اگهم ڪوٽ ۽ ريگل چونڪ جي دل، هڪ ئي وقت ڌڙڪي ٿي
زندگي هن لاءِ باهه مان رستو ٺاهڻ جيان آهي. خاموش رهڻ کان وڌيڪ هن لاءِ انسانيت جي اجتمائي شعور، آزادي لاءِ ويڙه ڪرڻ اهم آهي. هو وقت جي ظالم حڪمرانن خلاف اٿي بيٺو آهي، هڪ طويل ۽ صبر آميز ويڙه وڙهڻ لاءِ.
نذير کي ڪجهه ڏينهن اڳ اگهم ڪوٽ مان گرفتار ڪيو ويو آهي. مقامي ماڻهو هن جي گرفتاري خلاف احتجاج ڪري رهيا آهن. نذير دراصل مقامي سطح تي ٿيندڙ سيمينار جيڪو قدرتي وسيلن جي استعمال متعلق هو. اُتي هَن پنهنجي تقرير ۾ چيو هو ته، “قومن جي معاشي ۽ سماجي ترقي لاءِ قدرتي وسيلن جي استعمال جو حق صرف مقامي ماڻهن کي آهي. جنهن جي آمدني جو ڏهه سيڪڙو تعليم ۽ صحت تي خرچ ٿيڻ گهرجي. هن وڌيڪ چيو هو ته، اگهم ڪوٽ جا ماڻهوءِ، هن وقت تائين زندگي جي بنيادي ضرورتن کان محروم آهن. هتي نه زرعي فصلن لاءِ پاڻي آهي، نه ماڻهن جي پيئڻ لاءِ صاف پاڻي، تعليم، صحت، روڊ رستا، ٽرانسپورٽ بلڪه مقامي ماڻهو زندگي جي هر سماجي ضرورت کان محروم آهن. پئسو جيڪو مقامي قدرتي وسيلن مان حاصل ٿئي ٿو، عوام جو آهي. عوام جي بنيادي ضرورتن کي پوري ڪرڻ لاءِ خرچ ٿيڻ گهرجي.” نذير، فوجي ادارن کي اگهم ڪوٽ جي قدرتي وسيلن تي قابض ٿيڻ کان پري رهڻ جو چتاءُ ڏنو، جيڪي مقامي سطح تي اڄ به مختلف گيس ۽ آئل ڪمپنين ۾ حصيدار آهن. دراصل اها ڳالهه ئي هن جي گرفتاري جو ڪارڻ بڻي. اهڙي ڳالهه ته ڪو انقلابي ئي ڪري سگهي ٿو.
نذير جي گرفتاري جي خبر ملڻ سان فيروز ۽ تيرٿ کي عجيب فڪر ورائي ويو. هنن کي ان ڳالهه جو خوف هو، ته ملڪ جون بدنام زمانه ايجنسيون، نذير کي تشدد ڪري ماري نه ڇڏين. هن ملڪ ۾ سياسي ماڻهن جو ان طرح خون ڪرڻ عام ڳالهه آهي. فيروز، تيرٿ ، سنگهار ۽ شهه مريد, هنن فوري طور اگهم ڪوٽ وڃڻ جو فيصلو ڪيو، پنهنجي دوست جي زندگي خاطر، ان جي آزادي خاطر.
سنگهار يونيورسٽي کان ٻن مهينن جي موڪل ڪئي.
منصور، ارميل ۽ روشيا. ڪراچي ۾ رهي ڪري نذير جي آزادي لاءِ جلوس ۽ بک هڙتال لاءِ پروگرام ٺاهڻ لڳا.
تيرٿ جي راءِ کي سامهون رکندي، دوستن اگهم ڪوٽ وڃڻ لاءِ پراڻي شاهراه کان سفر ڪرڻ کي مناسب سمجهيو. جتي سنڌو دريا جا پراڻا وهڪرا خاموشي سان آرامي آهن. هن گس کي اگهم ڪوٽ جي پراڻي گذر گاه به چون ٿا. هن رستي کان شاه بندر، ڀنڀور، ساڪرو ، ٺٽو، ميرانپور، خان جو ٽنڊو ۽ ڪيترا ئي ننڍا وڏا ڳوٺ آهن. هن رستي سان اڄ به مالوند سفر ڪن ٿا ۽ جتان اُٺن جا قا فلا ۽ پراڻيون، ليويز جيپون۽ فورڊ جون منهن ٻاهر نڪتل بسون پڻ هلن ٿيون.
“هي سفر ڪجهه دوستن لاءِ نئون ۽ انوکو ضرور هوندو” تيرٿ چيو، پر مون هن رستي بابا سان سفر ڪيو آهي، مون لاءِ هي سفر نئون ڪونهي .اسان لاءِ هي رستو سفر لاءِ مناسب آهي.
سڀني دوست تيرٿ سان سهمت ٿيندي صبح سوير نڪرڻ جو فيصلو ڪيو.
ڪراچي جي اها پوري رات هنن پنهجي دوست نذير جي زندگي جي باري ۾ سوچيندي ۽ ان کي ياد ڪندي گذاري. نذير جو چهرو بار بار هنن جي اکين اڳيان ٿي آيو. جنهن جي زندگي صداقت ۽ جستجو جو نمونو ۽ سڀني لاءَ روشني جي مثل آهي، هو آرام ڪرڻ لاءِ ٺهيو ئي نه هو. هو پيدا ئي صداقت جي بلندي ۽ حق جي صدا لاءِ آهي. جنهن جي زندگي پاڻ کان وڌيڪ ٻين لاءِ قيمتي، معني خيز ۽ شفقت ڀريل آهي.
“حقيقت ۾ اسان دوست جنهن رشتي ۾ پرويل آهيون، انجو سرو نذير وٽ آهي” سنگهار، نذير کي ياد ڪندي چيو، اسان پنهنجي ارد گرد جي دنيا کان انتهائي غير محفوظ ۽ خوفزده هئاسين. نذير پنهنجي اعليٰ ويچارن، خوابن ۽ آدرشن سان اسانکي نئين دنيا ڏيکاري، اسانکي مضبوط انسان بنايو. اسانجي اندر جو خوف اسان مان ختم ڪيو. اسانجو ان ڳالهه تي ويساه پختو ٿيندو ويو، ته زندگي پنهنجي معنيٰ ۾ رشتن جي بلندي، اعليٰ هستي ۽ انقلاب جو نالو آهي.”
“سنگهار جي ڳالهه صحي آهي دوستو! تيرٿ وراڻيو، مان به انهن خوش نصيب ماڻهن مان آهيان، جنهن کي نذير جي رفاقت حاصل رهي. مون هن کي انتهائي ويجهڙائيءَ کان ڏٺو، هو ڪو به جملو بي احتياطي مان استعمال نه ڪندو آهي. هن جو مقصد ڪنهن جي دل آزاري ڪرڻ، نه بلڪه روح کي جنجهوڙڻ، ان مان نفرت ۽ عداوت کي ختم ڪرڻ هوندو آهي. هنجي دوستي ۽ دشمني جا پئمانه عام رواجي ۽ ذاتي ته بلڪل به نه آهن. هو مضبوط ارادن جو مالڪ آهي. پاڻ هڪدم انهن جي مدد ڪرڻ لاءِ تيار ٿي ويندو آهي، جن کي ٻيا ڌڪاريندا ۽ لتاڙيندا آهن.”
“مون دنيا ۾ اهڙا ماڻهو به ڏٺا آهن، جيڪي دوستي جي نالي ۾ مصيبت پيدا ڪرڻ ۾ خوش ٿيندا آهن” شهه مريد چيو، اهو به نه چوندا آهن ته يار معاف ڪجانءِ. زندگي جي هر موڙ تي، نذير کي مون پاڻ لاءِ اهڙو دوست ڏٺو، جنهن وٽ هميشه وفاداري، نيڪ نيتي ۽ وشال محبت آهي.”
ارميل، روشيا ۽ منصور، سياسي، سماجي ۽ يونيورسٽي جي مختلف مڪتبه فڪر جي سياسي ۽ سماجي ورڪرن سان گڏجي نذير جي آزادي لاءِ پهريون مظاهرو ريگل چوڪ تي ڪيو، جنهن ۾ هنن نذير جي آزادي لاءِ نعرا هنيا. نذير جي آزادي واري مظاهري ۾ بيگم مراد جي شخصيت سڀ لاءِ متاثر ڪندڙ آهي. جنهن کي هلڪي آسماني رنگ جي ساڙهي پيل آهي ۽ مظاهري جي بلڪل وچ ۾ بيٺي ڪارڪنن سان ڳالهائي رهي. آهي، بيگم مراد جو پنهنجو حلقا احباب آهي، پنهنجي ماضي قريب جي ڏينهن ۾ هنجي حلقي ۾ رٽائرڊ فوجين کان وٺي شهر جي شاعرن ۽ اديبن، واپارين ۽ بيروڪريٽن سان اٿڻ ويهڻ هو. هوءَ پاڻ به پڙهي لکي ۽ پروگريسو عورت آهي. افغانستان جي ثور انقلاب کانپوءِ ته هن کي هڪ منٽ لاءِ به فرصت نه هوندي هئي. ڪائونسليٽ جون ميٽنگ، ڊيليگيشن سان تبادله خيال. هوءَ مصروف خاتون پنهنجو گهڻو وقت ميٽنگ ۾ گذارڻ لڳي، پر پوءِ جڏهن آمريڪين جي مدد سان افغانستان ۾ جهادين هٿان نجيب الله کي اقوامتحده جي آفيس مان ڪڍي رسو ٻڌي شهر جي چونڪ تي ڪرين سان رسو ٻڌي ڦاسي ڏني وئي ته ملڪ جا قومي ليڊر اسلام جي فتح جا نعره هڻڻ لڳا ۽ سمورا پارٽي ورڪر زير زمين هليا ويا. جنرل ضيا، ذولفقار علي ڀٽو کي گرفتار ڪري ملڪ ۾ شب خون جي ابتدا ڪئي. هن موڙ تي بيگم مراد کي به جھٽڪو لڳو. هن جا سمورا ڪانٽيڪٽ ۽ امپرلزم خلاف سلوگن به ختم ٿي ويا. هن ڪجهه عرصي کانپوءِ اين جي اوز کي جوائن ڪيو، جنهن ذريعي پوءِ هن پاڻ کي متحرڪ ڪيو. هاڻ هوءَ عورتن جي حقن متعلق ڪم ڪندڙ اين جي او جي ايڪٽو ورڪر آهي. ان پليٽ فارم تان هوءَ هاڻ ٽيليويزن ٽاڪ شوز ۾ شريڪ ٿئي ٿي. هن جي تنظيم عورتن کي ننڍا قرض ڏئي پيرن تي بيهارڻ جي ڪوشش ڪري ٿي. غربت جون ستايل عورتون، هنجي ايجنڊا جو حصو آهن، جن کي هوءَ ڪڪڙ پالڻ ۽ ٻڪريون پالڻ لاءِ ننڍا ننڍا قرض ڏئي ٿي. هن جي شاندار آفيس ڪلفٽن ۾ آهي ۽ هوءَ هر وقت ڪنهن امير ڊونر ايجنسي جي تلاش ۾ رهي ٿي.