رياست عام ماڻهو لاءِ نه فوجي بجٽ لاءِ هجي ٿي
سنگهار، تيرٿ کي چيو، “ڪاليداس سان پاڻ وري ڪڏهن ملي به سگهنداسين الائي نه!”
“اهو موقعو ضرور ايندو.” تيرٿ وراڻيو
“سڌارٿ جو واقعو ڪيڏو درد ناڪ آهي” شهه مريد دوستن سان ڳالهائيندي چيو. مونکي پنهنجي امڙ چوندي آهي، ُپٽ مريد، نهايت نيڪ ۽ روشن دماغ وارن ماڻهن جو موت ناهي ٿيندو، انهن جا روح اسانجي رهنمائي ڪندا آهن.
پر هي ته ظلم آهي، هي حڪومتون، هڪ عام شهريءِ جي حفاظت ڪرڻ لائق به ناهن، ته پوءِ هنن جي هجڻ جي ڪهڙي ضرورت؟”
“رياستن کي ته ختم ٿيڻ گهرجي، رياستون آهن ئي فوجي بجٽ لاءِ .”
“رياستن کي ته، هڪ نه هڪ ڏينهن ختم ٿيڻو آهي. فيروز وراڻيو. اُهي ٻن انسانن جي وچ ۾ کڄيل ديوار جيان آهن. هندو رياست ۽ مسلمان رياست جي نالي ۾ حڪمرانن عوام جو رت پيءُ ڇڏيو آهي. رياست اوائلي اشتراڪي دور ۾ ته هئي به ڪانه، هيءَ ته چوڏهين يا سورهين صدي جي پيداوار آهي.”
“دراصل سموري جهڳڙي جي جڙ رياست ۽ ملڪيت آهي. حالانڪ رياست جو ڪو طبقاتي ڪردار به ڪونهي، اها محض نظم۽ ضبط رکڻ جو بي اثر هٿيار هجي ٿي. هن جو خاتمو اڻ ٽر آهي. هر ماڻهوءَ کي برابريءَ جا حق ملڻ کانپوءِ رياست خود به خود ختم ٿي ويندي آهي.”
“پر انسان انجي باوجود به مطمئن نه ٿيندو” شهه مريد وراڻيو، رڙيون پيو ڪندو ته هو خوش ناهي. کيس اڃان وڌيڪ دولت گهرجي. ان بنياد تي پاڻ ۾ پيو وڙهندو، ڏسجان فيروز ائين ٿيندو....!”
“رياست جو وجود طبقن جي وجود سان آهي. فيروز، شهه مريد، سان مخاطب ٿيندي چيو، هي ماڻهن جي اعلا شعور ۽ انسانن جي هڪ ٻئي سان اعليٰ سلوڪ واري رشتي ۾ اچڻ کانپوءِ ختم ٿيڻ شروع ٿيندي. ڇاڪاڻ ته رياست طبقاتي سماج جي پيداوار هجي ٿي. طبقن جي ختم ٿيڻ سان اُن جو وجود به ختم ٿيڻ شروع ٿئي ٿو. دراصل رياست دولت پيدا ڪرڻ جي مشين آهي. ان ڪري هر ماڻهو ائين سوچي ٿو. پر اشتراڪي نظام کي ماڻهو ٻن حالتن ۾ قبول ڪري ٿو. پهرين ته، اهو نظام دولت جي تقسيم کي منصفانه بڻائي ٿو، ٻيو ته، انسان جي روح کي مڪمل آزادي ڏئي ٿو.”
“روح جي آزادي جو ڪهڙو مطلب آهي؟ شهه مريد سوال ڪيو.
“انسان پنهنجي پوري حياتي، ملڪيت ۽ دولت جمع ڪرڻ ۾ گذاري ٿو” فيروز وراڻيو، هي احساس انسان جي اندر کي گهري اونداهيءَ ۾ مبتلا ڪري ٿو ڇڏي، حالانڪ هن احساس کان نفرت ڪرڻ جي باوجود هو ائين ڪرڻ لاءِ مجبور هوندو آهي. هن کي رياست ائين ڪرڻ لاءِ مجبور ڪري ٿي. هو پنهنجي دولت جي حصي لاءِ وڙهندو، خوار ٿيندو رهي ٿو. روز جي تذليل، هن جي اندر کي ڪمزور ، لالچي ۽ خود غرض بڻائي ٿي ڇڏي. انجو نتيجو اهو ٿو نڪري، ته مرده روح هر طرف نظر اچن ٿا.”
“ڪمزور ۽ لالچي انسان کي انقلاب جي ڪهڙي ضرورت؟” شهه مريد سوال ڪيو.
“انقلاب جي ضرورت هر وقت رهي ٿي” فيروز وراڻيو، ڇو ته اهو ڪنهن جي خواهش سان ناهي ايندو. انقلاب تبديل ٿيندڙ حالتن ۽ ماڻهن جي شعوري سطح جي بلنديءَ جو نالو آهي.
رياست جو ٻيو خطرناڪ پهلو اهو آهي، ته اجاره دار سرمائيداري جي صورت ۾ وڏيون ڪارپوريشن جنم وٺن ٿيون.سنگهار پنهنجي ڳالهه ڪئي، جيڪي پوءِ ترقي پذير قومن کي قرضن ۾ جڪڙي انهن جي وسيلن تي قبضو ڪري وٺن ٿيون.”
“جيئن هي سوزوڪي ڪمپنيءِ جي جيپ جنهن تي اسان سفر ڪري رهيا آهيون، شهه مريد وراڻيو، پاڪستان جي موٽر مارڪيٽ تي اُن جي اجاره داري آهي.”
“زبردست مثال آهي يار.” تيرٿ، کلندي شهه مريد سان مذاق ڪندي چيو،
“شهه مريد رڳو شاعر ئي ناهي، ان کي هر ڳالهه جي خبر آهي” فيروز وراڻيو.
يار ! اها خبر مونکي ته، شهر ۾ اچڻ کانپوءِ پئي هئي” شهه مريد وراڻيو.
سڀئي دوست شهه مريد جي جواب تي کِليا. شهه مريد وري به خاموش ويٺو رهيو.
“مونکي توهان سمجهايو ته اجاره دار سرمائيداري کان نجات ڪيئن ٿي حاصل ڪري سگهجي؟ شهه مريد، سنگهار سان مخاطب ٿيندي پڇيو، انجي موجوده شڪل ته ماڻهن لاءِ وڌيڪ ايڊوانس، سسٽميٽڪ ۽ ٽيڪنالاجيڪل آهي. هن پاڻ کي سوشلزم جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ ايڊوانس ڪيو آهي؟
“سرمائيداري، جي ترقي سميت، سماج جا مختلف طبقا ۽ پيداوري اوزار به ترقي ڪن ٿا، سنگهار ڳالهائيندي چيو، اها سرمائيداري جي ضرورت هجي ٿي. سائنس، ٽيڪنالاجي انقلاب STR) ( جي باوجود دنيا ۾ معاشي، سياسي، ثقافتي ۽نظرياتي جدوجهد جو شڪلون ختم ناهن ٿيون. اسين سڀ عراق، افغانستان ۾ امريڪي فوج کي ڀوڳي رهيا آهيون. آمريڪا اڄ به پنهنجي بچٽ جو وڏو حصو دفاع تي خرچ ڪري ٿو. ٽيڪنالاجي انقلاب هڪ طرح سان دنيا جي ماڻهن کي پاڻ ۾ ڳنڍي ڇڏيو آهي ته. گهڻائي کي بيروزگار به ڪيو آهي، يورپ ان کان وڌيڪ متاثر ٿيو آهي.
دنيا گلوبلائيز ٿي رهي آهي. انجو مقصد، ان کان اڳتي ڪجهه به ناهي، ته زمين اندر جيڪي قدرتي وسيلا آهن. تيل، ڌاتو، ڪوئلو، فولاد، لوهه، اُهي سڀ، شيل ۽ هلبرٽن ڪمپنين جي قبضي ۾اچي وڃن. گلوبل اڪانامي ته قومن جي آزادي ۽ خوشحالي کي معاشي ضرب هڻڻ جي برابر هجي ٿي.”
“سنڌ جي قومي آزادي واري تحريڪ جو رستو به سوشلزم طرف وڃي ٿو؟ شهه مريد سوال ڪيو
“ان متعلق لينن جي راءِ ڪهڙي آهي توکي ٻڌايان ٿو” سنگهار، شهه مريد سان مخاطب ٿيندي چيو، جنهن چيو. دنيا جي قومن جو رستوسوشلزم ڏانهن آهي،جيڪو ناگزير آهي، پر هر قوم جو طريقو قطعي طور تي هڪ جهڙو نه هوندو. ڪا قوم جمهوريت جي ڪنهن شڪل ۾. ڪا پرولتاري آمريت جي شڪل ۾ ته ڪا وري قومي آزادي جي ڪنهن شڪل ۾، مختلف نوعيت اختيار ڪندي، سوشلزم تائين پهچي ٿي، نه صرف ايترو پر، اهي قومون، زندگيءَ جي مختلف پهلوئن سياسي سماجي ترقي ۽ پيداوار ۾ تبديلي جي مختلف سطحن تي خود پنهنجي طرفان ڪجهه نه ڪجهه اضافو ڪنديون رهنديون.”
“خدا ڪري ته ائين ٿئي” شهه مريد چيو.