سنڌ جي ڌرتي، ماءُ پوءِ آهي
ڪمپني ۾ مقامي ماڻهن کي روزگار ڏيو.
ڌارين جي آبادڪاري بند ڪيو.
سنڌ جو تيل سنڌ جي ملڪيت آهي.
“عجيب ڳالهه ته، ايڏي وڏي اشو تي مظاهري ۾ چند ماڻهو شامل آهن، مان اڄ تائين اها ڳالهه سمجهي نه سگهيو آهيان، ته سياسي ۽ سماجي تنظيمون، هن اهم اشو تي خاموش ڇو آهن؟” سارنگ ڳالهائيندي چيو،
“توکي ته خبر هوندي، صحافين کان ڪهڙي شي پوشيده آهي” فيروز، سارنگ ڏانهن نهاريندي چيو.
“يار! هن معاملي تي مون جڏهن به سياسي ۽ سماجي ڌرين سان ڳالهائڻ چاهيو آهي لنوائي وڃن ٿا” سارنگ وراڻيو.
“هن اشو تي تو ڪڏهن اسٽوري ڪئي آهي؟” فيروز سارنگ کان پڇيو
“گهڻو وقت اڳ! پرگهڻو ڪجهه معلوم ٿي نه سگهيو هو” سارنگ وراڻيو، هن معاملي تي مون جڏهن به سياسي ۽ سماجي ڌرين سان ڳالهائڻ چاهيو آهي، اُهي لنوائي وڃن ٿا.”
“تو وٽ ان متعلق ڪي انگ اکر آهن ته سنڌ ريزر وائر مان روزانو ڪيترو آئل، گيس، نڪري ٿو ۽ انجي انٽرنيشنل مارڪيٽ ۾ ڪيتري قيمت آهي ۽ مقامي سطح تي انهن پاران ويلفيئر جي ليول ڪيتري آهي؟ فيروز سارنگ کان معلوم ڪرڻ ٿي چاهيو.
“نه! مون ان پسمنظر ۾ اسٽوري ڪڏهن ناهي ڪئي” سارنگ بي چيني ۽ معصوميت سان انڪار ڪندي چيو،
“يار! پوءِ تون ڪهڙو صحافي آهين؟ فيروز سارنگ سان مخاطب ٿيندي چيو، پريس ڪلب کان ڪجهه ٻاهر به نڪر. هي ئي ته سنڌ جا مسئلا آهن. هي به ته هڪ ڪارڻ آهي سنڌين جي غربت جو. اها ڳالهه توهان ئي ته ماڻهن کي سمجهائي سگهندو ته سنڌ جي زمين ۽ آسمان جي وچ ۾ جو ڪجهه آهي سنڌين جو آهي. اها ئي ته اقتصاديات آهي. جنهن کي اسين سمجهڻ جي ڪوشش ئي نه ٿا ڪيون ۽ نه ئي وري ان متعلق سنجيدهه آهيون”
“هاڻي هينئن ڪر!؟ اڄ چَار بجه آئل ڪمپني جي مئنيجر سان ميٽنگ ڪري اسٽوري ڪيون ٿا.فيروز مشورو ڏيندي چيو.
شام جا ساڍا چار ٿيا آهن. آئل ڪمپني جي مئنيجر تفصيل پئي ٻڌايا.
گذريل سال سنڌ جو آئل روينيو 7 ارب 74 ڪروڙ20 لک 90 هزار ڊالر رهيو. هن سال ممڪن آهي ته اهو 8 ارب ڊالر کان به وڌيڪ ٿئي. جڏهن ته گيس جي روزانه آمدني 2 ارب 84 ڪروڙ11 لک 40 هزار ڊالر آهي.اَهي انگ اکر اسانجي ڪمپني جي ويب سائيٽ تي به رکيل آهن.
“توهان پنهنجي آئل فيلڊ جو روينيو ٻڌايو، هاڻ اهو ٻڌايو ته خرچ ڇا آهي؟” سارنگ مئنيجر کان سوال ڪيو.
“دراصل ڪو به ادارو پنهنجا خرچ ناهي ٻڌائيندو، اهو سيڪريسي جو معاملو آهي، مئنيجر وراڻيو.
“ڏسو!؟ اسان صحافي آهيون. اسانکي معلومات لاءِ ڪجهه شيون ته توهانکي ڏيڻ گهرجن” سارنگ سوال ڪيو.
“هي ڪمپني جي پاليسي جو حصو آهي، مان توسان شيئر نه ٿو ڪري سگهان” مئنيجر وراڻيو.
“ويلفيئر تي ڪيترو خرچ ڪيوٿا ؟ سارنگ ٻيو سوال ڪيو.
“ان سلسلي ۾ سنڌ حڪومت کي گيس رائلٽي جي مد ۾ الڳ پئسه ڏيندا آهيون. ڊي سي کي الڳ. ان کان علاوه غير سرڪاري تنظيمن NGOs کي ويلفيئر جي مد ۾ الڳ پئسا ڏيندا آهيون” مئنيجر وراڻيو
“ڊي سي کي ڪهڙي اڪائونٽ ۾ پيسا ڏيو ٿا. سارنگ سوال ڪيو.
“پرسنل اڪائونٽ ۾” مئنيجر وراڻيو.
“اين جي اوز کي ڪيترا پئسه ڏيو ٿا ۽ ڪيترن کي ڏيو ٿا.” سارنگ سوال ڪيو.
“تقريبن 10 کان 12 تنظيمن کي پروجيڪٽ جي صورت ۾ پئسا ڏيون ٿا. امائونٽ مان نه ٿو ٻڌائي سگهان” ،مئنيجر وراڻيو
“اهي پروجيڪٽ ڪهڙي نوعيت جا آهن؟” سارنگ سوال ڪيو،
“اهي صفائي، پاڻي جي نيڪاس، صحت ۽ تعليم جي نوعيت جا هوندا آهن” مئنيجر وراڻيو.
“تعليم۽ صحت جي حوالي سان ڪو اهڙو مثالي ڪم جو اوهان ڪرايو هجي؟سارنگ سوال ڪيو،
“پريشان ٿيندي. في الحال ته اهڙو ڪو به ڪم ڪونهي” مئنيجر وراڻيو.
“انوائرمينٽ پروٽيڪشن لاءِ ڪي انتظام ڪيا آهن؟” سارنگ پڇيو
“ڪجهه ڪيا آهن” مئنيجر
“ڪهڙا ٻڌايو؟” سارنگ پڇيو.
“في الحال ڪونه ٿو ٻڌائي سگهان” مئنيجر پريشان ٿيندي ٻڌايو
“هن علائقي ۾ توهان کي ڪيترو عرصو ٿي ويو آهي؟” سارنگ سوال ڪيو.
“40 سال کان به وڌيڪ جو عرصو” مئنيجر وراڻيو.
“40 سال، روزانه 2 ارب ڊالرس سان ملٽي پلاءِ ڪيون ته ڪيتري آمدني ٿيندي” سارنگ سوال ڪيو.
“حساب توهان پاڻ لڳايو” مئنجر وراڻيو
“توهان وٽ ليبر ۽ آفيسر ڪيڊر، ڪيترا مقامي آهن ۽ ڪيترا غير مقامي؟ سارنگ سوال ڪيو.
“سائين ڇڏيو هنن سوالن کي، اچو ريفريشمينٽ ڪيو، توهان لاءِ گرم گرم چڪن پيٽيز جو انتظام ڪيو آهي.” مئنيجر اوچتو اٿيندي چيو
“پهرين مونکي پنهنجي سوال جو جواب ڏي” سارنگ وراڻيو
“هن سوال جو مون وٽ ڪوبه جواب ڪونهي، هي سوال توهان پنهنجي چونڊيل نمائندي کان پڇو” مئنيجر وراڻي ڏني.
“ڪمپني جو رليشن آفيسر ته تون آهين” سارنگ سوال ڪيو
“توهانجو مطلب آهي، ته ڪمپني جي سيڪريسي توهان سان شيئر ڪيان” مئنيجر وراڻيو.
“توکي خبر هئڻ گهرجي ته هي ڪمپني سنڌ جي زمين تي بيٺي آهي. سنڌين جو حق آهي ته پنهنجي ڌرتي تي ٿيندڙ هر تبديلي، ترقي جي ڄاڻ رکن” سارنگ وراڻيو.
“تون جن ماڻهن جي ڳالهه ڪرين پيو، انهن کي ته ان ڳالهه جي ڪا پرواهه ئي ڪانهي. ها! البته سياسي ماڻهن کان ويندي سماجي ماڻهن تائين سڀ نه صرف ڄاڻ رکن ٿا پر حصو به وٺن ٿا” مئنيجر جو عجيب جواب هو.
“تون اها ڳالهه ڪري پاڻ کي سوالن کان بچائڻ ٿو چاهين؟” سارنگ جي لهجي ۾ ٿوري تلخي اچي وئي.
“ڪمپني سال اڳ هن علائقي ۾ اسپتال جوڙائڻ جو منصوبو ٺاهيو هو. مان توهان کي حقيقت ٻڌايان ٿو، مئنيجر واقعو ٻڌائڻ لڳو. موجوده اسيمبلي ميمبر جي ڀاءُ اسپتال جي مخالفت ڪندي چيو ڪا ضرورت ڪانهي، اهي پئسه مون کي ڏيو.
“توهان هن کي پئسا ڏئي ڇڏيا؟” سارنگ سوال ڪيو.
“ها! بلڪل جو انهن جي ڪانسٽيونسي آهي، اسان انهن جي سپورٽ کانسواءِ ڪو ڪم نه ٿا ڪري سگهون.” مئنيجر وراڻيو.
“انهن سان گڏجي ٻيو ڇا ٿا ڪيو؟” سارنگ سوال ڪيو،
“اهو ته توهان انهن کان پڇيو” مئنيجر وراڻيو
“ڳالهه ته توهان شروع ڪئي آهي” مئنيجر ۽ سارنگ جي ڳالهائڻ ۾ هاڻ تلخي ۽ بيزاري به شامل ٿي وئي.
“توهان ڪافي وقت ورتو آهي، ٻيا صحافي ته هتي پيٽيز کائڻ ايندا آهن.
مئنيجر بيل وڃائي، پٽيوالي کي فنانس مئنيجر کان لفافو کڻي اچڻ جو چوي ٿو. مئنيجر سارنگ ڏانهن لفافو وڌائيندي چيو ڪمپني طرفان هي توهان لاءِ .
سارنگ ڪاوڙ ۾ اُٿي بيٺو، هن لفافو وٺي مئنيجر جي منهن ۾ وهائي ڪڍيو. اسان ته هتي معلومات ۽ انگ اکر وٺڻ آيا هئاسين، پر توهان ته هتي پنهنجو راڄ قائم ڪيو ويٺا آهيو. اسين ٻئي صحافي آهيون، ڪو ويڪائو مال ناهيون. اسانجي ذات ۾ اڃان حيا شرم آهي. توهان ڇا ٿا سمجهوته توهان کي جيئن وڻندو تيئن ڪندا. تنهنجي هن حرڪت اسان کي سخت تڪليف پهچائي آهي.
تون چوين ٿو، ته سياسي ماڻهن کان ويندي صحافين، NGOs جي ڪارڪنن تائين سڀني کي توهان جيب خرچ ڏيو ٿا ۽ اين جي او جي نالي تي پڙهي لکئي ڪلاس کي ان ڪم پويان لڳائي ڇڏيو آهي. مان لعنت وجهان ٿو تنهنجي ان سوچ تي ۽ تنهنجي ان عمل تي. توهان ماڻهن کي لولي پاپ ڏئي سنڌ کي تباه ڪرڻ ٿا چاهيو. ننڍين ننڍين ڳالهين ۽ لالچ تي توهان ماڻهن جي دل بهلائي دراصل عظيم گناه ڪيو ٿا.
سارنگ جي تيز تيز ڳالهائڻ تي مئنيجر خوفزده ٿي ويو.
توکي اسانجي سوالن جا جواب ڏيڻا پوندا، سارنگ سخت لهجي ۾ مئنيجر سان مخاطب ٿيندي چيو، تنهنجي ڪمپني جي سيڪريسي وڃي پوي ڌوڙ ۾، اسان کي خبر ته پوي ته توهان ڇا پيا ڪيو. اسان معلوم ڪري رهنداسين، ته توهان ڪهڙا ڪهڙا گناهه ڪيو ٿا. توهان ڀڄي نه ٿا سگهو. آفيس ۾ سخت سنجيده ماحول پيدا ٿي ويو.
“توهان وڄو ٿا يا گهرايان گارڊن کي” مئنيجر خوفزده ٿيندي چيو.
رات جا 10 ٿي رهيا هئا. پوري ڏينهن جي واقعن کانپوءِ فيروز کي ائين لڳو ڄڻ هو واري ۾ ڦاٿل آهي. هن کي لڳو ٿي هن سميت سڀ ماڻهو سوڙهين اونداهين گفائن ۾ قيد آهن. انهن کي ڪا خبر ناهي، ته ڪيئن نڪرجي ۽ ڇا ڪجي؟ ڪنهن کي ڪا ڳڻتي به ڪونهي. هر ماڻهو موت، کي نعمت سمجهي انجي آمد جي انتظار ۾ آهي. ڏکي گهڙي جو ڪو وقت ته مقرر ڪونهي، پر انجي ابتدا ٿي چڪي آهي. اسان پنهنجي زمين کي پنهنجن پيرن هيٺان کسڪندي ڏسي رهيا آهيون.
تيز بلب ٻرڻ جي باوجود فيروز جي من جي گهري اونداهي هن کي اڪيلو ڪندي اونداهين ۾ ڌڪيندي پئي وئي.
تيرٿ، هن جي ڀر ۾ اچي ويٺو، تڏهن به هن کي انجي اچڻ جو احساس نه رهيو.
ڪهڙي فڪر ۾ آهين، انٽرويو ڪرڻ ويا هئو ڇا ٿيو؟ تيرٿ، فيروز جي ڪلهن تي هٿ رکي چيو،
فيروز، پنهنجي دل جي غبار مان ٻاهر اچي، تيرٿ ڏانهن نهاري ٿو.
خبر اٿئي، “آئل ڪمپني وارا ڇاٿا چون؟” فيروز ڳالهائڻ لڳي ٿو.
“پوري سسٽم کي ڪرپٽ ڪري ڇڏيو اٿن.
ننڍا وڏا پاڪٽ پيدا ڪري، هڪ چين ٺاهي ڇڏي اٿن.
هنن کي عام ماڻهن جي پرواه ڪانهي، هو لانتي مئنيجر چيو ٿي، عام ماڻهو کي ڇڏيو، توهان پنهنجي ڳالهه ڪريو.
اهو سمجهي پيو ته اسان به وٽس جيب خرچ لاءِ آيا آهيون.”
مان ان فڪر ۾ آهيان ته، هي ملٽي نيشن ادارا ۽ ڪمپنيون، سنڌي سماج کي نه صرف معاشي طور لٽن پيا، پر سنڌي ماڻهن جي سياسي، اخلاقي سگهه کي به ڪرپٽ ڪري تباهه ڪري رهيا آهن. اسان ته ٻيڻي تباهي جو شڪار ٿي رهيا آهيون، جنهن لاءَ ڪنهن وٽ ڪو پڇتاءُ ۽ ڪا شرمساري به ڪانهي.