نقطو ناهي. سنت مهاتما (ولي اولياءِ) جنهن نقطي جي ڳالهه ڪن ٿا سو آهي. پريم،
سڀ ساڌن (طريقا) پريم (پيار) اُتپن (پيدا) ڪرڻ لاءِ ڪجن ٿا. دل ۽ سماج ۾ پريم جي پيدا ٿيڻ سان، رحمتون بارش بنجي اچن ٿيون. جتي پريم نٿو رهي اتان سڀ نعمتون ۽ رحمتون ڪافور ٿيو وڃن. پريم بنان سڀ ڀجن، (حمد وثنا) ۽ بندگي بيڪار بي سوادي رهي ٿي. پريم سنسار جي جان ۽ زندگي جو جوهر آهي. پوترتا (پاڪائي) ۽ سادگي جو سارتت (Essence) آهي. پريم بنا زندگي ويران آهي. پريم آهي آب حيات. جو زندگي کي تازو توانو رکي ٿو. پريم ڪو هَٽ نه آهي. هِن مارگ (رستي) ۾ ته تن من، ڌن ۽ ايمان سڀ پريتم (محبوب) مٿان قربان ڪرڻو پوي ٿو. سَر جو سانگو لاهڻو پوي ٿو.
اسان ته محبت جي سمنڊ جي هڪ بوند آهيون ۽ انهي سمنڊ سان دشمني ڪري وڙهي رهيا آهيون. ڀلا بوند ڪڏهن سمنڊ سان وڙهي ڪامياب ٿي سگهندي. نه، بلڪل نه. ڪاميابي صرف بوند جو سمنڊ ۾ سمائڻ آهي. جڏهن ته اڄ ڪلهه سڀ ڪجهه غلط ٿي رهيو آهي، بلڪل غلط، هڪڙي ننڍڙي سوچ، ته آئون افضل ۽ ٻيو ادنيٰ ۽ نفرت شروع.
جيئن جنت ۽ جهنم ٻه عادتون آهن، انسان ۾ ٻئي موجود آهن. جهنم (شيطان) توهان جو پنهنجو ڀٽڪڻ آهي. ۽ جنت به توهانجوئي سڌي رستي تي اچڻ آهي. بلڪل اهڙي طرح سماج به ٻن رخن جو هجي ٿو. معمولي شين لاءِ پاڻ کي ۽ ٻين کي مارڻ يا انهن شين جي پرواه ڪرڻ بنان جاوداني واري زندگي گذارڻ.
مارڻ، پنڊت، مُلان سرمائيدارن، جاگيردارن ۽ ڦورو ڪلاس جي ٻُڌايل واٽ آهي. جڏهن ته مسرت ڀري زندگي جو سوال انسان جي پنهنجي ذات جي آگاهي سان آهي. پر ڏسو ته درند پرند ۽ چرند وٽ انسان جهڙو عقل ۽ علم ڪونهي پوءِ به انهن جون ضرورتون پوريون ٿي وينديون آهن، پوءِ به اهي جيئندا آهن، نچندا ڪُڏندا ۽ ڳائيندا آهن. پوءِ انسان ڇو ضرورتن جي چڪر ۾ غرق ٿيو وڃي. جنهن کي به جيئڻو آهي ان کي نا مڪمل انتظامن ۾ جيئڻ جو طريقو سکڻو پوندو، ڇو ته انتظام مڪمل ڪرڻ جي چڪر ۾ انسان سڀ ڪجهه وڃائي ويهي ٿو.
اڄ ڪلهه سائنس جي علم جو بول بالا آهي. اها انسان جي ڪاميابي سمجهي وڃي ٿي، پر ٿورو غور ته ڪيو، توهانجي ڀر ۾ ئي انسان، مڇي جي ڪنڊن جيان ُبک ڪري، ڪريا پيا آهن. هن ناول جي اها ئي خصوصيت آهي، ته هي انسان کي اُن جي قدر قيمت کان واقف ڪري ٿو.
ڊاڪٽر تيرٿ مالهي
Tirath70@gmail.com