جُھڙ نيڻان نه لهي
اڄ به بارش جي پهرين بوند تيرٿ جي چهري تي پئي، ته هن جون اکيون ڀرجي آيون. هن کي پنهنجو ديس بي حد ياد آيو، پنهنجي شهر جي زمين تي هلڻ جو احساس ئي مختلف آهي. هر آهٽ هر قدم جو مطلب هجي ٿو. خوشي سان ڀريل هن ڪيفيت ۾ نه ڪوئي معمولي آهي نه ڪو خاص صرف قبوليت آهي. گهرو اونهو پيار آهي، خاموش گفتگو آهي.
تيرٿ، لاءِ پنهنجي وطن کان پري ڪراچي جهڙي ُپر شور شهر ۾ رهڻ ڪنهن آزمائش کان گهٽ ڪونهي. هو پنهنجي وطن جي مٽيءِ مان ڳوهيل انسان پنهنجي جسم ۽ روح درميان سفر ڪري ٿو. بلڪ هو انهن ٻنهي کان اڳتي نڪري ويو آهي تمام گهڻو اڳتي. زندگي جي خاص عمر ۾ هر انسان کي پنهنجي حصي جي اونده سڏيندي آهي، جنهن کي زندگي جو انت چئجي. پر جيئن ته ڪجهه ماڻهو پنهنجي حياتي ۾ ئي پنهنجو رشتو محبت سان جوڙي انت کان مٿاهان ٿي ويندا آهن. پاڻ کي لازوال ڪري ڇڏيندا آهن. زندگي ۽ موت کان به اڳتي، گهڻو اڳتي.
تيرٿ پنهنجي ديس جي يادن ۾ ئي گم هو، جو ٻاهر دروازي تي بيل وڳي. هن لاءِ سائره جو خط آهي.
ڊيئر تيرٿ!
مسلسل ٻه ڏينهن مصروف رهڻ کانپوءِ اڄ تو ڏانهن خط لکڻ ويٺس. اڳئين هفتي کان تصويرن جي نمائش شروع ٿي ويندي. ڪالهه مون پنهنجن تصويرن جو جائزو ورتو. مون وٽ 20 کن آئل پينٽگس ۽ باقي واٽر ڪلر پينٽنگس آهن. جيڪي ايگزيبيشن جي اسٽينڊر جون چئي سگهجن ٿيون. ڪالهه لوڪ ورثي جي اڱڻ تي اسلام آباد جي انٽليڪچويل سان گفتگو ٿي. هنن جو خيال هو ته چار فوجي بغاوتن جي باوجود سياسي پارٽين سياسي تبديلي لاءِ ڪو خاص ڪردار ادا نه ڪيو آهي. جنهن سبب فوج کي اقتدار تي قبضي جو جواز ملندو رهي ٿو. منهنجو موقف هنن کان مختلف هو. منهنجو خيال هو، ته 1950ع کان ئي ملٽري جو سياست ۾ هڪ مستقل ڪردار شروع ٿيو. ڪراچي سان تعلق رکندڙ خواجه ناظم الدين کي وزارت اعظمي تان هٽائڻ پويان ملٽري جو هٿ هو، جو هُن فوجي بجٽ گهٽائڻ جو ارادو ڪيو هو. ان کانپوءِ جي فوجي بغاوتن ۾ 1954ع ۾ اسيمبلي ٽوڙڻ 1955ع ۾ ون يونٽ جو قيام کانپوءِ مسلسل فوجي آمريتن جو سلسلو. نام نهاد راولپنڊي سازش ڪيس. جنهن ۾ هنن ڪيترن اديبن ۽ شاعرن کي قيد ڪيو. حسن ناصر کي شهيد ڪري ملڪ ۾ شب خون جو بازار گرم ڪيو ويو. هن پوري عرصي دوران سياستدانن کي ڪرپٽ ڪري سياسي طور تباهه ڪيو ويو، اسان جيڪڏهن هنن واقعن کي ويهي ڳڻيون ته حيرت ٿيندي. ته هن ملڪ جي ملٽري، اقتدار جي ُبک ۽ پنهنجي سرمايي جي ڦهلاءُ واسطي ڇا ڪجهه ناهي ڪيو.
مونکي اسلام آباد ۾ ويٺل سڀني ماڻهن جي ايپروچ جو تجربو ڪونهي، پر جيڪا ڳالهه سڀ ۾ ڪامن آهي، اها هي ته پاڪستان جي رياست ڏانهن جيئن سنڌي ۽ بلوچ سوچي ٿو، ائين پنجاب جو ماڻهو نه ٿو سوچي. ظاهر آهي ته هُنن جا معاشي مفاد انهن سان جُڙيل آهن. هنن جي خوشحالي جو سبب ملٽري ۽ رياست کي هلائڻ واري ڌر ڪري به آهن. ان معاشي مفاد ڪري پنجاب ۾ سياسي تحريڪن جي بجاءِ هڪ طرح جي موقعي پرستي وڌي آهي ته ٻئي طرف پنجاب جي معاشري ۾ مذهب کي وڌڻ جو موقعو ملي رهيو آهي، يقينن هي اهو ئي سوچيندا. جيڪو هِنن جي اردگرد آهي.
هتان جو ايلٽ ڪلاس آرٽ ۽ ڪلچر سان پيار ڪري ٿو. هتي سليڪٽو ماڻهو آباد آهن. بلڪه هتي رولنگ ڪلاس آباد آهي. جنهن وٽ تعليم باقي سڀني کان پهرين پهتي. هنن جي آسودگي جي ڪا حد ڪانهي. هتي اچڻ جو فائدو اهو ٿيو آهي ته اڃان به بنيادي سوال معلوم ٿي سگهندا، جن جو تعلق آرٽ، ادب ۽ پنجاب جو باقي قومن ڏانهن رويي سان آهي. ڪنهن به شيءَ جو جائزو جذبات کان وڌيڪ علمي بنيادن تي ڪرڻ سان درست حقيقتون معلوم ڪري سگهجن ٿيون. پنجاب جي سلسلي ۾ منهنجي اها ڪوشش آهي، ته هتي رهي معلوم ڪري سگهان ته پنجاب ۾، انقلابي تحريڪن جون پاڙون ڪمزور ڇو آهن؟
لوڪ ورثي مان مون توهان لاءِ فوڪ ميوزڪ جا ڪجهه مقامي راڳين جا ڪيسٽس خريد ڪيا آهن. يقينن توهان کي پسند ايندا. توهانجي ڪمي محسوس ٿئي ٿي. ساٿين جي ياد اچي ٿي. ٻه مهينا آهن، گذري ويندا. مان توهان ڏانهن خط لکندي رهندس.
تيستائين موڪلاڻي..
سائره، اسلام آباد.