اليڪٽرانڪ ميڊيا جي ٿرڊ ڪلاس نيوز
سومر صبح جا ست
منصور، سنگهار کي فون ڪري ٻڌايو ته شهر ۾ سخت فائرنگ ٿئي پئي، ڪنهن سياسي جماعت جي ڪارڪنن کي ماريو ويو آهي، گاڏين ۽ دوڪانن کي ساڙن پيا، روڊ رستا ويران آهن. جيستائين حالات بهتر ٿين ڪيئمپس نه وڃجو.
اُرميل، ٽيليويزن تي واقعي جا ڪلپ ڏسڻ ويهي ٿي. جنهن کي هڪ نيوز چينل بار بار دهرائي رهيو هو.
“هيڏانهن ته اچو، هي ته ڏسو. ارميل ڪجهه ياد ڪندي سنگهار کي سڏيو. هي ماڻهو اهو ته ناهي، جنهن دادا حيدر جي فليٽ تي قبضو ڪيو هو. توکي ياد ناهي گلشن اقبال وارو فليٽ
سنگهار، ان ماڻهوءَ جي چهري کي غور سان ڏٺو، سوچڻ لڳو ۽ حيراني مان وراڻيائين، “هي ته اهو ساڳيو ماڻهو آهي. مان هن جي چهري کي ڪيئن ٿو وساري سگهان. هن ئي ته اسان کان پئسا ورتاهئا. هن ڪرمنل کي هي سياسي هيرو ڪري ٿا پيش ڪن.شرم ڪونه ٿو اچين.”
دادا حيدر جي سڃاڻپ مزدور سياسي ورڪر جي آهي، هي صاف دل ۽ صاف نظر رکندڙ ماڻهو پنهنجي زندگي ائين گذاري ڄڻ ڪا شي ڳولي رهيو هجي، هي انجي لاءِ غمگين ٿيڻ بجاءَ جوش ۾ ڀرجي ويندو هو، هو پنهنجي ارد گرد جي دنيا ۾ زندگي ، آزادي ۽ برابري کي تلاش ڪندو هو، قد جو پورو پنو، مضبوط جسم، پيدل هلڻ کي ترجيح ڏيندڙ، هلڻ مهل اکين ۽ ڪنڌ کي زمين ڏانهن نوائي هلڻ جو عادي. هن پنهنجي حياتي جا ڪجهه اهڙا معمول ٺاهيا ۽ پاڻ لاءِ ڪجهه اصول ۽ حدون مقرر ڪيون آهن. جنهن سهاري هن پنهنجي زندگي گذاري ۽ اهڙي شاندار زندگي گذاري آهي، جو هر مذهب وارو ماڻهو هن کي پنهنجي گهر جو ڀاتي سمجهي ٿو. هي ڪميونسٽ ته نه آهي پر ٻين کي راحت ۽ سچي پچي خوشيءَ ۾ ڏسي خوش ٿيڻ وارو ماڻهو آهي ۽ پنهنجي ننڍڙي خوشيءَ ۾ ٻين کي ڀاڳي ڀائيوار ڪرڻ وارو ماڻهو آهي. انڊيا ۾ جڏهن بابري مسجد جي واقعي کانپوءِ پوري پاڪستان جي جنوني ماڻهن، هندن جي عبادتگاهن تي حملا ڪيا هئا، تڏهن دادا حيدر گرومندر جي علائقي ۾ رهندو هو ۽ هتي به ڪن ماڻهن مذهب جي آڙ ۾ لٽ مار ڪرڻ پئي چاهي، دادا حيدر اهو ماڻهو هو، جنهن نه رڳو هندن جي حفاظت ڪئي، پر ايڏي ڪشاده دلي ڏيکاري، جو انهن مان ڪن کي ته پنهنجي گهر ۾ به رهايو. هن واقعي کان بنهه پوءِ دادا پنهنجي رٽائرمينٽ جي پئسن مان ننڍرو فليٽ خريد ڪيو، ته جيئن باقي زندگي ڪرايي جي گهر ۾ رهڻ کان بچي. ان ظالم شخص، جنهن کي هيءَ نام نهاد ميڊيا سياسي ڪارڪن ٿي سڏي. دادا حيدر جهڙي فرشته صفت انسان جي فليٽ تي قبضو ڪيو ۽ فليٽ آجي ڪرائڻ جا پئسا گهريا. دادا حيدر ذاتي طور تي تمام گهڻي ڪوشش ڪئي. هن جو راڄ ته گرومندر ۾ آهي. گلشن اقبال ۾ ته هن جو ڪوبه نه هو. هن ڪجهه سياسي ماڻهن کي چيو، پوليس سان ڳالهايو، هرڪنهن ٿي چيو پئسا ڏئي پنهنجي جان آجي ڪيو. جيتري ڀڄ ڍڪ ڪندو وڌيڪ مشڪل ۾ پوندُو. هي پوري گينگ آهي، جنهن جو ڪم ئي اهو آهي، دادا حيدر مجبور ٿي ڪجهه پئسا ڏنا.
“هن نام نهاد سياسي ورڪر 5 لک روپيه گهريا هئا” ارميل توکي خبر آهي، آخر منٿن کان پوءِ ٻن لکن ۾ راضي ٿيو هو. مونکي ته هنن ٽي وي چينلس تي حيرت ٿئي ٿي. ڏوهاري ماڻهو لاءِ هي هٿن مان پيا وڃن. مٿان وري هن کي سياسي هيرو ڪري ٿا پيش ڪن.هي ته ڀتي خوري جي چڪر ۾ پنهنجي ئي ڪنهن طاقتورگينگ هٿان ماريو ويو هوندو. جنهن کي وري وڏي سياسي گروپ جي يا سگهاري ايجنسي جي حمايت حاصل هوندي.” سڀني رپورٽرن کي اها خبر آهي. پر انجي باجود هو ايڏي وڏي صحافتي بيماني پيا ڪن ۽ ساڳيو ڪوڙ بار بار ٿا دهرائن ۽ سڀني چينلس جو ڪوڙ تي سندرو ٻڌل آهي. سنگهار ڪرسي تان اٿي ڳالهائڻ لاءِ فون کنيو.
“ڪنهن سان ٿا ڳالهايو؟” اُرميل سنگهار کان پڇيو،
“اظهر سان” مونکي سمجهه ۾ نه ٿو اچي، ته آخر هنن ماڻهن کي ڇا ٿي ويو آهي. هڪ ڏوهاري لاءِ ڳلا ڦاڙي رڙيو ڪري رهيا آهن. ۽ ٻئي طرف هر روز جيڪي ماڻهو پنهنجن پيارن جي تلاش لاءِ پريس ڪلب ٻاهران ڏينهن جا ڏينهن بک هڙتال تي ويهن ٿا، جن جي ڀائرن ۽ پيئرن کي ايجنسين جي ماڻهن کڻي گم ڪري ڇڏيو آهي. انهن جي بريڪنگ نيوز ته ٺهيو، پوري خبر ئي نه ٿا ڏين. مان اظهر سان احتجاج ته ڪيان، ته هيءُ صحافتي دوکو آهي. ماڻهن کي صحي خبر ڏيو، جيڪو انهن جو حق آهي.
“منهنجي خيال ۾ هن سان ڳالهائڻ جو فائدو ڪونهي. هي هنن جي اداري جي پاليسي هوندي. ان معاملي ۾ اظهر به ڇا ٿو ڪري سگهي” ارميل، سنگهار کي چيو،
هي ته پنهنجن ماڻهن سان دشمني آهي، هي ته ڪرائيم کي پروموٽ ڪرڻ جي برابر آهي.سنگهار وراڻيو
“ اڄ مان هڪ ڏوهاري ماڻهوءَ جي ڪري يونيورسٽي اٽينڊ ڪري نه سگهندس” سنگهار خفا ٿيندي چيو، پر انهن جو ڇا ٿيندو، جيڪي ڏهاڙي ڪمائن ٿا. رڪشي وارا، گاڏن ۽ ريڙهي وارن جو اڄ ڏينهن ڪيئن گذرندو؟ پورو شهر هڪ ڏوهاري ماڻهوءَ جي ڪري پيرالائيز ٿي ويو آهي. ۽ مٿان وري هنن ڀاڙيتو چينلس وارن جون بريڪنگ نيوز. ماڻهن کي هي ته پنهنجن آڱِرين تي ويٺا نچائن. بلڪه هاڻي ته هر ادارو ماڻهن جي ڪڍ لڳل آهي. هر ماڻهوءَ کي آزادي آهي، ته جيئن وڻي تيئن ڪري.
“خبر کي بار بار دهرائڻ جو ٽرينڊ به دراصل ان نفسيات جو حصو آهي جنهن سان سماج اندر خبر هر هنڌ ڦهلجي ۽ انجا اثر سماج جو ماڻهو محسوس ڪري ته جيئن سماج ۾ هڪ قسم جي خوف واري فضا برقرار رهي” اُرميل تبصرو ڪيو.
“سماج کي ان خوف جي ئي ته ضرورت آهي، اهو خوف ئي ته هنن جي مارڪيٽ آهي” سنگهار چيو،
“اليڪٽرانڪ ميڊيا جي ترقي سان ماڻهو باخبر ٿيڻ گهرجي پر انجا ٻٽا معيار ان کي هڪ مافيا جو روپ ڏئي رهيا آهن. اُرميل ميڊيا جو جائزو وٺندي چيو،
“ها! ائين آهي. جي ڏسجي ته سماج هن وقت ٻٽي نفسياتي اُلجهن جو شڪار آهي. سنگهار وراڻيو، هڪ طرف هر وقت پرنٽ ۽ اليڪٽرانڪ ميڊيا جي خوف ڏيندڙ خبرن جي درميان ماڻهو رهي ٿو ۽ سياست کي گند بلا سمجهي ٿو ته ٻئي طرف مافيائون آهن، جن جو قبضو آهي سڀني ادارن مٿان ۽ وري ڪرائي تي ورتل انهن جا گماشتا رٽائرڊ فوجي جنرلس ۽ بوگس تجزيائيڪار.....”
“توهان ڏٺو هوندو، ته ميڊيا ڪنهن به خبر کي سماجي ، سياسي نتيجن جي روح کان نه کڻندي” سنگهار وضاحت ڪئي، ان جي مارڪيٽ ڪرڻ لاءِ ان ۾ خوف جو عنصر پيدا ڪرڻ جي ڪوشش ڪندي آهي، ته جيئن خوف سوشلائيز ٿئي. ماڻهوءَ جون نظرون هر وقت ٽيليوزن ۾ اَٽڪيل هجن. هي به هڪ قسم جو اِشو آهي. توهان ڏٺو هوندو، ته مختلف چينلس جا ڄاڙي باز اينڪر پرسن، سمورن چينلس تي ساڳيا ئي ماڻهو رٽائرڊ فوجين ، بيروڪريٽن ۽ نام نهاد سياستدانن ۽ مولوين کي روزانو گهرائي عجيب فرسوده بحث ڪرائيندا. بلڪل سڀني جو هڪ جهڙو لهجو ۽ هڪجهڙي راءِ، جيڪي صاحب سياسي موضوعن تي فرسوده دليل ڏئي ثابت ڪرڻ جي ڪوشش ڪندا آهن ته ملڪ ۾ ڪرائسز جون ذميوار سياسي پارٽيون ئي آهن ۽ دنيا جهان جو گند سياسي پارٽين مٿان اڇلائيندا. وري عورتن جا پروگرام ڏسي حيرت ٿيندي. ته هي اهو ملڪ آهي، جنهنجي عورت دنيا جي سڀ کان مظلوم ۽ رياستي عذاب ۾ گهريل آهي، جنهن کي مارڻ قتل ڪرڻ ڪو جرم ڪونهي، جنهن لاءِ ڪا سزا به ڪانهي. هن ئي ملڪ ۾ عورت کي ڏنڊ چٽي جي عيوض ڏنو وڃي ٿو. هتي عورت سان ڇا نه ٿو ٿئي، پر هي چينل رڌ پڇاءُ جي ڪمن ۾، هار سينگار جي ڪمن ۾ يا وري ماڊلنگ ۾ پيش ڪري تاثر ڏيندا، ته اسين ڪيڏا ايڊوانس ٿي ويا آهيون. هنن جي نظر ۾ عورت جي سڃاڻپ اها آهي، جيڪا هنن مقرر ڪئي آهي. هنن جي نظر ۾ ته جيئن سماج ۾ عورتن جا ڪي مسئلا ئي ڪونهن. هر گهر جي عورت جو مسئلو ڄڻ هار سنگار ۽ فيشن آهي يا وري لذيذ کاڌا تيار ڪرڻ ۽ فلمن جون اسٽوريز ٻڌڻ .
“هنن جا صبح وارا پروگرام ته مونکي زهر لڳندا آهن” ارميل چيو، عجيب تفريح جي نالي ۾ عورت کي انگيج رکڻ ۽ دماغ ۾ هڪ اهڙي غير حقيقي دنيا کي ٺاهڻ جنهن سان سنڌ جي عورتن جي اڪثر آبادي جو ڪو تعلق ئي ڪونهي. ٻين ڳالهين کي کڻي ڇڏيو، هنن کي ان ڳالهه تي ڳالهائڻ جو به وقت ڪونهي ته، سرن جي بٺن ۾ ڪم ڪندڙ پورهيت عورتن ۽ ٻارن جا ڪهڙا مسئلا آهن. سنڌ جي وڏيري وٽ نسل در نسل رهندڙ هارين جي ٻارن ۽ عورتن جي زندگي، جانور کان به بدتر ڇو آهي؟ جمهوريت وٽ ماڻهن کي ڏيڻ لاءِ ڇا آهي؟ غريب ملڪ جي فوج ايڏي امير ڇو آهي؟ هي ته قاتل ۽ ڏوهارين کي هيرو بنائڻ وارا آهن.”
“ مسلسل فوجي راڄ ڪري، جمهوري ۽ سياسي تحريڪن سان گڏوگڏ پريس ۽ پبليڪيشن جا ادارا به سخت متاثر ٿيا آهن،فوجي حڪومتن انهن کي پنهنجي زير اثر رکڻ جي ڪوشش ڪئي. باوجود انجي جو ميڊيا پاڻ کي هن وقت رفائن ڪيو آهي، پر انجو اثر هاڻ تائين به آهي.” سنگهار وراڻيو،
“ ميڊيا جو ن ڪي معاشرتي ذميواريون به آهن يا نه؟ اُرميل سوال جي انداز ۾ چيو
“بلڪل آهن” سنگهار وراڻيو، هنن کي سچ ڳالهائڻو پوندو، اهو به نهايت واضع طور، مان اوهان کي پنهنجي تجربي مان ٻڌايان ٿو. ميڊيا ڪنهن به خبر جو تعين مواد جي بجاءِ شخصيت جي حوالي سان ڪري ٿي ۽ ان شخص جي بيان آڌار پوءِ مسلسل بحث ۽ تبصرا ٿين ٿا ۽ ڪيترن ڏينهن تائين اهو شخص چينلس جي زينت بنيل رهي ٿو، ميڊيا تي هن دکي ديس جي عام ماڻهوءَ جي جهلڪ ته ڪٿي به نظر نه ٿي اچي.هنن کي سچ ڳالهائڻو پوندو.