انتساب عبدالرزاق ٻگهيو نالي : الطاف شيخ
1960 واري ڏهاڪي جو ٿو سوچيان ته سنڌ ۾ والدين جو پنهنجن ٻارن کي ڪئڊٽ ڪاليج ۾ موڪلڻ ايترو رجحان نه هو. هڪ گهر کان ٻاهر موڪلڻ ۽ ٻيو ڪيڊٽ ڪاليج جي پي ٽي پريڊ ۽ ڊسيپلينڊ زندگيءَ ڪري سنڌ مان ايترا ٻار نٿي آيا جيترا ٻين صوبن مان ياد رهي ته انهن ڏينهن ۾ سڄي پاڪستان ۾ ٽي ڪئڊٽ ڪاليج هئا: پنجاب ۾ حسن ابدال، ايسٽ پاڪستان (هاڻ بنگلاديش) ۾ فوجدار هٽ ڪئڊٽ ڪاليج ۽ سنڌ ۾ پيٽارو. اهي ٽئي سڄي پاڪستان جي شاگردن لاءِ هئا. ڪجهه ڏينهن اڳ عبدالرزاق ٻگهئي کي چيم ته تنهنجي والدين کي تولي پيٽارو موڪلڻ جو ڪيئن خيال ٿيو؟
”منهنجي والد جو هڪ ڪرنل دوست هو ان کين ڪئڊٽ ڪاليج پيٽارو جي اهميت ٻڌائي ۽ مون کي ان ۾ داخل ڪرائڻ جي صلاح ڏني“.
بهرحال عبدالرزاق جي والدين کي ڪريڊٽ هجي جو هنن پنهنجي اڪيلي ٻار کي لاڏلو ڪرڻ بدران ننڍي هوندي ئي هن ملٽري ٽائيپ ڪاليج ۾ موڪلي ڇڏيو. (عبدالرزاق کي ته ڀا5 آهي ۽ نه ڀيڻ).
هتي منهنجو مطلب اهو هرگز نه آهي ته سٺي تعليم فقط ڪئڊٽ ڪاليج ۾ ملي ٿي. ان سلسلي ۾ وڏو مدار شاگرد جي محنت ۽ والدين جي نظر رکڻ تي آهي. مختلف ڪاليج مختلف دورن ۾ خراب سٺا ٿيندا رهن ٿا جنهن جو مدار انهن جي پرنسپال تي آهي. ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته اسان جيڏينهن ۾ ڪئڊٽ ڪاليج پيٽارو جو پرنسپال ڪرنل ڪومبس جيڪي ڇهه سال رهيو هن سخت ڊسيپلين هڪ طرف قائم رکيو ته ٻارن جي بهتريءَ جو خيال ٻي طرف ڪيو ٿي. ان ۾ ڪيپٽن عالم جان محسود کي به ڪريڊٽ ڏئي سگهجي ٿو جيڪو ان وقت ڪاليج جو ائڊجيوٽنٽ هو، عالم جان بعد ۾ ليفٽيننٽ جنرل جي پوسٽ تان رٽائرڊ ٿيو. پاڻ اڄڪلهه اسلام آباد ۾ رهي ٿو ۽ پنهنجي ”محسود قبيلي جو سردار آهي.
عبدالرزاق ٻگهيو جيتوڻيڪ دادو کان آيو هو پر سندس اصل ڳوٺ تعلقي خيرپورناٿن سان جو ٻورڙي آهي (جنهن جي ڀران ڏاڍو شگرمل آهي) پاڻ هن ڳوٺ ۾ 3 آڪٽوبر 1949 تي محمد اسماعيل ٻگهيو صاحب جي گهر ۾ جنم ورتو. پرائمري تعليم خيرپورناٿن شاهه مان حاصل ڪرڻ بعد عبدالرزاق دادو جي گورنمينٽ پائلٽ سيڪنڊري اسڪول ۾ داخلا ورتي جتان پوءِ ڪئڊٽ ڪاليج پيٽارو ۾ آيو. عبدالرزاق جو والد صاحب جناب محمد اسماعيل روينيو کاتي ۾ نوڪري ڪئي جتان ڊپٽي ڪمشنر جي پوسٽ تان رٽائرڊ ٿيو. سندن مختلف شهرن ۾ بدلي ٿيڻ ڪري عبدالرزاق جي شروعاتي سالن وارو عرصو پڻ مختلف شهرن ۾ گذريو.
عبدالرزاق کان اهو به ويجهڙائيءَ ۾ پڇيم ته سندس ”ننڍي هوندي کان مذهب ڏي ايڏو لاڙو ڪيئن ٿيو؟“ ان جي جواب ۾ هن ٻڌايو ته سندن گهر جو ماحول مذهبي هو. سندس ماءُ پيءُ به روزي نماز جا پابند هئا. سندس ڏاڏو حافظ گل محمد ٻگهيو ۽ نانو حافظ قادر بخش هنڱورو. ٻئي ڄڻا قرآن جا ياد حافظ ۽ مولوي هئا.
عبدالرزاق ڪئڊٽ ڪاليج پيٽارو بعد مهراڻ انجنيرنگ ڪاليج ڄامشورو ۾ داخلا ورتي ۽ سول انجنيئرنگ ۾ B.E ڪئي. گرئجوئيشن بعد هن ڪراچي پورٽ ٽرسٽ ۾ نوڪري شروع ڪئي. هي اهي سال هئا جڏهن اسان جي تمام گهڻي ملاقات ٿيندي هئي. اسان جو جهاز جڏهن به ڪراچي پهچندو هو ته عبدالرزاق ۽ ڪمانڊر علي مراد ڳوراهو مون وٽ ضرور ايندا هئا.
KPT (ڪراچي پورٽ ٽرسٽ) ۾ ٽي سال نوڪري ڪرڻ بعد عبدالرزاق ٽي سال آئل ائنڊ گئس ڊيولپمينٽ ڪارپوريشن (OGDC) ۾ نوڪري ڪئي ۽ اسلام آباد ۾ رهيو. ان بعد هن وري بندرگاهه جي نوڪريءَ کي ترجيح ڏني ۽ هن ڀيري هو KPT ۾ نه پر PQA (پورٽ قاسم اٿارٽي) ۾ آيو جتي هن ٽيهه سال نوڪري ڪري جنرل مئنيجر جي پوسٽ تي رٽائرمينٽ ورتي.
عبدالرزاق اڃان مهراڻ ڪاليج ۾ انجنيئرنگ پڙهي رهيو هو ته سندس شادي ڀيڻ شمشاد سان 1968ع ۾ ٿي جيڪا رشتي ۾ سندس سوٽ به ٿئي ته ماسات به، عبدالرزاق پنهنجن ڪلاس ميٽن ۾ جيتوڻيڪ شادي سڀ کان اڳ ڪئي پر اولاد تمام دير سان ٿيس. کيس پهريون ٻار سڪندر ٻارهن سالن بعد 1980ع ۾ ٿيو ۽ ٻيو ٻار فرحان 1986ع ۾ ٿيو. ٻنهي MBA ڪئي آهي. سڪندر آسٽريليا ۾ رهي ٿو ۽ سندس شادي سندس ماسات ارم سان ٿي. کيس ٻه ٻار آهن فاطمان ۽ زارا فرحان جي شادي ٻه مهينا اڳ اسان جي هڪ PIA جي دوست شوڪت شيخ جي گهران ٿي. فرحان ڪراچيءَ ۾ هڪ انٽرنيشنل فرم ۾ ڪم ڪري ٿو.
عبدالرزاق جو پيٽارو ۾ سٺو دوست هڪ ته ايس پي شاهد (ڪٽ نمبر 332) هو ۽ ٻيو سيف الله سومرو (ڪٽ نمبر 364) جيڪو ساڻس گڏ دادو کان آيو هو ۽ دادوءَ ۾ به سندس ڪلاس ميٽ رهيو. ان کان علاوه سندس پيٽارو ۾ گهڻو اٿڻ ويهڻ جن سان هوندو هو اهي هئا. نول راءِ اوڏ (368)، الهه ڏنو هاليپوٽو (369)، اسان جي ڳوٺ هالا جو رشيد ابڙو (370)، ڪنڊياري جو رام چند اوڏ (374)، عبدالجبار عباسي (250) جنهن کي منهنجو ڪتاب ”ممباسا! شيدي باڇا“ منسوب ٿيل آهي، مرحوم DIG محسن پنهور وغيره. انهن کان علاوه کانئس سال کن جونيئر يا سينيئر دوست هئا ڊاڪٽر هادي بخش جتوئي، لياقت جتوئي (سابق وزيراعليٰ سنڌ)، ٻڍاپور جو ظفر شورو، تسنيم کرل وغيره. انڪم ٽئڪس ڪمشنر اقبال جماڻي ۽ شيرمحمد لاڙڪ سئي گئس جو جنرل مئنيجر سندس روم ميٽ به رهيا. دادو جي ڪلاس ميٽن مان سندس ڌڻي بخش عباسي سان اڄ تائين سلام دعا هلندو اچي. ڌڻي بخش دادوءَ مان تعليم حاصل ڪرڻ بعد دادوءَ جي اسڪول ۾ ئي سائنس ٽيچر ٿي رهيو ۽ اتان رٽائرڊ ٿيو. دادو جي استادن مان عبدالرزاق اڪثر سائين ڌڻي بخش ميمڻ جو ذڪر ڪندو آهي جيڪو والي بال جو رانديگر به هو ۽ جنهن جي ٽيم جو مقابلو اڪثر ٽڳو صاحب جي ٽيم سان ٿيندو هو.
مهراڻ يونيورسٽي جي استادن مان عبدالرزاق ڊاڪٽر اسد قاضيءَ کي قدر جي نگاهه سان ڏسي ٿو جنهن کي Soil- Mechanics پڙهائي. هن صاحب بعد ۾ بئنڪاڪ جي يونيورسٽي ۾ پڙهايو ان کان علاوه عبدالرزاق بروهي صاحب کي به ياد ڪري ٿو جيڪو پوءِ آرمي ۾ هليو ويو. مهراڻ ڪاليج (يونيورسٽي) جي ڪلاس ميٽن ۾ عبدالرزاق مهراڻ ٽي وي جي مالڪ غلام نبي مورائي ۽ ڪرنل دوست محمد چانڊيو کي گهڻو ياد ڪري ٿو. ڪرنل صاحب جون ٻه ڌيئون ۽ پٽ پڻ سڊني آسٽريليا ۾ آهن جتي اڄڪلهه عبدالرزاق پنهنجي وڏي پٽ سڪندر وٽ رهي ٿو، پاڻ فون تي ٻڌائين ته ڪجهه ڏينهن اڳ سندس ڪلاس ميٽ ڪرنل دوستمحمد چانڊيو پنهنجي ٻارن وٽ آيو هو ته ٻگهيو وارن هنن جي دعوت ڪئي هئي.
عبدالرزاق کي ڪلاسيڪل ميوزڪ ٻڌڻ جو شوق ننڍپڻ کان آهي. اسد امانت، حامد علي خان ۽ رئيس خان ستار وارو سندس دلپسند فنڪار مان آهن. منهنجي پڇڻ تي عبدالرزاق ٻڌايو ته هو آسٽريليا ۾ به وندر وقت يوٽيوب تي ڪلاسيڪل راڳ ٻڌندو رهي ٿو. اڄ ڪلهه سندس فئوريٽ ڳائڻي ”ڪوشڪي“ Kaushiki Chakrbarty آهي. ڪو شڪي هڪ بنگالي نوجوان ڪلاسيڪل ڳائڻي آهي جيڪا ڏسندي ئي ڏسندي سڄي دنيا ۾ مشهور ٿي وئي آهي. سندس طبلي تي ڳايل ”شيم ڀائي، گهنشام نهين آئي موري دواري“ ۽ ”ڪاهي مان ڪرو سکي ري اڀ“ تين تال ۾ ۽ ٺهري ”موري سيان بي دردي“ تمام گهڻو ٻڌي وڃي ٿي. اخر ۾ اهو به لکندو هلان ته اسان جو دوست ۽ پيارو انسان عبدالرزاق، پڙهائي، باسڪيٽ بال، نماز روزي، ڪلاسيڪل موسيقي ۽ ٻين ڳالهين کان علاوه اسڪرئبل راندجو به وڏو شوقين هو ۽ آهي. هونءَ ته ”انڊور گيمس“ ۾ عبدالرزاق ٽيبل ٽينس، ڪيرم ۽ شطرنج به سٺي ٿي کيڏي، Quiz ۽ اسپيلنگ بي (Spelling Bee) ۾ به هوشيار هو پر Scrabble ۾ هن نه فقط مقامي ليول تي پر بين الاقوامي ليول تي به هميشه پاڻ مڃرايو آهي. پيٽارو ۾ ڪجهه سال رهڻ بعد اسان مان ڪيترائي راندين، ڳائڻ، اداڪاري ويندي رائيفل شوٽنگ ۾ ڀڙ ٿي ويا جيئن عبدالرزاق جو هڪ ڪلاس ميٽ ڪموڊر ارشد ڪرڪيٽ ۾ ٿيو، اورنزيب لغاري ڊرامن جي اداڪاريءَ ۾ وغيره پر مون کي هميشه اها حيرت ٿيندي رهي ٿي ته هي ٻهراڙي جي هڪ ڳوٺ ”ٻورڙي“ جو نينگر پيٽارو ۾ اچڻ سان اسڪرئبل راند جو چئمپين ڪيئن ٿيو! ڇو جو اسڪرئبل انگريزن جي راند آهي ۽ عبدالرزاق جيتري راند ته ڪراچي جي گرامر اسڪول کان آيل ڪئڊٽن کي به نٿي آئي! اڄ پورن پنجاهه سالن بعد کائنس اهو راز به پڇيم منهنجي پڇڻ تي عبدالرزاق ڪا دير ته کلندو رهيو پوءِ ٻڌائين ته ”پاڻ ڳوٺن کان آيل شاگردن کي ڪهڙي خبر Scrabble جي ”پيٽارو ۾ اچڻ سان هفتي بعد مون کي بخار ۽ ممس نڪري پيا ۽ مون کي ڪاليج جي اسپتال ۾ داخل ڪيو ويو. ظاهر آهي نئين آيل شاگرد لاءِ ڪجهه عرصي لاءِ پيٽارو جوم احول هونءَ ئي اوپرو رهي ٿو ويتر جو آئون بيمار ٿي پيس ته آئون سخت اڪيلائي محسوس ڪرڻ لڳس ۽ ماءُ پيءُ کي به ياد ڪرڻ لڳس“.
عبدالرزاق ٻڌايو ته ”پيارو جي سخت مشغول روٽين هجڻ ڪري ڪنهن به شاگرد کي واندڪائي نٿي ملي جو کڻي مون وٽ وهي. صبح جو وقت اسان جي هائوس جو JUO (ليڊر) ڀائي جان نجم انصاري (ڪٽ نمبر 46) ۽ منهنجو ڳوٺاڻي سيف الله سومرو ايندا هئا سي به رسيس ٽائيم ۾ 15 منٽن لاءِ. پر آئون پنهنجي انگريز پرنسپال ڪرنل ڪو مس کي عظيم انسان ٿو سمجهان جيڪو روزانو صبح جي وقت مون لاءِ لائبريري مان ٻارن جي ڪهاڻين جا ننڍا ننڍا رنگين انگريزي ڪتاب کڻي اچي مون کي ڏيندو هو ته پڙهه ۽ پاڻ آفيس جا فائيل کولي ڪلاڪ کن منهنجي اڳيان ويٺو ڪم ڪندو هو ۽ رکي رکي مون کي ڪتاب ۾ آيل ڏکيا لفظ سمجهائيندو هو جن تي هو اڳهين پينسل سان نشان هڻي ايندو هو. اهڙي طرح هو شام جو به ڪلاڪ کن مون وٽ اچي وهندو هو. شام جو پاڻ سان Scrabble راند ۽ ٽڪيون چاڪليٽ کڻي ايندو هو. ظاهر آهي مون کي ايتري انگريزي نٿي آئي پر جهڙو به انڌو منڊو لفظ ٺاهيندو هوس ته ڪرنل صاحب ڏاڍو خوش ٿيندو هو ۽ منهنجي همٿ افزائي ڪندو هو. پاڻ جيڪو به لفظ ٺاهيندو هو ان جي معنا سمجهائيندو هو. آخر ۾ وڃڻ وقت پاڻ سان آندل ٽافيون ۽ بسڪيٽ ڏئي ويندو هو“.
اهڙي طرح اسان جي عبدالرزاق ۾ اسڪرئبل راند کيڏڻ جو شوق پيدا ٿيو جيڪو اڄ ڏينهن تائين هلندو اچي. هيءَ ڳالهه اهڙي ڪا ضروري نه هئي پر مون ڄاڻي واڻي لکي آهي جيئن اڄ جو ٽيچر اهو محسوس ڪري ته شفيق استاد هميشه ياد رهي ٿو.... ڪرنل ڪومبس هڪ ڌاريون ماڻهو هو ته به اسان اڄ ڏينهن تائين هن کي ياد ڪريون ٿا جيتوڻيڪ هو ڊسيپلين جي معاملي ۾ به سخت هو. ڏنگائين تي سخت سزا ڏيندو هو ويندي Caning به ڪندو هو يعني ڏنڊا هڻندو هو پر هر هڪ شاگرد توڙي والدين اهو سمجهيو ٿي ته هو اسان جي ملڪ جي مستقبل جي معمارن جي ڀلائي ۽ بهتري چاهي ٿو، نه فقط ڪرنل ڪومبس پر دادو جو ماستر ڌڻي بخش ميمڻ هجي يا مهراڻ يونيورسٽي جو پروفيسر ڊاڪٽر اسد قاضي- سٺي، محنتي، ايمانداري استاد جو هر شاگرد قدر ڪري ٿو ۽ هن کي هميشه ياد رکي ٿو.
[b]الطاف شيخ
[/b]ڪراچي
5 فيبروري 2017